Тотығу- тотықсыздану хроматографиясы.
Хроматографияның бұл түрін алғаш рет 60- шы жылдары К.М. Олшанова ұсынған. Мұндағы компоненттерді бөлу талданатын иондар мен бағанадағы заттар арасындағы тотығу- тотықсыздану процестерінің жылдамдықтарының әр түрлілігіне негізделген. Иондарды бөлу мүмкіндігін тотығу- тотықсыздану потенциялдарының шамасы бойынша тауып, оларға сәйкес талданатын иондардың бағанадағы затпен реакциясының бағытын анықтайды. Адсорбциялы- кешен түзуші хроматография. Түзілетін қосылыстардың тұрақсыздық константалары шамасының әр түрлілігін пайдалануға негізделген. Кешен түзушіні және оның хроматографияланатын металдар катионымен реакциясының өнімін ұстап тұруға бейім сорбенттер тасушы ретінде пайдаланады. Оларды түрөзгерістенген сорбенттер деп атайды.
Жұқа қабатты хроматография
Жұқа Хроматография (TLC, TLC) - ең көп қолданылатын әдістердің бірі хроматографиялық талдау, бірақ танымал кем дегенде.
қолданыстағы қарамастан Соңғы уақытқа дейін елеулі кемшіліктер, ол кеңінен үшін пайдаланылады жылдамдығы мен арзан негізінен қоспаларын сапалық талдау, нәтиже.
Жұқа Хроматографиясы көптеген ерекшеліктері мен артықшылықтары бар және болуы мүмкін Тек сапалы талдау әдісі. Сонымен қатар, ол - әдіс талап ол өмір сүре алмайды, онсыз нақты дағдылары мен білім.
Қағазды хроматография.
Мысалға флавоноидтарға
Қағазды хромотографияның ерекшелігі: көрінетін ультракүлгін жарықта көп-теген қосылыстардың табиғи бояуы, оңай біліну флавоноидты қосылыстарды қа-ғазда жеңіл тануға мүмкіндік береді. Басқа тəсілмен салыстырғанда бұл əдістің артықшылығы жəне оны ауыстыруға болмайтындығы, оның оңайлығында жəне басқа заттардың микрошамалы заттармен жұмыс істеу мүмкіндігінде.
Пайдаланылатын заттың хромотограммасы Rf шамасымен анықталады. Бұл шама зерттелетін заттың жүрген жолының, еріткіш фронты өткен жолының қатынасына тең. Флавоноид құрылысын Rf шамасының өзгеру шамасы бойын-ша жорамалдауға болады. Əртүрлі флавоноидтық қосылыстардың спирттегі еріткіштердің сулы жүйесіндегі байқалған заңдылықтары мынадай:
1) Спиртті жүйеде флавоноидтарға гликозидтерінің мəні оған сəйкес бола-тын агликондар мəнінен төмен. Сулы жүйеде керісінше, яғни гликозидтердің мəндері олардың агликондарына қарағанда жоғары.
2) Молекуладағы гликозидтің қант компонентінің өсу саны еріткіштің спирттік жүйедегі Rf мəнін кемітеді, ал сулы жүйеде өсіреді.
3) Гидроксил топтарының өсу саны спирттік жəне сулы жүйеде Rf мəнін кемітеді.
4) Гидроксил топтарының метокси топқа алмасуы спирттік Rf мəнін өсіреді, ал сулы жүйеде Rf мəнін кемітеді.
Жалпы, хроматографиялық тәсілдер клесідей:
1. Агрегаттық күйіне байланысты: газды, сұйықты және газ -сұйықты хроматография.
2. Ажырау байыбына қарай: адсорбциялық, таралу,ионалмасу, тұндыру,тотығу –тотықсыздану, гель –хроматографиясы, адсорбциялық –комлекс түзілу хроматографясы
3. Хроматографиялық іс –амалды жүзеге асыру түріне қарай –бағаналы, түтікшелі, жұқа қабатты, қағазды хроматография болып бөлінеді.
Сұйық-сұйык хроматографиясы (ССХ).
Сұйық-сұйықтык хроматографияны бөліп тарату деп те ағайды, мұндағы қатты түйіршікті материал қозғалыссыз сұйық фазаға төсеніш қызметін атқарады. Бұл екі сұйық полюстік дәрежесі жағынан түрліше болып, өзара араласпауы керек. Осы екі сұйықты да бірдей қозғалыссыз бір фазаға орнықтыруға болады. Әдетте, полюсті еріткішті силикагель, алюминий тотығы, магний силикаты сияқты кеуекті төсенішке салады. Қалыпты және айналған фазалары бар ССХ сұйық-сұйықты хроматограмма көмегімен фталь қышқылы эфирлері қоспасын талдаудың екі хроматограммасы бар. Онда шаймалау реті ескеру мақсатымен, уақытты кері бағытта орналастырған. Ондағы қозғалыссыз сұйық фазаны бағананы қайтадан толтырмай-ақ ауыстыруға болады.
Сұйық-қатты фазалы хроматография. Сұйык-қатты фазалы хроматографияныц екі түрі кобірек дамыған: полюсті сорбентте полюссіз шаймалықты пайдаланып хроматографиялау (айналмаған фазаның тура түрі) және полюссіз сорбентте полюсті шаймалықты пайдаланып (екінші түрі. айналған фаза) хроматографиялау.