Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы.
Жеке меншік мекемесінде бухгалтерлік есеп мына нормативтік құжаттарға сәйкес жүргізіледі:
-ҚР «бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп туралы» Заң
- Қаржылық есепті дайындауға және беруге негіз болатын концептуалды құжаттар.
- ХҚЕС-ке сәйкес қаржылық есепті құрауға және кәсіпорынға керекті бухгалтерлік үлгілі жоспарын дайындауға арналған нұсқаулар
- Халықаралық қаржылық есеп стандарттары (өзгертулері мен толықтыруларымен қоса)
- Қаржылық есеп стандарттарына сай методикалық ұсыныстар
- ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есептің үлгілік жоспары
- ХҚЕС бойынша бухгалтерлік үлгілік жоспарды қолдануға арналған ұсыныстар
- Кәсіпорынның есеп саясаты
-Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті методикалық ұсынастар және басқа да нормативтік актілер.
Қаржылық нәтиже мен меншікті капитал есебі
Қазақстан Республикасында қаржылық қорытынды есеп қалыптастырудың негізін реттеу «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік» туралы (2007 жылғы ақпанның 28-і № 234-111 ҚРЗ) заңда және «Қаржылық қорытынды есеп даярлау және тапсырудың тұжырымдамалық негізінде», сондай-ақ №30 «Қаржылық қорытынды даярлау» стандартында қаралып, мұндай ресми түрдегі құжаттар қаржылық қорытынды есеп жүйесіндегі тұжырымдамалық принциптерді қолдануға арналған. Сыртқы пайдаланушылар мүддесін қанағаттандыру мақсатында «Қаржылық қорытынды есеп даярлау және тапсырудың концептуалды негізіне» сай қаржылық қорытындының негізін құраушы ережелер анықталады, ал №30 «Қаржылық қорытынды даярлау» стандартында қаржылық қорытынды есептің атқаратын міндеттеріне сай мына төмендегідей: «Қаржылық қорытынды есеп ұйымдар қызметінің қаржылық нәтижелерін және бұлардың өзгеріске түсуі жөніндегі ақпараттар даярлауға арналған» түрде анықтама берілген.
Тұжырымдамалық негіз қаржылық процеске қойылған мақсаттарға көзқарас білдіруді, қаржылық қорытындының міндеттерін, пайдаланушылырдың басымдылығын, қорытынды есеп мазмұны мен құрамын т.б. сипаттауға арналған. Сондықтан қаржылық қорытынды есепке көзқарас білдіру жүйесінің барлығы, сондай-ақ мұның мақсаты мен қаржылық қорытынды есеп даярлауға қойылатын талаптар ХҚЕ 1 «Қаржылық қорытынды есеп тапсыру» стандарты негізінде қаралған.
Тұжырымдамалық негіз қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын пайдаланушылар мүддесіне қарай қаржылық қорытынды есептің мақсаттарын анықтайды. Есеп тұжырымдамасы – бухгалтерлік есеп жүйесінің негізін салушы принциптер мен ережелерден туындаған. Есептің базисі - әдістер жиынтығынан және есеп саясаттарын жасауға қолданылатын тәсілдерден туындаған. Қорытынды есеп ақпараттарының негізін құрайтын әдіснамалық нұсқаулар мен қолданбалы әдістер жалпы бухгалтерлік есеп жүйесіне тән іргелі тұжырымдамалық негізге сай қалыптасқан.
Тұжырымдамалық негіз салыстырмалы ақпараттар даярлау мен тапсырудың негізін құрайды. Салыстырмалы ақпараттарды зерделеу нәтижесінде ұйымдардың қаржылық жағдайы нәтижесін активті тұрғыда толық бағалауға, сондай-ақ қаржылық ақпараттардан тыс басқада ақпараттарды салыстырып зерделеуге болады.
ХҚЕС-ның берген анықтамасына қарай бухгалтерлік есепке тән тұжырымдамалық негіз деп- «қаржылық есеп пен қорытындының табиғатын, оның атқаратын міндетін, бұлардың аражігін анықтайтын, стандарттар жасау процесіне қайшы келмейтін, өзара байланыстағы мақсаттар мен принциптердің келісілген жүйесін» айтады.
Осы анықтама маңызына зер салып түсінген жағдайда біздер, қаржылық қорытынды есеп жүйесінің басымдығын, ал стандарттар болса келісілген арнайы ережелерге сәйкес жасалынатындығын білеміз. Қаржылық ақпараттар үнемі өзгерісте болып, мұның мазмұны өткен шақтағы оқиғаларға тәуелді түрде болады. Қандай жағдайлар мен оқиғаларға тән өзгерістер болмасын, түзу баланс жасау әрқашанда сақталуы керек.
Негізінен тұжырымдамалық негіз:
- қаржылық қорытынды есеп құру мен мұның мазмұнын тануға;
бухгалтерлік есеп жүргізу мен ұйымдастыру жөніндегі жалпы тәсілдер және амалдармен бухгалтерлік есеп ақпараттарын пайдаланушы мамандарды қамтамасыз етуге;
бухгалтерлік есеп жөніндегі жаңа нормативтік актілерді әр кезеңдерде жасау мен қайта қараудың негізін қамтамасыз етуге;
нормативтік актілермен реттелмеген мәселелер жөнінде шешім қабылдаудың базалық негізін салуға;
бухгалтерлік қорытынды есеп құрамындағы мәліметтерді пайдаланушы жақтарға түсінікті жолдармен беруге арналған.
Жоғарыда айтылған мәселелерді шешу мақсатында Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 29 қазан 2002 жылғы № 542 бұйрығымен «Қаржылық қорытынды даярлау мен тапсыру жөніндегі тұжырымдамалық негіз» (ТН) құжаты қабылданды.
ТН-дің кіріспе тарауында қаржылық қортындының жалпы мәселелері, мұны қолданудың өрісі, қандай мақсатта қолданылынатындығы, ақпараттар пайдаланушылардың рөлі мен мүддесі сипатталынған.
ТН-де ақпараттарды пайдаланушылар, меншік иелері (акционерлер, инвесторлар), қарыз берушілер, қоюшылар, сатып алушылар, сондай-ақ мемлекеттік органдар мен қоғамдық ұйымдар аталынған. Сонымен қатар ұйым басшылырының қаржылық қорытынды даярлау мен тапсырудағы жауапкершілігі де көрсетілген. Ұйым басшылары мен бухгалтерлік есеп мамандары қаржылық қорытынды есептегі ақпараттарды жақсы пайдалану арқылы жоспарлау, шешім қабалдау және тексеру процестерін атқаратындығы да осы ТН-де қаралған. Өз мүддесін қанағаттандыру мақсатында ұйым басшылары қосымша ақпараттар құрып, мұның үлгісі мен мазмұнын ашып көрсетуіне де болады. Осы айтылғандарға байланысты қаржылық қорытынды есеп өрісіндегі ақпараттарды ұйым басшылары, қаржылық көрсеткіштерді талдаушылар, салық органдары, делдалдар т.б. кеңінен қолдана алады.
Қазақстандық ТН-де ұйымдардың қаржылық қорытындысының сапалық сипаты және тиісті қосымшалар мен түсініктемелер жазылған. Қаржылық қорытынды есеп жасаудың негізгі мақсаты - қажетті ақпараттармен сыртқы және ішкі пайдаланушыларды қамтамасыз ету болып табылады. Пайдаланушылардың мақсаты - қажетті экономикалық шешім қабылдаумен тығыз байланыста болады. Шешім қабалдаудың бірінші кезектегі ең негізгі мақсаты - ұйымдардың қызмет өрісіндегі экономикалық ресурстардың тиімділігін арттыру, сондай-ақ осы ұйымға салынған инвестициялар, несиелер және алынған қарыздар жөнінде нәтижелі шешімдер қабылдау. Сондықтан да, қаржы қорытындысы ақпараттарын пайдаланушы жақтар ақша ағыны, мұның эквивалентті және өтімділік пен өтеушілік, ресурстар, міндеттемелер, ұйымның жалпы қызметіне тән мәліметтерді ұдайы зерделеп талдауы керек. Қаржы құрылымы (әсіресе бухгалтерлік баланс) жөніндегі ақпараттар алдағы кезеңде қажет деп табылған қарыз алу және инвестициялар келтіру жөніндегі мәліметтерді, сондай-ақ болашақта түсетін ақша және табыс көлемін анықтауға, сонымен қатар осы ұйымда үлесі бар қатысушылар арасында дивидендттік сомаларды бөлу үшін өте пайдалы.
Қазақстандық ұйымдардағы қаржылық қорытынды есеп жасаудың түпкі мақсаты – ақша қозғалысы, табыстар мен шығындар, инвестициялар, несиелер және меншікті капитал өрісіндегі ақпараттарды қалыптастыру болып табылады.
Негізінен Қазақстандық ТН ұйымдардың есеп жүргізу тәжірбиесіне мемлекеттік басқару органдарының тікелей араласып отыруына байланыста қаралған. Қазақстан аймағында қызмет атқаратын барлық ұйымдар Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінде қабылданған бухгалтерлік есеп счеттарының бірегей жоспарын, мұны есеп тәжірбиесінде қолдану жөніндегі әдіснамалық ұсынысты, бухгалтерлік есеп өрісіндегі фактілерді типтік корреспонденциялауға байланысты, сондай-ақ есеп жасау мен тапсыру жөнінде қойылған талаптарды сақтауға міндетті.
Яғни, күні бүгінге дейін еліміздегі есеп жүргізу тәжірбиесі басқада өркениетті елдердегі есеп жүргізу тәжірбиесінен едәуір айырықша жағдайда қалыптасып келеді. Мысалға, американдық есеп тұжырымдамасы негізінен инвесторлар мен несиелендірушілерді қаржылық қорытынды есеп ақпараттармен қамтамасыз етуге арналған. Мұнда салық жүйесіндегі мәселелер қаржылық қорытынды есеп жүйесіндегі мәселелерге тәуелді болмай, жеке шешіліп отырады.
Осы қаралған айырықша мәселелерге сай, біздер - қазақстандықтар, әлемдік тәжірбиедегі есеп жүргізу моделінің бірін тыңдай отырып, осы моделдік негізгі бағытын ұстана отырып, өз елімізге тән қаржылық есеп тұжырымдамасын жасауға толық мүмкіндігіміздің бар екендігін ескертпекпіз.
Сонымен қатар, дайындалып, қабылданған концептуалды негіз ұйғарымдарына сәйкес әрбір елдерде қаржылық есеп жүргізу мен мұны ұйымдастыруға байланысты стандарттар қалыптасатындығын да айтқан жөн. Мысалға, қазақстандық бухгалтерлік есеп жүргізу тәжірбиесіне жоғарыда айтылған 30 «Қаржылық қорытынды тапсыру» стандарты енгізіліп, осы стандарттың өзі қазақстандық және халықаралық тұжырымдамалық негізге, сондай-ақ, басқа да ресми құжаттарға сай жасалынғандығын айтуға болады.
Сонымен, халықаралық есеп стандарттары жөніндегі комитеттің атап көрсетуіне байланысты, қаржылық қорытынды есептің мақсаты - тиімді экономикалық шешімдер қабылдау болып табылады. Яғни, қаржы нәтижесін бағалау мен талдау, экономикалық шешім қабылдау жөніндегі нәтижелі процесс түрінде қаралуы керек.
Алайда, ұйымның қаржы қозғалысын бағалау және бухгалтерлік есеп принциптері мен арнайы тәсілдерді қолдану есеп жүргізудің сапасына тікелей байланысты. Осы айтылғандарға байланысты біздер, бухгалтерлердің пайдалы және сапалы ақпараттар даярлайтындығын, ал ақпараттарды пайдаланушы жақтар тиімді шешім қабылдап, зерделеушілік міндет атқаратындығын естен шығармауымыз керек.
Ендігі жерде - оқырман қауымға біршама түсінік беру мақсатында «бухгалтерлік қорытынды» және «қаржылық қорытынды» есеп терминдерінің маңызына түсінік беріп, мұның арақатынасына байланысты ерекшеліктерге тоқталмақпыз.
Бухгалтерлік қорытынды есеп өрісінде ұйымдардың қаржы нәтижесі және бұлардың қаржылық жағдайы және мүліктік жағдайы жөніндегі объективті сенімді ақпараттар даярланады. Сондықтан бухгалтерлік қорытынды жөніндегі процеске тән әрбір жекелеген ұйымдар (субъектілер) мүліктік экономикалық кешен түрінде қаралады. Өзінің экономикалық қағидалары мен атқаратын міндеттеріне қарай қазақстандық бухгалтерлік қорытынды есеп ұлттық бухгалтерлік есеп жөніндегі тұжырымдамаға және еліміздегі салық заңнамаларына қарай бағытталған.
Ұйымдарда жасалынатын бухгалтерлік қорытындының негізгі міндеттері - қатысушы жақтар арасында қалыптасқан шаруашылық қатынастардың қалай орындалғандығын, сондай-ақ шаруашылық операцияларының (фактілердің) экономикалық тиімділікке сәйкес келетіндігі жөніндегі мәліметтерді есеп ақпараттарын пайдаланушы жақтарға даярлап беру болып табылады. Осы айтылған негізгі міндетке сәйкес бухгалтерлік қорытынды деп - ұйымның қаржы жағдайы жөніндегі ақпараттық жүйені сондай-ақ ұйымның қаржылық қызметінің нәтижесін, әрбір есепті кезеңдерге қарай тиісті счеттар мен бас кітапқа топтастырып жазып, мұның нәтижесінде типтік бухгалтерлік баланс үлгісін жасауды айтамыз.
Ұйымдардың есеп жүргізу тәжірбиесіне «қаржылық қорытынды» терминінің енгізілуі негізінен осы ұйымды құрушылардың (үлес қосушылар, меншік иелері) талабынан туындаған. Ұйым қызметіне қатысушы немесе үлес қосушы жақтар ұйым қызметін тікелей күнделікті басқаруға қатыспағанымен, бұлар өз уәкілдерін тағайындап, ұйым қызметі барысын тексеріп отыруға құқықтық болып отырады.
Қаржылық қорытынды есеп тұрғысынан қарағанда бухгалтерлік есеп категорияларында (активтер, меншікті капитал, міндеттемелер, табыстар, шығындар, бөлінбеген табыс, түскен түсім ақшалар, төлемдер т.б.) өз мүліктері мен қаражаттарын қосқандығы жөнінде құқықты заңды тұлғалардың корпоративтік талаптары мен ынталары қаралған. Яғни, қаржылық қорытынды есеп жасаған кезде, әрбір жекелеген қатысушылардың мүддесі қаралып, бұлардың қойған талабы қанағаттандырылып отырылады.
Дайындалған қаржылық қорытынды есеп құрамында бухгалтерлік есеп счеттары жүйесінде нақтылы туындаған мәліметтерден тыс, екіжақтылық есеп жүйесіне жатпайтын, мысалға, акционерлер, шығарылған акциялардың саны, міндеттемелерді жабудың уақыты, дивидендттер төлеудің тәртібі, баланс баптарын бағалау сияқты қосымша мәліметтер болуы мүмкін.
Қазақстандық қаржылық қорытынды есеп жасау үлгісінде шығаруға рұқсат етілген акциялардың саны, әрбір акциядан түскен табыс мөлшері, дивидендттер төлеудегі артықшылықтар, шектеулі және артықшылығы бар акцияларға есептелінген және төленген дивидендттер т.с.с. мәліметтер әзірше жазылмай келеді. Сонымен қатар, Қазақстандық қаржылық қорытынды есеп жасау жүйесінің үлгісінде алынған несие, мұның пайыздық ставкасы, несиені қайтару мерзімі, жөніндегі ақпараттар да қаралмаған.
Қаржылық қорытынды есеп қалыптастыру төмендегі өзара байланысқан баланстық жинақтаулардан тұрады.
Ұйымдар активі = Меншікті капитал + Міндеттемелер теңдеуі әрқашанда бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есеп жүйесінде міндетті түрде сақталады.
Табыстар = Жұмсалған ресурстар сомасы + Еңбек ақы шығындары + Міндеттемелер жөніндегі пайыздар + Салық төлеу шығындары + Бөлінбеген табыс теңдігі сақталады.
Бөлінбеген табыс = Дивидендттер + Мақсаттық қорлар құру резерві + Бөлінбей қалған табыс (таза пайда) сабақтастығы сақталуы керек.
Операциялық қызметтен түскен ақша түсімі + Инвестициялық қызметтен түскен ақша + Қаржылық қызметтен түскен ақша (жал төлемі, займдар т.б.) = Міндеттемелерді төлеу + Бюджет сыртындағы қорларға төлеу + Еңбеккерлер алдындағы міндеттемелерді төлеу + Меншік иелері алдындағы міндеттемелерді төлеу + Өтеушілік дәрежесінің өсімін төлеу.
Қаржылық қорытынды есеп жасау процесі баланстық теңдеудің (статистикалық, динамикалық) сабақтастық принципін барынша қамтамасыз ету үшін қалыптасады. Жоғарыда келтірілген төрт сабақтастық байланыс негізінде, ұйым қызметі барысына ынталылық білдіруші әрбір топтардың (субъектілердің) мүліктік және қаржылық жағдайын сипаттауға болады.
Қаржылық қорытынды есепке тән меншікті капитал ұғымы меншік иесінің, басқада қатысушылардың, құрылтайшылардың, бастапқы кезеңдегі қалыптастырған капиталының базасын құрайды. Сондай-ақ, қаржылық қорытынды есепке тән міндеттемелер ұғымы әріптестердің, мемлекеттің (өкілетті органдар арқылы), жеке адамдардың берген, табыс келтіруге арналған қаржы көздерін көрсетеді. Ұйымдар меншігіндегі активтер ұғымы экономикалық айналысқа түскен және ұйымдар қызметіне қатыстырылған, бақыланатын барлық активтік сомалар жиынтығынан тұрады.
Капитал ұғымы тұрғысынан қарағанда ұйымдардың қаржылық қорытынды есебінде көрсетілуге тиісті ақпараттардың ең негізгі көрсеткіштері төмендегі 1.1. кестеде (осы кітап авторының ұсынысы ретінде) беріліп отыр.
1.1. кесте
Қаржылық қорытынды есеп мазмұнын жетілдіру мақсатында ұсынылған үлгі.
Активтер
Пассивтер
I Ұзақ мерзімді активтер
1. Негізгі капитал (барлығы), оның ішінде:
- материалды емес активтер;
- негізгі құралдар;
- айналыс сыртындағы активтер және аяқталмаған құрылысқа салынған сомалар.
2. Инвестицияланған капитал (барлығы),
оның ішінде:
материалды құндылықтарға салынған сомалар;
ұзақ мерзімді қаржылық салымдар сомасы.
III. Меншікті капитал
оның ішінде:
Жарғылық капитал (барлығы),
оның ішінде:
- артықшылығы бар акциялар;
- қарапайым акциялар;
- акционерлерден сатылып алынған акциялар.
2. Эмиссиялық табыс,
оның ішінде:
- артықшылығы бар акциялар;
- қарапайым акциялар;
- резервтік капитал;
- қайта инвестициялаудағы пайда және басқа да резервтер.
II. Ағымдағы активтер:
тауарлы-материалды құндылықтар;
аяқталмаған өндіріс;
дайын өнімдер және тауарлар;
берешектер қарызы;
алдағы кезеңдердің шығындары;
төленбеген салықтар, қайтарылмаған ақшалар және бұлардың эквиваленттері.
IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер:
займдар;
несиелер;
түскен түсімдер.
V. Қысқа мерзімді міндеттемелер:
- алашақтар қарызы;
- банктер несиесі;
- бюджет және қорлар алдындағы қарыздар;
- еңбеккерлер алдындағы қарыздар;
- құрылтайшылар алдындағы қарыздар.
Баланс
Баланс
Оқырманға ой салу мақсатында жасалынған осы кестенің мазмұны қаржылық қорытындының мәліметтерін, мұның құрамын, баланстың тараулары мен баптарына сай көрсеткіштерді жіктеп көрсету болып табылады.
Ресми құжатқа жатпайтын, қаржылық қорытынды мәліметтерін ары қарай жетілдіру мен талдау және зерделеу мақсатында ұсынылған осы кестедегі көрсеткіштерді ұсыныс ретінде қарауға болады. Ұйым басшылары және басқа да пайдаланушылар қаржылық есеп өрісіндегі сенімді ақпараттар алуды мақсат тұтаныны белгілі. Сондықтан, ақпараттарды пайдаланушылар кез келген қосымша ақпараттар жасап қалыптастыруды талап етуі мүмкін.
Егер есеп тәжірбиесіндегі бухгалтерлік баланстың негізгі элементтері жеткіліксіз болса, онда қаржылық жағдай мен қаржы нәтижесіне тән қосымша ақпараттар мен үлгілер жасау ұйымның есеп саясатында қаралуы керек. Сондықтан да, біздер қаржылық қорытындының мәліметтерін жіктеуге арналған қосымша үлгі жасап, мұны ұсыныс ретінде қарадық. Мұның өзі белгілі бір дәрежеде бухгалтерлік және қаржылық қорытындының арасындағы кейбір айырмашылықтарды қарастырып, сипаттайды деп ойлаймыз.
Еңбек пен оның төлем есебі
Шаруашылық үрдістері жабдықтау, өндіру және сату екені белгілі, яғни осы өнім өндіру үшін қажеттілер еңбек заттары, еңбек құралдары, сондай-ақ жұмысшы күші екендігі белгілі.
Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы негізгі және қосымша деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы- жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста болған уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төмендегі аталғандар жатады:
- Мерзімді және кесімді еңбекақы.
- Сыйлықтар мен сыйақылар.
- Үстеме сыйлықтар.
Қосымша еңбекақы- еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген , жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істемеген, қызмет атқармаған уақытына төленетін төлемдер жатады
Жұмыс беруші, еңбек және коллективті келсім шартқа және заңға сәйкес, жұмыстың көлемі мен сапасы, қиындығына ескере отырып, жұмыскерге еңбек ақы төлеуге міндетті. Жекелей еңбек пен коллективті жұмыс нәтижесіне қарай ақы төлеу мүмкіндіктері де қарастырылады. Жеке еңбек келісім шарттында, міндетті түрде еңбек ақы төлеу шарттары қарастырылады. Еңбек ақы көлемін жұмыс беруші тағайындайды және оның мөлшері заңмен бекітілген ең төменгі жалақы мөлшерінен кем болмауға тиіс.
Еңбек ақы есептеу, әр мекеменің өзі қабылдаған штатық кестесінің негізінде, еңбек ақы төлеу жүйесі мен формасына сай, жүмыс уақыттының табелін толтыру арқылы жүргізіледі. Кез келген мекемеде қызметкерді жұмысқа алу, босату үшін немесе іс- сапарға жіберу үшін мекеме басшысының бұйрығы керек. Еңбекақы есептеген кезде бекілілген ставка бойынша жеке табыс салығы, сонымен қатар, зейнетақының жинақтау қорына аудару үшін 10% көлемі ұсталып қалынады. Еңбек ақы қорына байланысты әлеуметтік салық пен қамсыздандыру жарнасы есептеліп, оны ұйым төлейді. Еңбек ақы ұсталуға тиісті міндетті төлемдер ұсталып болғасын, төлем ведомосы бойынша еңбеккерге төленеді.
Төлем ведомосын төлеу уақынын көрсете отырып, мекеме басшысы бекітеді. Ведомосты жабар кезде , кассир немесе бухгалтер, әртүрлі себептермен төленбей қалған соманы тексеріп және оларға « төленді » деген штамп басылады. Ведомость бойынша төленген еңбек ақыны сомасы, кассалық шығыс ордердегі және кассалық кітаптағы сомаға сәйкес келуі тиіс. Еңбек ақы бойынша есептесу есеп тесулер 3350 « Еңбек ақы бойынша қысқа мерзімді алашақтар қарызы » деп аталатын счеттар тобында жүргізеді. Еңбек ақы жүйесіндегі негізінен екі түрлі формада қолданылатыны белгілі – уақытына қарай және өнім көлеміне қарай төлеу жүйесі.
Колледжде еңбеккерге сыйақы ретінде ақшалай қаржы төлеу, жұмысты ықтиятты түрде орындап, оның сапалы, тез арада атқаруын ынталандыру үшін сыйақы беру қолданылады. Колледжде еңбек ақы төлеу жүйесінде қосымша , еңбеккерге жыл қортындысы бойынша материалды үстемелер төлеу шарттары қарастырылады. Колледжде жыл қорытындысы бойынша төленетін материалдық көтермелеулер, сыйақы төлеудің қосымша бір түрі болып табылады және еңбек ұжымы, ұжымдық келісім шартта көрсетедің және жүмыс берушінің актілерінде арнайы қарастырады. Еңбек ақы негізгі және қосымша болып екіге бөлінеді. Негізгі еңбек ақы , еңбек ақының басты бөлігі есебінде, лауазымдық жалақылардан тұрады. Қосымша еңбек ақының элементтеріне , лауазымдық жалақыға қосымша берілетін сыйақылар мен материалдық ынталандырулар, басқа да түрдегі төлем ақылар жатады.
Еңбек туралы заңға сәйкес, ұжымдық келісім шарт бойынша, колледждің еңбеккерлеріне жалақы ай сайын кем дегенде бір рет төленуге тиісті. Еңбек ақы бойынша , оны есептеп, рәсімдеу үшін пайдаланылатын регистр, ол есептеу ведомосы болып табылады. Аналитикалық есептің бұл регистрі әрбір табель нөмері, жұмыскерлердің категориясына сай және еңбек ақы түрлері мен одан ұсталатын сомалар бойынша жеке жасалынады.
Колледжде еңбек ақы беруі былай іске асады еңбек ақы бойынша бухгалтер еңбек ақыны есептеп міндетті ұсталымдарды ұстап АТФбанкке, яғни жеке тұлғалардың есеп карточкасына аударады. Аударылған ақша 2 сағат көлемінде әр еңбеккердің карточкасына келіп түседі. Колледжде қызметкерлер мен жұмысшыларға еңбекақы негізгі еңбекақы және мерзімді еңбекақы бойынша есептеледі. Өйткені бұл оқу орнында сағаттық мұғалімдер де бар. Олардың жалақысын есебіне мысал келтірсем:
№1. Мұғалім А –ның жалықысы шаттық кесте бойынша 65 000 тг деп белгіленген. Ақпан айында 20 жұмыс күні болды. Мұғалім А-ның жалақысын негізгі еңбекақы бойынша есептеймін.
МЗЖ= 65 000*10%=6500тг
ЖТС= ( жалақы –МЗЖ — ең төменгі жалақы)*10%
Осы формулаға сала отырып жеке табыс салығын табамыз.
ЖТС= (65 000тг- 6 500тг- 15 999)*10% = 4250,1тг
Алатын жалақысы:
65 000 тг- 6500тг – 4250,1=54 249,9тг