57. Инвестициялық жобалардың бюджеттік тиімділігі мәнін анықтаңыз

Дата: 2025-06-14; Просмотры: 1

Оценка:

0.00 из 5.00 — оценок

Скачиваний: 0

Скачать

58. Инвестициялық жобаларды қаржылық талдаудың мәнін анықтаңыз

59. Инвестициялық жобаларды әлеуметтік талдаудың мәнін анықтаңыз

60. Инвестициялық жобаларды институционалдық талдаудың мәнін анықтаңыз

1.Инвестиция ұғымы және оның экономикалық мәні

“Инвестиция” сөзі латынша “invectire” қазақ тіліне аударғанда қаражат салу, жұмсау дегенді білдіреді. “Инвестиция” сөзі отандық экономикамыз үшін біршама жаңа термин. Олай болып келу себебі, кешегі бір орталықтан жоспарлау жүйесінде, 1991 жылға дейін оның орнына “капитал жұмсалымы” деген сөзі жиі қолданылды. Енді осы екі сөздің арасында қандай айырмашылық болуы мүмкін, соған мән берейік.

Инвестиция ұғымы капитал жұмсауға қарағанда кең мағыналы. Жоспарлы экономика тұсында «капитал жұмсалымы»деп негізгі қорлардың ұдайы өндірісіне жұмсалынатын, соның ішінде оларды жөндеу шығындарын қамтитын барлық шығындарды түсінген. Ал инвестиция ұғымына келсек, қазіргі экономикалық әдебиеттерде, соның ішінде сөздіктерде оған әртүрлі ұғымдар берілген. Осы ұғымдарға тоқталайық.

Б.А.Райзберг,Л.Ш.Лозовский және Е.Б.Стародубцеваның жазған экономикалық сөздігінде: “Инвестиция-пайда табу мақсатында өз елінде немесе шет елде әр түрлі саланың кәсіпорындарына, кәсіпкерлік жобаларға, экономикалық-әлеуметтік бағдарламаларға, инновациялық жобаларға, ұзақ мерзімге жұмсалынатын мемлекеттік немесе жеке капиталды білдіреді”- делінген.

М.Г.Лапусты және П.С.Никольскийдің жалпы редакциясын басқаруымен дайындалған сөздікте: “Инвестиция-табыс алу және әлеуметтік теңдікке қол жеткізу мақсатында кәсіпкерлік объектісіне және басқа да құндылықтар түрлеріне жұмсалынған ақшалай қаражаттар, мақсатты банк салымдар, пайлар, акциялар және өзге де бағалы қағаздар, технологиялар, машиналар, жабдықтар, лицензиялар, несиелер, басқа да мүліктер немесе мүліктік құқықтар және интеллектуалдық құндылықтар”- деп түсіндіріледі.

Шет елдік инвестицияға байланысты заңда инвестицияға мынадай түсінік берілген: “Инвестиция-табыс алу мақсатында кәсіпкерлік қызмет объектілеріне салынатын мүліктік және интеллектуалдық құндылықтардың барлық түрлері, соның ішінде:

-жылжитын және жылжымайтын мүліктер мен мүліктік құқық, ұстау құқығы, өңдеусіз ұстауға арналған тауарлардан басқалары;

-ақциялар және коммерциялық ұйымдарға қатысудың өзге де нысандары:

-облигациялар және басқа да борыштық міндеттемелер;

-инвестицияларға байланысты келісімшарттар бойынша орындалуға тиісті қызметтер, тауарлар, ақшалай сомалардың талап етулер;

-интеллектуалдық қызметтің нәтижелеріне деген құқықтар, оған жататындар: авторлық құқық,патент, тауар белгісі, өнеркәсіп үлгісі, технологиялық процестер, нау-хау, нормативтік–техникалық, сәулеттік, конструкторлық және технологиялық жобалық құжаттар;

-лицензия немесе мемлекеттік органдардан берілетін басқа да нысандардағы кәсіпкерлік қызмет түрін жүзеге асыруға арналған кез келген құқықтар”.

Инвестиция мазмұның сызба түрінде беруге болады:

2. Инвестициялық жіктелінуі және түрлері

Барлық инвестицияларды мынадай белгілеріне қарай жіктеуге болады:

1) инвестицияны жұмсау объектісіне қарай:

· нақты (капитал жасаушы) инвестициялар;

· портфельдік инвестициялар;

· қаржылық емес инвестициялар.

2) инвестициялау мерзіміне қарай:

· қысқа мерзімді (1 жылға дейін) инвестициялар;

· орта мерзімді (1-ден 3-5 жылға дейін) инвестициялар;

· ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары).

3) инвестицияға қатысу нысанына қарай:

· тікелей инвестициялар;

· жанама инвестициялар.

4) меншік нысанына қарай:

· аралас (бірлескен) инвестициялар;

· шет елдік инвестициялар;

· мемлекеттік инвестициялар;

· жеке меншік инвестициялар.

5) аумақтық белгісіне қарай:

· шет елде инвестициялау;

· елдің ішінде инвестициялау;

6) пайдалану бағытына қарай:

· өндірістік бағыттағы инвестициялар;

· өндірістік емес бағыттағы инвестициялар.

Іс жүзінде инвестициялардың мынадай түрлері белгілі:

Мемлекеттік инвестициялар, мемлекеттік бюджет есебінен және басқа да мемлекеттік қаржы көздерінен экономикалық және әлеуметтік дамуға бағытталған инвестициялар;

Жеке инвестициялар, корпоративтік кәсіпорындар мен ұйымдардың меншікті және тартылған қаражаттары, сондай-ақ азаматтардың жинақтары есебінен жүзеге асатын инвестициялар;

Шет елдік инвестициялар, пайда табу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да қызмет түрлерінің объектілеріне салынған шет елдік инвесторлардың (мемлекеттің, банктердің, компаниялардың, кәсіпкерлердің)барлық мүліктік және интеллектуалдық құндылықтары;

Өндірістік инвестициялар, жұмыс жасап отырған кәсіпорындарды кеңейтуге, қайта құруға және техникалыұ жағынан қайта қаруландыруға, жаңа құрылысқа капитал жұмсаумен байланысты инвестициялар.

Интеллектуалдық инвестициялар, интеллектуалдық және рухани өнімдерді жасауға жұмсалытын инвестициялар.

Бақыланатын инв/лар, басқа компаниялардың дауыс беруге құқығы бар акцияларының елу пайыздан астамын иеленуді қамтамасыз ететін тікелей тнвестициялар.

Бақыланбайтын инв/лар, басқа компаниялардың дауыс беруге құқығы бар акцияларының елу пайыздан төмен бөлігін иеленуді қамтамасыз ететін тікелей инвестициялар.

3.Капитал жұмсалымы және оның инвестиция жүйесіндегі орны

“Инвестиция” сөзі латынша “invectire” қазақ тіліне аударғанда қаражат салу, жұмсау дегенді білдіреді. “Инвестиция” сөзі отандық экономикамыз үшін біршама жаңа термин. Олай болып келу себебі, кешегі бір орталықтан жоспарлау жүйесінде, 1991 жылға дейін оның орнына “капитал жұмсалымы” деген сөзі жиі қолданылды. Енді осы екі сөздің арасында қандай айырмашылық болуы мүмкін, соған мән берейік.

Инвестиция ұғымы капитал жұмсауға қарағанда кең мағыналы. Жоспарлы экономика тұсында «капитал жұмсалымы»деп негізгі қорлардың ұдайы өндірісіне жұмсалынатын, соның ішінде оларды жөндеу шығындарын қамтитын барлық шығындарды түсінген.

Капитал жұмсалымы КСРО тұсында жиі пайдаланған. Бүгінгі таңда негізгі капиталға инвестициялау деген атпен қолданылуда.

Капитал жұмсалымы –жаңадан негізгі қорларды құруға жұмсалған, экономикада жұмыс жасап тұрған негізгі қорларды кеңейтуге, қайта құруға және техникалық жағынан қайта қаруландыруға жұмсалынатын шығындардың жиынтығы.

КЖ-ның тиімділігі, оның негізгі жұмсалу бағыттарына, құрылымына, кезеңдеріне және құрылыс жұмыстарын жүргізу мерзіміне тікелей байланысты.

КЖ жұмсалу бағытына қарай 2 топқа бөлінеді:

1.өндірістік бағыттағы кж – материалдық өндіріс ж/е қызмет көрсету аясына бағытталған жұмсалымдар. Оларға:

- ауыл шаруашылығы

- өнеркәсіп тауарлары

- ғылыми техникалық және өзге де өнімдерді дамытуға

- көлік, байланыс, құрылыс саласын дамытуға

- өнер/к коммуналдық ж/е тұрмыс қажетіне жарайтын қызметтерді дамытуға жұмсалымдар.

2.өндірістік емес бағыттағы кж: денсаулықты сақтау, ғылым, мәдениет, өнер, білім беру.

Капитал жұмсалымы құрылымы бойынша 3ке бөлінеді:

- салалық құрылым

- ұдайы өндірістік құрылым

- техналогиялық құрылым

Капитал құрылысы- бұл жаңа құрылыс жүргізу, жұмыс жасап отырған өндіріс объектілерін кеңейту, қайта құру және өндірістік емес негізгі қорлармен өндірістік қорларды құру процесін білдіреді.

4. Инвестициялық қызмет түсінігі

ҚР заңына сəйкес инвестициялық қызмет – инвестициялауды жүзеге асыру процессімен байланысты кəсіпкерлік қызметті сипаттайды. Кейбір экономикалық əдебиеттерде8 инвестициялық қызмет – пайда табу немесе қандай да бір тиімділікке қол жеткізу мақсатында инвестиция жұмсау жəне іс-тəжірибелік əрекеттер ретінде түсіндіріледі. Жалпы инвестициялық қызметті екі жақты түсінуге болады. Кең мағынада инвестициялық қызмет – инвестициялық бағдарламалар мен жобаларға қаражат немесе капитал жұмсау, сондай-ақ инвестициялық бағадарламалар мен жобаларды іске асыруға байланысты іс-тəжірибелік əрекеттердің жиынтығын, ал тар мағынада инвестициялық қызмет – инвестициялық процессті білдіреді. Инвестциялық қызметке ықпал етуші факторларды төмендегідей екі топқа бөліп қарастыруға болады:

1-топ. Макродеңгейдегі немесе барлық сыртқы факторлар:

• салық жүйесінің жетілдірілу дəрежесі;

• инвестициялық қызметтің нормативтік-құқықтық жағынан қамтамасыз етілуі;

• инвестициялық қызметтке мемлекеттің қатысу дəрежесі;

• инфляция деңгейі; • бюджет тапшылығы;

• экономиканың даму жағдайы;

• қаржы-несие саясатын жетілдіру дəрежесі;

• мемлекеттің экономикалық, соның ішінде инвестициялық саясаты;

• қоғамдағы əлеуметтік жəне саяси жағдайлар;

• нарықтық қатынастардың жетілдірілу дəрежесі;

• еркін экономикалық аймақтардың болуы;

• шетел капиталын тарту үшін қолайлы жағдай жасау;

• инвестиция жұмсаудың тəуекелділік дəрежесі;

• мемлекет тарпынан шағын жəне орта бизнесті қолдау.

Инвестициялық қызметке елдегі шағын жəне орта бизнестің дамуы да ықпал етеді. Себебі, олардың дамуынсыз кез келген экономиканың қызмет етуі жəне дамуы мүмкін емес кекні белгілі.

2-топ. Микродеңгейдегі немесе ішкі факторлар:

• кəсіпорынның ауқымы (мөлшері);

• кəсіпорынның қаржылық жағдайы;

• амортизациялық аударымдарды есептеу тəсілдері;

• кəсіпорынның ғылыми-техникалық саясаты;

• кəсіпорынның инвестициялық саясаты;

• шарушылықты ұйымлдастырылу-құқықтық нысаны.

Кəсіпорынның мөлшері инвестициялық қызметтің ауқымына тікелей ықпал етеді, себебі, ірі кəсіпорындардың орта немесе шағын кəсіпорындарға қарағандағы қаржылық мүмкіндіктері өте жоғары болып табылады. Кəсіпорынның инвестициялық қызметі экономикалық, соның ішінде инвестицяиылық саясатқа тікелей байланысты. Егер кəсіпорын техникалық жағынан қайта жарақтау жəне қайта құруды жоспарлайтын болса, онда ол оларды қаржыландыру көздерін қарастырады. Жоғарыда аталған факторлардың барлығын объективтті жəне Инвестициялық қызмет субъектілерін мынадай категорияларға бөліп қарастырады:

1. Инвесторлар (қаражат салушылар), соның ішінде: - салымшылар; - тапсырыс берушілер; - несие берушілер; - сатып алушылар;

2. Мердігерлер (жұмысты атқарушылар).

3. Жабдықтаушылар;

4. Мемлекет;

5. Халықаралық қаржы-несие ұйымдары.

5. Қазақстанның инвестициялық қызметінің заңнамалық қамтамасыз етілуі

Өндіруші салаға қарағанда, Қазақстанның өңдеуші салалары мен инновациялық секторы шетел инвесторлары үшін тартымсыз болып табылады. Осыған байланысты, мемлекеттің негізгі міндеті ретінде тауар, қызмет көрсету өндірісінің ішкі өсуін қамтамасыз ету үшін инвестицияларды салуға жағымды жағдай жасау болып табылады. Мемлекеттік қолдау салықтық жеңілдіктер арқылы жүзеге асырылды.
«Инвестициялар туралы» Заңда отандық инвесторлардың құқықтары мен міндеттері ең бірінші рет бекітілді, шетел инвесторларына қойылатын талаптар да өзгеріске ұшырады. Мұндай салыстыруды «Инвестициялар туралы» ҚР Заңына өзгерістер мен толықтырулар ескергендегі (10.12.2008ж. №101-IV, 13.01.2009ж. №135-IV өзгертулерімен) үш Заңда талдау арқылы (кесте 1) анықтауға болады.
Инвесторға құқығы және қызығушылықтары толығымен қорғау беріледі. Бұл келесідей құжаттармен қамсыздандырылады – Қазақстан Республикасының Конституциясы, қазіргі Заң және басқа да нормативтік құқықтық актілер, Қазақстан Республикасы ратифицияланған халықаралық келісім-шарттар.
Инвестор келесідей жағдайларда залалдың шығынын өтеуді талап етуге құқығы бар: мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес емес қаулыларды шығару нәтижесінде; Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес лауазымды тұлғалардың заңсыз әрекеті (әрекетсіздігі) нәтижесінде.
Инвесторлар мен ҚР мемлекеттік органдары арасында қол қойған келісімдер бойынша шарттардың тұрақтылығына Қазақстан Республикасы кепілдеме береді. Тек, тараптардың келісімімен шартқа өзгеріс енгізген жағдайлар ғана есепке алынбайды.
Кепілдемелер келесі жағдайларда қарастырылмайды:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасындағы өзгерістер және (немесе) ҚР халықаралық келісім-шарттардың және (немесе) өзгертуінің күшіне енуі салдарынан импорт, өндіріс, акцизделетін тауарларды сату тәртібі мен шарттарының өзгерісі;
2) ұлттық және экологиялық қауіпсіздікті, денсаулық сақтауды және адамгершілікті қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар.
Инвесторлардың құқықтары:
Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес бюджетке салықты және басқа да міндетті төлемдерді төлегеннен кейінгі, өз қызметінен алынған табысты өз қалауы бойынша қолдану;
Қазақстан Республикасының банктік және валюталық заңнамаға сәйкес, ҚР территориясындағы банктерде ұлттық валютада және (немесе) шетел валютасында банктік шоттарды ашу.
Инвестицияларды мемлекеттік қолдау инвестициялық преференцияларды беруді білдіреді. Инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаты – бұл экономиканы дамыту үшін жағымды инвестициялық климатты құру; қазіргі технологияларды қолдану арқылы жаңа өндірісті құру, әрекет ететін өндірісті кеңейту, жаңарту үшін инвестицияларды ынталандыру; қазақстандық мамандардың біліктілігін жоғарылату; қоршаған ортаны қорғау.

6. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климат және оның факторлары

Қазіргі таңда Қазақстан әлемдік шаруашылықтың толық қанды мүшесі болып табылады. Республикамыздың экономикасының дамуы экономикалық ортада инвестициялық бағытты құруды талап етті. Инвестицияның құйылуы өндірістің масштабының кеңеюіне және сонымен қатар экономиканың әлеуметтік экономикалық дамуының сапалы, жаңа деңгейге шығуын қамтамасыз етеді. Экономикадағы жаңалықтар мен өсулер инвестицияның көлемімен, құрылымымен және олардың жүзеге асырылу сапалары мен қарқынымен анықталынады. Сонымен қатар, инвестициялық жинақтаулар мен олардың материалдық ресурстарынсыз инвестицияда ешқандай оң нәтижелер болмайды.

Инвестициясыз ішкі және сыртқы рыноктардағы тауар өндірушілердің бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз ету, қазіргі кездегі капитал жұмсалымдарының болулары мүмкін емес. Рыноктік инфрақұрылымдардың және әлемдік тауар өндірушілердің құрылымдық және сапалық өзгертулерінің процесстері инвестициялаудың есебімен және жолымен жүзеге асырылады. Инвестициялау экономикалық өсуді, аймақтың әлеуметтік жағдайын, халықтың жұмыспен қамтылуын және сонымен қатар елдің экономикасының дамуын анықтайды.

Инвестицияларды әр түрлі қаржы құралдарын шығара отырып тарту бүгінгі күні кең көлемде қолға алынады. Оған елдегі қолайлы инвестициялық климат өз әсерін тигізуде. Қай елде болмасын инвестицияның келуі инвестициялық климат дәрежесіне және оны анықтайтын факторларға тікелей байланысты. Инвестициялық климатты анықтау шетел инвесторларын тарту мен пайдалану саясатының негізгі міндеті болып табылады. Себебі, біріншіден, инвестициялық климат шетел инвесторларына әсер ететін факторларды анықтауға, екіншіден мемлекеттегі жағдайды тереңірек бағалауға, үшіншіден шетел субъектілерінің мінез-құлықтарын анықтауға мүмкіндік береді.

Инвестициялық климат мемлекетте, аймақта және қалада инвестицияның қызмет жағын анықтайтын заңдық, нормативтік, ұйымдастырушылық, экономикалық, әлеуметтік, саяси және мәдени және тағы басқалары бір-бірімен байланысты факторлардың әсерінен қалыптасады. Яғни, инвестициялық климатты бірнеше көрсеткіштер (факторлар) арқылы бағалауға болады. Оларға: экономикалық реформаның жағдайы; банк жүйесінің тұрақтылығы; саяси реформаның тұрақтылығы; табиғи және еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі; инвестициялық қызметтің құқықтық реттелу дәрежесі және халықаралық стандартқа сай жасалған заңдылықтар мен нормативтік актілердің болуы; инфляция қарқыны; сыртқы экономикалық байланыстар дәрежесі; білікті жұмыс күшінің болуы; мемлекеттік нарық потенцалының сипаты (ЖІӨ, халық саны); нарық инфрақұрылымының және валюта нарығының дамуы және тағы басқалар жатады.

Шетел инвесторлары инвестициялық климаттың бұл көрсеткіштерін бағалап мемлекеттегі инвестициялық климатты жағымды немесе жағымсыз екендігін анықтайды. Егер инвестициялық климат жағымды болса, онда инвесторлар инвестиция туралы шешім қабылдайды.

Қазақстан ұзақ мерзімге бағытталған “Қазақстанның 2050 жылға дейінгі даму стратегиясына” сәйкес өзінің динамикалық дамуын жалғастыруда, сонымен қатар біздің алдымызда – Қазақстанды әлемнің бәсеке қабілетті елу елінің қатарына енгізуіміз қажет деген стратегиялық мәселеміз тұр.

Қазақстан еліміздің экономикасына шетел инвесторларын тарту саласы бойынша көптеген нәтижелерге жетті.

7. Мемлекеттің инвестициялық саясаты және оның мақсаты мен міндеттері

Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында барлық шарушылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау барысында мемлекеттің жүргізетін шараларының жиынтығы.

Жалпы алғанда мемлекет инвестициялық қызметтің жандануына мынадай құралдар көмегімен ықпал етеді:

·несие саясаты;

·қаржы саясаты;

·салық саясаты;

·амортизациялық саясат;

·ғылыми-техникалық саясат.

Инвестициялық саясаттың мақсаты мен міндеттері болады.

Максаты — елдің экономикалық және әлеуметтік дамуының стратегиялық жоспарын іске асыру.

Міндеттері:

·шарушылықтың жекелеген салаларының дамуына қолдау көрсету;

·әскери-онеркәсіп кешенін конверсиялауға байланысты бағдарламалар жасау;

·отандық өнімдердің бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету;

·шағын және орта бизнестің дамуын қолдау;

·экспорт өндірісін дамыту;

·экономиканың барлық салаларының дамуында тепе-теңдікті қамтамасыз ету;

елдегі тұрғын үй құрылысы бағдарламасын іскс асыру

Мемлекеттің инвестициялық саясатынан басқа салалық,аймақтық және жекелеген шарушылық субъектілерінің инвестициялық саясаттары болады. Бұл саясаттардың бәрі бір бірімен тығыз байланысты, бірақ барлығын анықтаушы мемлекеттік инвестициялық саясат болып табылады.

Инвестициялық саясаттың өзара байланыстары :

Мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясат

Мемлекеттің инвестициялық саясаты

Аймақтық инвестициялық саясат

Жекелеген шаруашылық

Салалық инвестициялық саясат

субъектілердің инвестициялық саясаты

8. Инвестициялық нарықтағы қаржылық институттардың орны мен рөлі

Қаржылық институттар - қаржы нарығында инвестордың мүддесін қорғау үшін және ақша қаражаттарын тартуды әртараптандыруды ескере отырып, иныестиция есебінен тәуекелді азайту мақсатында жұмыс істейді.

Атқаратын қызметтеріне қарай қаржылық институттар түрлері:

·реттеуші

·инвестициялық-коммерциялық

·арнайы мамандандырылған

·кепілдендіруші

·кәсіби

·даму институттары

Реттеуші қаржылық институттар- қаржылық ұйымның қаржы нарығындағы субъектілердің қызметтерін реттеу, бақылау және қадағалауды жүзеге асыратын қаржылық институттар: ҚР ҰБ, Қаржы нарығы және қаржылық ұцфмдарды реттеу және қадағалау агенттігі, өзін өзі реттеуші ұйымдар.

Инвестициялық-коммерциялық қаржылық институттар — сәйкес заңды негізгее ала отырып, белгілі мөлшерде пайда табу мақсатында инвестициялық, сақтандырушы, қаржы- несиелік, жинақтаушы қызметтерді ж.а қаржылық институттар немесе институционалды иныесторлар: коммерциялық банктер, ЖЗҚ, сақтандыру ұйымдары, инвестциялық қорлар.

Арнайы мамандандырылған қарж инс- бқл уәкілетті органның лицензиясы негізінде қаржы-несиелік қызметтердің шектеулі түрлерімен айналысаады: несиелік серіктестікктер, несиелік бюро, ломбард, пошта жинақтаушы жүйелер.

Кепілдендіруші қарж инс- субъектілердің салымдарын, төлемдерін кепілдендіруді және қайта қаржыландаруды ж.а қарж инст: депозиттік кепілдендіру, сақтандыру төлемі, кепілдендіру қоры, ипотекалық несиелерге кепілдік беру.

Кәсіби қарж инс- бағалы қағаздар нарығындағы қызметті ж.а және қызметі мігндетті түрде лиценияланатын қ.и: брокер лдилерлік компаниялар, тіркеушілер, кастадиан, депозитарий.

Даму инс- ҚР индустриалды инновациялық стратегиясын ж.а мақсатында құрылған институттар:

Қазақстан Даму Банкі

Қазақстан инвестициялық қоры

Ұлттық инновациялық қор

Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры

Инжиниринг және технологиялық трансферттер орталығы

9. Инвестициялық қызметті қаржыландыру жүйесінің жалпы сипаттамасы

Инвестицияны қаржыландыру көздері мен тәсілдерінің көп түрлі болғанымен де, оларды ұйымдастыру формаларына қарай мынадай топқа бөлуге болады:

· өзін-өзі қаржыландыру (инвестициялау мақсатында өзінің ішкі қаржыландыру көздерін пайдалану);

· акцияларды сатудан түскен қаражаттар;

· еңбек ұжымының, азаматтардың, заңды тұлғалардың қосқан үлестері мен өзге де мүшелік жарналары;

·қайтарымсыз және қайтарылатын негізде берген ҚР-ғы бюджет субъектілерінің қаражаттары;

·арнайы максатты қорлар қаражаттары;

·шетелдік инвесторлар қаражаттары.

Инвестицияны қаржыландыру және несиелеу әдістеріне мыналар жатады:

·бюджеттік әдіс;

·қарыздық әдіс;

·өзін-өзі қаржыландыру әдісі;

·тікелей инвестициялар есебінен қаржыландыру әдісі.

Инвестицияны қаржыландырудың бюджеттік әдісі мемлекеттік және бюджеттің ресурстары есебінен жүзеге асырылады.Бюджеттен қаржыландыру мынадай принциптерге сүйенеді:

- аз шығын жұмсап, барынша жоғары экономикалық әлеуметтік тиімділікке қол жеткізу;

·бюджет ресурстарын пайдаланудың мақсаттылық сипаты.Бюджет ресурстары қайтарылатын және қайтарылмайты жағдайларда берілуі мүмкін. Қайтарылатын қаржыландыру әдісі жүзеге асырылатын инвестициялық объектіден коммерциялық тиімділік алу мақсатында жасалады. Тәжірибе көрсеткендей инвестициялық жобаның қай сатысында болмасын мемлекет тарапынан көмек әрдайым қажет. Сондықтан қайтарылатын бюджеттен қаржыландыру әдісі бірқатар салықтық, және несиелік сияқты жеңілдіктерді қамтиды. Ал қайтарылмайтын қаржыландыру әдісі бұл ол жобаның мемлекеттің қажеттілігіне байланысты бекітілген тізімге енген жағдайда жүзеге асады. Сонымен қатар, мұндай әдіспен бюджеттен бөлінетін ресурстар бүгінгі таңда қорғаныс, экология, денсаулық сақтау, мәдениет, білім беру және басқа да әлеуметтік мақсаттарға бағытталуда.

Қарыздық әдіс бүл банктерден және басқа да ұйымдардан алатын займдар, облигация шығару арқылы қаражат тарту, вексельді пайдалану негізінде іске асырылады.

Банктік несиелеу бұл ең көп қолданылатын инвестицияны несиелеу көзіне жатады.

Банктік несиелеудің объектісіне мыналар жатады:

ондірістік және өндірістік емес объектілерді құру, қайта құру және кеңейту;

жылжитын және жылжымайтын мүлік сатып алу;

шетелдік инвесторлардың қатысумен жаңа кәсіпорындар құру;

ғылыми-техникалық өнімдерге, интелектуалдық және басқа да құндылықтарға жүмсалымдар.

Өзін-өзі қаржыландыру кәсіпорынның меншікті қаражаты есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның қызметі барысында қалыптасатын ақшалай қаражаттар ағыны есебінен жүзеге асырылады.

Тікелей инвестиция тарту есебінен инвестицияны қаржыландыру жарғылық капиталға қаражат қосу, акцияларды немесе қарызды сатып алу жолымен жүзеге асады

10. Инвестициялық жоба түсінігі және оның түрлері

Инвестициялық жоба дегеніміз – бұл жаңа өндірісті құруға іс-әрекеттегі өндірісті кеңейтуге және жаңартуға салынатын шаралар кешені болып табылады және сонымен қатар одан белгілі бір экономикалық тиімділікті алуды білдіреді.Инвестициялық жоба – белгілі бір мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін қандай да бір іс-шара, қызмет болып табылады.Барлық жобалар 4 типке бөлінеді:

n тәуелсіз

n өзара бір-бірін жоққа шығару

n өзара орнын толтыру

n өзара әсер ету

n егер біреуінің қабылданған шешімдері екіншісінің іс-әрекетке әсер тепейтін болса, онда инвестициялық жобалар тәуелсіз болып табылады.

n Егер бірінші жобаның тиімділігі басқа жобаны қабылдаған кезде тиімділігі 0-ден ↓=> 2 жоба өзара бір-бірін жоққа шығаратын жобалар болып табылады.

n Егер 1 жобаны қабылдаған кезде ІІ-ң тиімділігі төмендесе, бірақ ол жоқ болып кетпейтін болса, онда ондай жобалар өзара орнын толықтыратын божалар болып табылады.

n Егер жобаны жүзеге асыруда олардың қосымша тиіңмділігің бірігіп жүзеге асыруын өзара әсер ететін жобалар деп аталады.

Инвестициялық жобалардың талдауы олардың жіктелуіне негізделуі қажет. Инвестициялық жобалар келесідей бүрлер бойынша жіктеледі:

1. қажетті инвестицияның көлемі бойынша:

n кіші жоба

n мега жобалар

2. жобаны жүзеге асыру мерзімі бойынша:

n қысқа

n орта

n ұзақ

3. тәуекелге қатысты:

n тәуекелді

n тәуекелсіз

4. жобаның қатысушысы бойынша:

n мемлекеттік кәсіпорындар

n біріккен кәсіпорындар

n шетел инвесторлары

5. ақша ағымының типі бойынша:

n жай

n жай емес

6. жобалар арасындағы қарым-қатынасы бойынша:

n тәуелсіз

n өзара бір-бірін жоққа шығаратын

n орнын толтыратын

n өзара әсер ететін.

11. Инвестициялық жобаның өмірлік циклы және кезеңдері

Барлық инвестициялық жобалар пайда алу мақсатында жүзеге асырылатын шығындармен байланысты. Сондықтан да инвестицияны салған уақыттан бастап, соңғы тиімділікті алғанға дейінгі кезең инвестициялық жобаның өмір циклі деп аталады.

Яғни кез-келген инвестициялық жоба жетілдірілуінен бастап жүзеге асырылуына дейін бірнеше кезеңдерден өтеді:

n инвестииця алдындағы кезең

n инвестициялық кезең

n эксплуатациялық кезең.

Инвестиция алдындағы кезең келесі шараларды қарастырады:

n инвестициялық мақсатты қалыптастыру

n инвестициялық мүмкіндікті реттеу

n инвестицияны ұйымдастыруды қалыптастыру

n жоба алдындағы зерттеулерді жүрзігу

n жобаның соңғы нәтижесін жасау және сол бойынша шешім қабылдау.

Инвестициялық кезең қарастыратын шаралар:

n жабдықтаушылармен инвесторлармен келісімшарттың жасалынуы

n тартылатын инвестицияның көлемін анықтау

n құрал-жабдықтарды жөндеу

n жер учаскелерін сатып алу

n жобалық жұмыстарды жүрзігу

n қызметкерлерді жұмысқа алу немесе оларды үйрету

Эксплуатациялау кезеңде келесі шараларды қарастырады:

n өндірісті мониторингтеу, яғни жоспардағы берілген мәліметтер мен нақты мәліметтерді салыстыру.

n олардың ауытқу себептерін анықтау.

n эксплуаттау кезеңдерде нақты тиімділігі І және ІІ кезеңдердегі жұмыстардың орындалу сапасымен байланысты.

12. Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау әдістері

Коммерциялық тиімділік бұл талап етілген табыстың нормасын қамтамасыз ететін қаржылық шығындар мен нәтижелердің қатынасын анықтайтыын тиімділік болып табылады.

Бюджеттік тиімділік – жобаны жүзеге асыру нәтижелерінің бюджеттің табыстары мен шығындарына әсерін көрсетеді. Тиімділікті тағы да 2 түрге бөледі:1) жобаның жалпы тиімділігі 2)жобаға қатысудың тиімділігі.

Инвестицияның тиімділігі инвестор мен байланысты шығындар мен нәтижелердің қатынасын көрсететін және инвестицияның экономикалық артықшылықтарын көрсету болып тбылады.

Инвестицияның тиімді көрсеткіші келесідей түрлер бойынша жіктеледі:

1. инвестицияның экономикалық тиімділігінің келесі белгілері бойынша жіктеуге болады:

n абсолютті

n қатысты

n уақытша

2. әрбір уақытта болатын ақша шығындары мен нәтижелерін салыстыру әдісі бойынша:

n статистикалық

n динамикалық

3. статистикалық әдіс – бұл есептік бағаларға негізінен әдістерді атайды. Түрлері:

• инвестицияның өтелу мерзімі әдісі

• инвестицияның тиімділік коэффициенті әдісі.

4. Инвестициялық жобаларды бағыттаудың динамикалық әдістеріне келесілер жатады:1) таза дисконттлған табыс (келтірілген табыс)2) инвестицияның рента бель индекс әдісі.3)ішкі рентабельділік нормасы әдісі.4)инвес\қ диск\ған өтелу мерзімі әдісі.

13.Инвестициялық жобаның технико-экономикалық қамтамасыз етілуі

ИЖ/ны қарж/уға қажетті шешімдер қабылдау үшін техника-экон/қ зерттеулер жүргізіледі.Осыған б/ты техн-эк/қ зерттеулердің ИЖ/ны қаржыландыру барысында тараптардың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау к/к.Техн-эк/қ зерттеулердің көптеген әдістемелері бар.Ол БҰҰ-ның әдістемелеріне негізделген ж/е келесі бөлімдерден тұрады:

Ø жобаның жалпы талаптары;

Ø нарық ж/е кәсіпорын/ң қуаты;

Ø өндірістік материалдық факторлар;

Ø шикізатпен,сумен,материалмен,энегиямен қамт ету;

Ø объектінің орналасқан жері;

Ø жобалық конструкторлық құжаттау;

Ø к/о/ң ұйымдастырушылық жұмысы;

Ø еңбек ресурсы;

Ø жобаның жұзеге асырылу мерзімі;

Ø жобаның қарж/қ экон/қбазасы;

Ø жобаны сақтандыру формасы.

Инвестициялар ең алдыменастық секторы,ет ж/е сүт өнімдерін қайта өңдеу сияқты қолданыстағы секторларды қолдауға ж/е жаңа экспортқа бағдарланған секторларды дамытуға бағытталған болады.Қазіргі заманғы ет өңдеу кешендерін ұйымдастыру,тамшылытып суландыру технологияларын қолданып жеміс-көкөніс дақылдарын өндіруді ж/е жіңішке жүн талшығын терең өңдеуді дамыту,Қазақстан астығы экспортының инфрақұрылымын дамыту, сондай-ақ ауылшаруашылығы техникасын құрастыру жөніндегі жобалар іске асырылатын болады.Агроөнеркәсіптік кешенді қолдауға «ҚазАгро»холдингінен қосымша 1млрд АҚШ доллары көлемінде қаражат бөлінді.Жобалар әлеу/к кәсіпкерлік корпорациялармен бірлесіп іске асырылатын болады.Инновациялық,индустриялық ж/е инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру экон/қ дамудың жүйелік проблемеларын шешу ж/е халықты жұмыспен қамту деңгейін қолдау ү/н ауқымды құрылыс жүргізу ж/е инфрақұрылымды жаңғырту қамтамасыз етілетін болады.Экон/қ өсуді қолдау мақсатында «Қазақстанның30корпоративтік көшбасшысы»бағдарламасын іске асыру б/ша белсенді жұмыс жалғасатын болады.Инфрақұрылымға,әсіресе электр энергетикасы секторына инвестициялар құюдың ұзақ мерзімді кезеңде тұрақты дамуды қамт етуі ү/н маңызы зор.Инновациялық,индустриялық ж/е инфрақұрылымдық жорбаларды іске асыруға «Самұрық-Қазына» қоры қосымша 1млрд АҚШ долларын бөлді ж/е 3млрд АҚШ доллары мөлшерінде тікелей шетелдік инвестициялар тартылады.Бұдан басқа «Самұрық-қазына» қорынан жобаларын қарж/уға зейнетақы қорларының қаражаты тартылатын болады.Электр энегетикасы саласының инв/қ тартымдылығын арттыру ү/н Үкімет 2010жылдан бастап әр жылдарға бөле отырып кемінде 7жыл мерзімге арналған энергия өндіруші ұйымдардың тобы б/ша шектеулі тарифтерді бекітеді ж/е оны бұған дейінгі жылдың инфляциясын ескере отырып жыл сайын түзететін болады.Электр энегиясына арналған шекті тарифтер жаңа активтерді құруға,электр энергетикасындағы қазіргі энергия жинақтатйын қуаттарды кеңейтуге,жаңартуға,қайта жаңалауға ж/е техникалық қайта жарақтандыруға инвестициялар тартуды қамт ететін б/ды.

14. Жобалық талдаудың маңызы мен мақсаты

Жобалық талдау- инв/қ жобаны алдын-ала дайындау кезеңінде ж.а. ЖТ арқылы инв/қ жоба/ң іске асырылу тиімділігіне баға беріледі.

ЖТ д/з-бұл жобаға жұмсалатын шығындарды осы жоба б/ша түсетін табыстарды салыстыру негізінде жобалық табыстарды талдау процесі б.т.

ЖТ/ң негізгі міндеттері:

1)іске асырылатын жобаның іс жүзінде кедергі болатын шектеулерін ж/е олардың өзгерістерін ескере отырып, қол жеткізетін нәт/ге баға беру;

2)жоба б/ша жұмсалатын қажетті ресурс/р/ң көлемін анықтау ж/е оларды әртүрлі нұсқалар б/ша салыстыру;

3) жобаны іске асырудан түскен табыстарды бағалау ж/е оларды инвестор арасында бөлу.

ЖТ/ң мақсаты-инв/қ ресурстарды пайдаланудың балама тәсілдері арасында талдау туралы дұрыс шешім қабылдау б.т.Инв/қ жобаны талдау қарастырылатын жобаның артықшылықтары мен кемшіліктерін жан-жаөты бағалауға негізделеді.Сонд да ИЖ/ны ж.а. ү/н қолд/н жиынтық жоба талдауларының түрлерін былайша бөліп қараст б/ды:

1Техн/қ талдау-бұл ИЖ/ға қолд/н ең тиімді техника мен технологияларды анықтау ж/е объектінің орнын таңдау мәселелері шеңберінде жүргізіледі.ТТ арқ жобаның іске асырылуына қатысты құрылыстық ж/е архитектуралық мәселелер шешіледі.

2.ком/қ талдау-өнімді өткізумен б/ты,бұл талдаудың мақсаты-жоба б/ша өнімдер мен қызметтерді тұтынушы жағынан бағалау б.т.КТ/ды маркетингтік зерттеулермен байланыстыруға б/ды.

3.Институционалды талдаудың мақсаты-бұл жобаны ж.а. ж/е іске қосу барысындағы ұйымдастырушылық ,құқықтық,саяси,әкімшілік жағдайларда баға беру б.т.Сондықтан ИТ арқылы басқару, ұйымд/қ құрылым,жоспарлау,кадрларды оқыту ж/е қарж/қ қызмет б/ша қажетті ұсыныстар жасалады.

4.Әл/к талдау мақсаты-бұл жоба жоспарының нұсқауларын оны пайдаланушыларү/н жарамдылығын анықтау.ӘТ/ды жүргізу нәт/де жоба мен оны пайд/ушылар арас өзара әрекет ету стратег/қ мүмкіндіктерін қамт ету қажет.

5.Қоршаған ортаны н/е экол/қ талдау-жоба қаншалық қоршаған ортаға әсер етеді.Ол стандарттарға сай болуы тиіс.

6. экон/қ талдаудың мақсаты-нарықтық мәмілелерде көрініс табатын эк/қ айналымдарды ж/е ақшалай емес құндылықтарды жобаның артықшылықты көрсеткіштеріне баға бере отырып, инв/қ жобаның нәт/де жалпы қоғамға әкелетін тиімділікті анықтау б.т.

7. Қарж/қ талдау-экон/қ талдаудың жалғасы ретінде қарж/қ ақпараттарды жинау,трансформациялау ж/е пайд/у тәсілдерінің жиынтығын білдіреді.

Жобалық талдаудың қағидалары:

*инв/қ жобаның ақша ағынын модельдеу;

*жобаның оның өмірлік циклі б/ша қарастыру,уақыт факторын ескеру,инфляцияның әсерін есепке алу;

*тәуекелдің әсерін ескеру;

*к/о/ң қарж/қ жағдайын жобалық ж/ежобасыз шарттармен салыстыру қағида бар.

Жобалық талдаудың барлық бағыттармен қағидалары негізінде инв/қ жобаның бизнес жоспары жасалады.

15. Жобалық талдаудың түрлері

Инвестициялық жобаны талдау қарастырылатын жобаның артықшылықтары мен кемшіліктерін жан-жақты бағалауға негізделеді. Жобалық талдаудың түрлері:

Техникалық талдау – бұл инвестициялық жобаға қолданылатын ең тиімді техника мен технологияларды анықтау және обьектінің орнын таңдай мәелелері шеңберіндежүргізіледі. Техникалық талдауда инвестициялық жобаның техникалық-экономикалық нұсқалары зерттеледі, жобаның дұрыс таңдалғаны дәлелденеді, оның жүзеге асырылуының оңтайлы мерзімдері, шикізаттық және басқа да қажетті ресурстардың болуы, жобалық зерттеу жұмыстарында және басқа да шығындарды есептейді.

Коммерциялық талдау немесе маркетингтік талдау өнімді өткізумен байланысты. Бұл талдаудың мақсаты жоба бойынша өнімдер мен қызметтерді тұтынушыжағынан бақылау болып табылады. Коммерциялық талдауды жүргізетін үш міндеті бар:

1. маркетингтік қызметке байланысты;

2. ресурстарды алу көздері мен шартарына байланысты;

3. өндіріс пен өткізу жағдайына байланысты.

Институционалдық талдаудың мақсаты– бұдл жобаны жүзеге асыру және іске қосу барысындағы ұйымдастырушылық, құқықтық, саяси және әкімшілік жағдайға баға беру болып табылады. Сондықтан институционалды талдау арқылы басқару, ұйымдастырушылық құрылым, жоспарлау кадрларды оқыту, қаржылық қызмет бойынша қажетті ұсыныстар жасалады.

Әлеуметтік талдау – жобаның қосымша жұмыс орындарын құруға, жұмыскерлердің тұрғын үй, мәдени тұрмыстық, еңбек ету, демалыс жағдайларында кездесетін мәселелерді шешуге көмектеседі.Әлеуметтік талдаудың мақсаты – бұл жоба жоспарының нұсқауларын, оны пайдаланушылар үшін жарамдылығын анықтау болып табылады. Әлеуметтік талдаудың шешетін мәселелері:

· жобаға қатысты елдің халықаралық, әлеуметтік, мәдени және деморграфиялық сипаты;

· жобаны жасауда сол елдің әдет-ғұрпының және дәстүрінің ескерілуі;

· іске асыру барысында жергілікті халықтың мүдделерінің ескерілуі.

· жақсаруы.

Экологиялық талдауда – экологияға залал тигізу туралы сараптамаға баға беріледі. Залал орын алған жағдайда оны жеңілдеті немесе болдырмау шаралары анықталады.Экологиялық талдаудың мақсаты – инвестициялық жобаның өмірлік кезеңдерінде жобаның қоршаған ортаға тигізетін әсерін жан-жақты зерттеу.

Экономикалық талдау кезінде тек қана пайда мен шығындар қарастырылып қоаймай, әрбір қатысушы мен қоғам тұрғысынан жобаны ұйымдастырудағы ғаламдық проблемалар зерттеледі. Бұл талдау түрі қаржылық, техникалық, коммерциялық, әлеуметтік, және басқа да түрлерімен байланысты, яғни кеңірек болып келеді.

Қаржылық талдау – экономикалық талдаудың жалғасы ретінде қаржылық ақпараттарды жинау, трансформациялау және пайдалану тәсілдерінің жиынтығын білдіреді. Қаржылық талдауың міндеттері:

· кәсіпорындардың ағымдағы және болашатағы қаржылық жағдайларына баға беру;

· қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету тұрғысынан алғанда кәсіпорындардың мүлкін болатын даму қарқынын талдау;

· қол жеткізуге болатын қаражат көздерін анықтау отырып, оларды жұмылдыру мүмкіндігіне баға беру;

· капитал нарығындағы кәсіпорынның жалпы жағдайына болжау жасау.

16. Жобалықталдаудыңқағидалары

Жобалық талдаудың қағидаттары: 1) инвестициялық жобаның ақша ағымдарын модельдеу. 2) жобаның өмірлік цикл бойында қарастыру.3) уақыт факторын ескеру. 4) инфляция әсерін ескеру. 5) тәуекелдікті ескеру. 6) кәсіпорынның қаржы 7)жағындағы жобамен және жобасыз шарттармен салыстыру.

Ақша ағымдарын модельдеу деп жоба бойынша әртүрлі уақыттағы табыс пен шығындарды өзара салытыру болып табылады. Ақша ағымы бұл инвестициялық жобаны жүзеге асыру мерзімінде кәсіпорынның инвестициялық, өндірістік, және қаржылық қызмет бойынша ақша түсуімен кетуін сипаттайды.

Жобаны талдаудың уақыт, инфляция, тәуекел факторларының қағидаларын уақыттағы ақшаның құны деген ұғымға негізделеді. Яғни бүгінгі 1000 тг ертеңгі 1000 тг-ге қарағанда қымбат. Сондықтан да инвестициялық жоба бағалау кезеңінде жоба бойынша пайыздық ставканың деңгейін таңдау маңызды болып табылады. Жобалық талдаудың негізгі мақсаты – инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау болып келеді. Сондықтанда кәсіпорынның инвестициялық жобаны қабылдау және қабылдауы маңызды мәселенің бірі болып келеді.

Инвестициялық жобалаудың қаржылық талдау: 1)инвестицялық таладудың мәні мен мағынасы. 2) банк жүйесінің жағдайы үшін қабылданатын қаржылық талдау әдістері. 3) инвестициялық жобаның жасалынуына қаржылық бағалау. 4) инвестициялық жобаны жасайтын компанияның жағдайына қаржылық талдау.

Қаржылық талдау – бұл шаруашылық іс-әрекетінің қаржылық талдауының бір бөлігі болып табылады. Инвестициялық жобадағы қаржылық талдау негізгі мақсаттары келесілер болып табылады:1)кәсіпорынның қаржылық жағдайы және мүмкіндіктерін анықтау. 2) инвестицияға деген қажеттіліктерін анықтау.3) жобаны жүзеге асырудағы мақсаттылығын анықтау.4) Қаржылық талдау қаржылық есеп негізінде жүргізіледі, яғни шығындар мен табыстар жөніндегі есеп берумен кәсіпорынның қаржылық жағдайының негізгі анықталатын табыстары мен шығындары жөніндегі балансында жүргізіледі.

Қаржылық талдаудың келесідей негізгі әдістері бар: 1) горизонтальды талдау әдісі – бұл базалық мәліметтерді есеп беру мәлімдемесімен салыстыруда негізделеді. 2) Вертикальды талдау әдісі – бұл бірнеше коммерциялық көрсеткіштердің 1 көрсеткішке қатынасын есептеу болып табылады. Бұл талдау әдісі арқылы үлес салмақ есептеледі. 3) Факторлы талдау әдісі – егер 1 көрсеткш жеке көрсетілсе, онда оны сол 1 көреткішке көбейте жіне бөле отырып, факторлы модельдің мультипликаторын алуға болады.

17. Инвестициялық жобаның бизнес-жоспары

Бизнес жоспар бұл инв жобаны қабылдау туралы ко ісәрекетінің жоспарын сипаттайтын құжат.

Түрлері:

Несие алуға арналған, Әдетте, банктер кәсіпкерлерден несие беру (немесе бермеу) туралы шешім шығару үшін бизнес-жоспарды талап етеді.

Инвесторлардың қаражаттарын тартуға арналған. Инвесторлар ретінде жеке тұлғалар (соның ішінде достары немесе туыстары) немесе әртүрлі бизнестер шығуы мүмкін. Оларға сіздің бизнесіңізге ақша салымдаудың тиімді екендігін дәлелдеу үшін бизнес-жоспар үлкен себін тигізуі мүмкін.

Құрылымдық бөлімнің бж, бұл жоғары басшыларға ко шарқ қызметін даму жоспарын қарастырады.

Гранттық, бұл мемл бюджет пен басқа да қорлардан қаражат алуға арналады.

Комп ң, бұл ДК немесе акц жиналысының алдында компң алдағы уақыттағы даму болашағынсипаттайды.

Аймақтық, бұл аймақтың әлеум экоқ дамуын болашағын анықтауға және соған сәйкес қарж у бойынша бағдарламаларды жасауға негізделеді.

БЖ.құрылымы:
1) резюме, ең маңыздысы, ең соңында жасалады. Ко, өнім, қызметкерлер туралы мәлімет, мақсаты, қарж қ нәтижелері, инв көлемі, табыс және өтеу мерзімі.

2) Нарық пен сала жағдайына талдау, мақсаты – жоба ұсынатын тауарға (қызметке) қажеттілікті ашып, негіздеп көрсету. Нарықты, саланың ерекшелігін бағалаудың таңдалған түрі жан-жақты сипатталып, негізделуі тиіс.

5. Жобаның мәні. Бұл бөлім алдыңғы « Нарық пен сала жағдайына талдау » бөлімінің жалғасы болып табылады. Бұл жерде жоба өндірісі бағытталған тауардың (қызметтің) жан-жақты сипаттамасын беру керек.

6. Маркетинг жоспары. Бұл бөлім алдыңғы екі бөлімнің жалғасы болып табылады. Бөлімнің мақсаты – бәсекелестік күрестің қлайлы әдісін таңдауды, өнімді нарыққа жылжытудың тәсілін қамтамасыз ету.

7. Өндіріс жоспары. Бұл бөлімнің басты мақсаты – барлық өндірістік процестің жақсылап ойластырылғаны, заңды тұлғаны дамытудың негізделген жоспары барлығы, қойылған мақсаттарға жету стратегиясының барлығы туралы сендірерлік дәлелдер келтіру.

8. Инвестициялық климат пен тәуекелдер. Бұл бөлімде инвестициялық климаттың жеке басты факторларына баға беріп, олардың даму үрдістерін жақсару немесе нашарлау жағдайында қарастыру қажет.

9. Ұйымдық жоспар (басқару және кадрлар)

Бұл бөлімде келесі аспектілер қарастырылуы керек :

жаңадан жасалған заңды тұлғаның меншік нысаны (серіктестіктер бойынша жасалу және серіктестік шарттары көрсетіледі, АҚ бойынша басты (жарғы капиталының 5 % жоғарысына ие) акционерлер мен олардың үлесі көрсетіледі ); егер бұл ашық АҚ болса, онда қанша акция шығарылды және қанша шығарылатынын көрсету керек;

10. Қаржылық жоспар

коммерциялық банктердің немесе басқа қарыз берушілердің (шетелдіктерді қоса алғанда) несие беруге келісімдері осы ұйымдардың сәйкес басшыларымен құжатты түрде расталған болуы керек, несие беру шарттары міндетті түрде көрсетілуі керек: мемлекеттік кепілдіктің бар болуы, пайыздық мөлшерлеме, несиені беру және өтеу мерзімдері, қосымша талаптар.

18. Инвестициялықжобалаудыңнегізгіережелері

"Инвестиция" аударғанда қаражат салу, жұмсау дегенді білдіреді. "Инвестиция - пайда табу мақсатында өз елінде немесе шет елде әр түрлі саланың кәсіпорындарына, кәсіпкерлік жобаларға, экономикалық-әлеуметтік бағдарламаларға, инновациялық жобаларға, ұзақ мерзімге жұмсалынатын мемлекеттік немесе жеке капиталды білдіреді.

Инв жоба алға қойылатын мақсатқа жету үшін қандай да бір жобаға капитал жұмсалуымен байл жасалатын ұйымдастырушылық эко қ шешімдер жүйесі. Объектілері: 1) Салынатын, қайта құрылатын не кеңейтілетін ғимарат 2)Жұмыс жасап отырған ко жаңа өнім түрлерін өндіру 3) өнд ң қауіптілігін арттыру не қоршаған ортаны қорғау.

Жіктеледі:көлеміне қарай:1) Шағын 10-15 mil $ дейін мөлш де капитал жұмсалады, өнд кеңейтуге, шығарылған өнім түрін арттыру. 2) Ірі кап жұмсалымы 1 млрд$ дейін, асатын. Ішкі және сыртқы нарықтағы сұр қамт ету үшін қажет өнеркәсіптік өнімдерін шығару жоспары. 3) Орта, шағын және ірі жобалар арасында болатын жобалар, өндірісті қайта құру.

Іске асыру мерзіміне қарай: 1) Қысқа мерз 1ж дейін, 2) орта мерз 1-5ж, 3)ұзақ 5ж жоғары.

Тәуелсіздік дәрежесіне қарай: 1) әр түрлі жобалар, бірдей іске асатын, соның ішінде біреуді таңдауды қажет етеді. 2) өзара байланысты жобалар, бір бірінсіз іске аспайтын жобалар 3) өзара тәуелсіз, бір бірінің жүз асырылуы қарама қайшылық тудырмайтын тәуелсіз жобалар.

Кезеңдері: 1) инвестициялау алдындағы кезең: инв мүмкіндігін талдау, жобаны даярлау, тех қ, эко қ, қарж қ тиімділіктерін бағалау. 2) Инвестициялау кезеңі: келіссөз, контрактілер жасау, жобалау, құрылыс, маркетинг, оқыту. 3) Жоба өнімін пайд у кезеңі: қабылдап алу және іске асыру, құрал жабдықтарды ауыстыру, кеңею және жаңару.

19. Инвестициялық жоба тәуекелдері ұғымы және мәні

Тәуекел күрделі және көпаспектілі категория болып табылады. Ғылыми әдебиетте тәуекелдің көп түрі кездеседі және жіктеу белгісі тәуекелді сипаттауға және талдауға тырысатын объект болып табылады. көптеген жағдайда жіктеудің мақсаты мен міндетін әртүрлілігімен түсіндіруге болады. Пайда болу көзіне байланысты тәуекелді жүйелік және жүйелік емес болып бөлуге болады. Жүйелік тәуекел сыртқы жағдаймен анықталады, субъектіге тәуелсіз және онымен реттелмейді. Оларды екіге бқлуге болады: елдік, форс-мажорлық жағдай тәуекелі. Елдік тәуекел кәсіпкерлік қызметтің интернационализациясымен тікелей байланысты, ол сыртқы экономикалық қызметтің барлық қатысушысы үшін өзекті және елдердің саяси әлеуметтік тұрақтылығына тәуелді. Бұл тәуекел экон\қ және саяси т болып жітеледі. Экон\қ тәуекел елдің экономика саласындағы жағымсыз өзгерістің мүмкіндігінен туындауы мүмкін. Белгілі бір елге жұмыс істеуге тілегі бар шетел инвесторымен есепке алынатын экон\қ т\ң негізгі факторы: экон\қ масштабтары; экон\қ өсудің нақты қарқындары; салық салу ставкалары; инфляцияның деңгейі; сыптқы қарыз; төлем балансы; қайта қаржыландыру ставкасы; адам басына келетін табыс. Саяси т елдегі саяси жағдайлардың өзгеру салдарымен байланысты. Саяси т\ге жататындар: мемлекеттің экон\қ саясатының түсініксіздігі ж\не алдын ала болжанбайтындығында; заңнамадағы жағымсыз өзгерістің мүмкіндігі; геосаяси тәуекелдер; әлеуметтік т. Осы берілген тәуекелдер бір бірімен тығыз қарым қатынаста болады және оларды өзара байланысты қарастыру керек. Форс мажорлық жағдай т табиғи апаттың, өрт, су, жер сілкінісі, тсс жобаны жүзеге асыру барысында әсер ету қауіптілігі анықталады.

Жүйелік емес т нақты субъектіге тән, оның жағдайына тәуелді және оның нақты ерекшелігімен анықталады. Бұл тәуекелді басқаруға болады және басқару өажет. 1)іскерлік т-жобына жүзеге асыратын компанияның немесе жобаның салалық ерекшелігімен анықталатын т; 2)қаржыландыру- жобаны жүзеге асыру сәтіндегі қажетті ақша қаражатының жоқ болуының тәуекелі, сонымен бірге несиелеу не тікелей инв\у шартының өзгеру т; 3) техникалық т- жобалардағы өателерден, таңдалған технологияның кемшілігінен, мамандандырылған жұмыс күшінің жеткіліксідігінен, жүргізілетін жұмыс мерзімін бұзудан, шикізатқа, энергияға және құраушыға бағаның күрт көтерілуінен туындайтын т; 4) маркетингтік – нарықты зерттеудің төмен деңгейіндегі т; 5) өтімділік т- инв\у объектісін сату өажеттілігі кезінде туындайтын бағадағы маңызды жоғалтусыз активті тез сату мүмкіндігінің т.

20. Қаржылық инвестициялар ұғымы

Қаржылық инвестиция ― бұл субъектінің табыс алу мақсатында пайдаланатын активі, инвестицияланғанкапиталдың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар. Сондай-­ақ, қаржылықинвестицияға пайдаланбай тұрған жылжымайтын мүліктер де жатады. Қаржылықинвестицияның бір түрі болып бағалы қағаздар да саналады. Барлық бағалы (құнды) қағаздар екі топқа бөлінеді ― ақшалай және күрделі болып. Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды алғандағыдай етіп рәсімделеді. Бұл борыштық құнды қағаздар. Оларға: вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттар және т.б. жатады. Осы бағалы қағаздар бойынша табыс бір мәртелік сипатқа ие болады және олар өзінің номиналдық (атаулы) құнынан төмен бағаға сатып алудың есебінен қалыптасады. Ақшалай бағалы қағаздар, әдетте, қысқа мерзімге (бір жылдан аспайтын уақытқа) беріледі.

Капиталдыбағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін, оның капиталын (қорын) құрастыру немесе ұлғайту мақсатында шығарылады. Инвестициялар деп өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығының және экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарынакапитал түрінде фсалынып, жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз. Инвестициялық қызметтің мақсаты ― түпкі нәтижесінде кәсіпкерліктентабыс немесе пайыз алу болып табылады.

Акцияларға және облигацияларға инвестицияны ұзақ мерзім ішінде пайда алу ішін салады. Бағалы қағаздардан түсетін табыс әрдайым дивиденд түрінде немесе осы құнды қағаздарға баға өскендегі нәтижесінде алынатын пайда ретінде болады немесе осы екі жағдайда. Қазіргі кезде ақшаны инвестициялау үшін бағалы қағаздардың түрлері онша көп емес. Дегенмен болашақта инновациялық өндірістің дамуыменен олардың пайда болу перспективасы бар.

Бағалы қағаздарға ақша-қаражаттарды салуда тәуекел кездеседі. Кез- келген инвестициялаудың түрлері тәуекелмен ұштасып жүреді. Бірақ қолымызда ақша болғанның өзіне де біз тәуекелге барамыз. Бұл жағдайда тәуекел жоғалтумен байланысты. Ақшаны жоғалту айқын және жасырын түрде кездеседі. Ақшаны жоғалтудағы айқын тәуекел, жалпы, бәріне түсінікті. Ал Ақшаны жоғалтудағы жасырын тәуекел тікелей инфляциямен байланысты. Қолда ақша турғанда бұл сомаға кеше сатып алатын затыңызды бүгін ала алмайсыз. Өйткені тауарларға деген бағалар күнделікті өсу үстінде.

Бос ақша қаражаттарды қайда салу керек екедігін анықтауда, шешім қабылдауда барлық пайда болатын тәуекел түрлерін ескеру қажет. Айтып кеткендей, еш нәрсе істемей ақ қолда бар ақшадан айырылып қалу мүмкіндігі жоғары.

Кез келген инвестициялаудың түрінде екі нәрсеге көңіл бөлу қажет. Инвестициялаудың алып келетін табысы. Екіншіден, әрқашан мынаны есте сақтау керек: күтілетін кез-келген иныестициядан алатын табыс жоғары болған сайын, тәуекел де соған сәйкес жоғары болады.

Мысалы, егер ақша-қаражаттарды депозитке салынатын болса, онда банк қаражаттарды сақтап, депозиттің мерзімі аяқталғаннан кейін сол сомаға пайыздық ставка түрінде кіріс төлеуге міндеттеледі.

21. Инвестицияның экономикалық мазмұны және рөлін сипаттаңыз

Инфляция бүл инвестициялық қызметке ықпал етуші негізгі фактор ретіндс экономканың жағдайына тікелей байланысты, яғни тұрақты экономика немесе экономикалық өсу тұсында оның деңгейі төмендейді немесе керісінше. Бұл жерде инфляция процессі мен банктік несие мөлшерлемесінің арасында тығыз байланыс бар екенін айта кету қажет.

Пайыз мөлшерлемесінің екі түрі болады: нақты және номиналды.

Нақты номиналдыдан инфляция деңгейіне қарай ажыратылады, яғни:

МНАҚ= МНОМ - ИМ,

мүнда МНАҚ - нақты банктік пайыз мөлшерлемесі;

МНОМ - номиналдыбанктікпайызмөлшерлемесі;

ИМ - инфляция деңгейі.

Айта кететін жәйт, бұл жерде инвестициялық шешім қабылдауда номиналдық емес нақты пайыз мөлшерлемесінің ролі маңызды. Мысал. 2 млн.теңге сомасында жұмсалынған инвестиция, 20 % нақты күтілетін пайда нормасын әкелуі тиіс, ал номиналды банктік пайыз мөлшерлемесі — 25 %. Былай қарасақ инвестиция жұмсау пайдасыз сияқты. Бірақ та инфляция деңгейі жылына — 10 %-ды құрасын. Бұл дегеніміз инвестор теңгемен төлеген жағдайда, оның сатып алу құны - 10 % төмендейтінін көрсетеді. Егер номиналдық пайыз мөлшерлемесі — 25 % болса, онда нақты пайыз мөлшелеремесі 15 %-ды құрайды (25 -10). Ендеше бұл 15 %-нақты мөлшерлемені, 20 % - күтілетін таза пайда нормасымен салыстырып, инвестициялаудың тиімділігін көруге және оны жүзеге асыруға болады деген шешімге келеміз. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей егер бағаның жылдық өсуі 40 %, ал айлық өсуі — 2,8 % -дан аспаған жағдайда ғана қаржылық тұрақтылық қалыптасады. Егер ол жоғары болса, онда өндіріске жұмсалынатын инвестиция шамасы күрт азайып, нәтижесінде экономика мен елдің жағдайы нашарлайды.

Келесі бір маңызды фактор салық жүйесінің жетілдірілу дәрежесі. Қазіргі жағдайда әсіресе, өндіруші кәсіпорындар үшін салықтың мөлшерлемесі әлі де болса (қосылған құнға салынатын салықтан басқасы) жоғары мөлшерде қалуда. Бұл салықтардың бәрі (өнімнің өзіндік құнына кіретіні және бағасына қосылатындары) жұмыс істеп отырған кәсіпорынның қаржылық нәтижесіне — таза пайдасына әсер етіп, ең соңында кәсіпорынның пайда есебінен инвестициялау мүмкіндігі азайтады.

ҚР-да инвестиция жөніндегі агенттіктің 14.04.2000 ж. № 01/7 бұйрығы бойынша бекітілген салықтық жеңілдіктер төмендегі кестемен беріледі.

22. Инвестицияның субъектілері мен объектілерін анықтаңыз

Ивестиция түсінігі инвестициялық қызмет, инвестициялық қызметтің субъектісі және инвестициялау объектісі түсініктерімен тығыз байланысты.
Инвестициялық қызметтің алғашқы кезеңі - инвестициялау объектісін таңдау болып табылады.
Инвестициялау объектісі дегеніміз - инвестицияға бағытталған кәсіпкерлік қызметтің кез-келген түрі.
Инвестициялау объектісіне:
• ақша-қаражаттар, мақсатты банктік салымдар, пайлар, акциялар және басқа да бағалы қағаздар;
• жылжитын және жылжымайтын мүліктер;
• авторлық құқық, ноу-хау және т.б. интелектуалдык құндылықтар;
• жер учаскелері және басқа да ресурстарды пайдалану құқықтары, сонымен қатар, басқа да мүліктік құкықтар мен құндылықтар жатады.
Объектілердің жіктеленуі:
1. Масштабы бойынша:
• кіші жобалар (15 млн долларға дейін);
• мега жобалар - бұл ұзақ мерзімді жобалар (50 жылға дейін, 5 млрд доллар дан жоғары), олар көптеген кіші жобалардан тұруы мүмкін.

Инвестициялық қызметтің субъектілерін мынадай категорияларға бөліп қарастырады:

1. Инвесторлар ( қаражат салушылар ):

· Салымшылар

· Тапсырыс берушілер

· Несие берушілер

· Сатып алушылар

2 . Мердігерлер ( жұмысты атқарушылар )

3. Жабдықтаушылар

4. Мемлекет

5. Халықаралық қаржы-несие ұйымдары

Инвестиция субъектілері болып инвесторлар, тапсырыс беруші, жұмысты орындаушы, инвестиция объектілерін icкe асырушылар сонымен қатар құқықтық адамдар (бөлек, сақтандыру, инвестициялық қор) және басқада инвестициялық процесске қатысушылар.

23. ҚР дағы инвестициялық климат және оның тартылуындағы жағымды факторларға сипаттама беріңіз

Инвестициялық климатты моделдеу шетел инвестициясын кipicтipy үшін мемлекеттің саясатының ең маңызды тізбегі болып табылады және оны қолдандыру біріншіден шетелдік инвестицияға әсер ететін факторлар жүйесіне береді, екіншіден елдегі жағдайды терең бағалауға мүмкіндік береді, үшіншіден шетелдік әріптестің әрекетін сезінуге мүмкіндік береді.

Елде қолайлы инвестициялық климат жасау, бұл әртүрлі шаралар кешені, ол бүтіндей терістіктер жүйесін құрайды. Ол Қазақстандағы инвестициялық климаттың бағасын талдаудың негізі болады.

1. Ел нарықтық сипаттамасы;

2. Табиғи және еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету;

Экономикалық рефоманың жағдайы және алға жылжуы;

Инвестициялық жағдайға арналған құқықтық база;

Мемлекеттік филиалдағы басқару шешімдерін қабылдауды
реттеу;

Нарықтық инфроқұрлым мен валюталық сауданы дамыту;

Банкілік жүйелердің тұрақтылығы;

Саяси климаттың тұрақтылығы мен тартымдылығы;

Елде қолайлы инвестициялық климат жасалған, инвестицияларды тарту бойынша Ұлттық жоспар қабылданған, жеңілдетілген салық режимі әрекет етуде. Ел Дүниежүзілік Банкінің «Doing Business 2014» жаңартылған рейтінгінде 50-ші орында тұр. «Инвесторды қорғау» индикаторы бойынша Бәсекеге қабілеттіліктің жаһанды индексінде екі жыл қатарынан әлемдегі 185 елдің ішінен 10-шы орынға ие болды.

Қазіргі уақытта Қазақстан экономикаға шетел капиталының салыну көлемі бойынша көшбасшылардың бірі болып табылады. 2005 жылдан 2013 жылдың 30 қыркүйек аралығында, республика 177,8 млрд. АҚШ долл. тікелей шетел инвестицияларын тартты. Соңғы 5 жыл динамикасының көрсеткіші бойынша, осы аралықта жалпы инвестициялық сомадан 100 млрд. АҚШ долл. тартылды. Сонымен, елде дүниежүзілік қаржы дағдырыс жылдарында да инвестициялық климатымыз және макроэкономикалық жағдайымыз тұрақты болып қалып, инвесторлардың сенімін тудырды.

Инвестицияны ң тартылуына әсер ететін жағымды факторлар:

ҚР «Инвестициялар туралы» Заңында инвесторлардың құқықтарының келесідей кепілдіктері бекітілген құқықтық қорғаудың кепілдігі, ұлттандыру және реквизиция болғандағы инвесторлардың құқықтарының кепілдігі (тек қана айрықша жағдайларда рұқсат етіледі).

Инвестицияларды көтермелеу және қорғау бойынша екіжақты келісімдер жасалды (олар: 47 екіжақты және бір көпжақты (ЕурАзЭҚ).

ҚР «Инвестициялар туралы» Заңына сәйкес, инвестор басым салаларда инвестицияларды жүзеге асырған кезде келесі жеңілдіктерге ие болады. Материалдар мен шикізаттарды, құрал-саймандарды елге кіргізген кездегі кедендік баж салықтарынан босатылу, мемлекеттік заттай гранттар.

Инвестициялық және стратегиялық жобалар үшін (жоғары баға қосылған тауарлардың өндірілуі басым салалардың қызметінде, жоғары технологиялық салаларда және ивестиция көлемі 5 млн АЕК-тен кем емес).

7 жылға дейінгі салық жеңілдіктері қарастырылған (жер және мүлік салықтары нөлдік төлеммен); әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі төмен аймақтардағы өнеркәсіптік жеңілдіктер (газ, электроэнергия, жер телімін иеленуге, ғимараттарды иеленуге, құруға кеткен шығындарды өтеу).

24. Инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігінің мәнін ашыңыз

Кез келген инвестициялық жобаны қаржыландыру немесе несиелеу, оның тиімділігін бағалауға үлкен мән береді. Тиімліктің бірнеше түрлері бар, соның бірі экономикалық тиімділік.

Экономикалық тиімділік – жобаны іске асыруға байланысты туындайтын барлық шығындар мен нәтижелерді есепке алатын тиімділік.

Мұны анықтағанда мынадай тиімділіктер ескеріледі:

Жобының іске асыруынан туындайтын әлеуметтік нәтижелер, яғни жобаның іске асыру жұмыссыздық мәселесін шешуге ықпалы; жоба бойынша жұмыс жасайтын жұмыскердің денсаулық, тұрмыс жағдайына қатысты сұрақтар дұрыс шешіледі.

Жобаны іске асырудың экологиялық тиімділігі.

Жалпы экономикалық талдау жобаның мемлекеттік байлығын ұлғайтуға әсер етуін бағалаудан тұрады.

Экономикалық тиімділікті бағалаудың іріленген процедурасы мынадай түрге ие:

1. қаржылық талдаудың қорытындысын ұсыну;

2. экономикалық талдау тұрғысынан шығындар мен табыстың жаңа жіктелуін жасау; 3.қаржылық мәндерді экономикалық мәндерге ауыстыру (олар сыртқы және ішкі нарық бағасы мен шығындардың үйлеспеуіне байланысты;

4.ресурстарды қолдану және өнімдер алу үшін басқа мүмкіндіктердің құнын бағалау;

5. ішкі төлемдер бойынша барлық есептеулерді шығарып тастау (өйткені олар мемлекеттің жалпы байлығын өзгертпейді);

6.жыл сайынғы экономикалық құралдар ағымын инвестицияның бастапқы көлемімен салыстыру (бұл нәтиже болады).

25. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін өзін-өзі қаржыландыру әдісін сипаттаңыз

Инвестицияны қаржыландыру және несиелеу әдістеріне мыналар жатады:

- бюджеттік әдіс;

- қарыздық әдіс;

- өзін-өзі қаржыландыру әдісі;

- тікелей инвестициялар есебінен қаржыландыру әдісі.

Өзін-өзі қаржыландыру кәсіпорынның меншікті қаражаты есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның қызметі барысында қалыптасатын ақшалай қаражаттар ағыны есебінен жүзеге асырылады. Бұл әдіс өте тиімді, несие сиякты мойында міндеттеме тұрмайды. Бірақ өзінің қаражаты бола бермейді көбіне инвестициялық жобаға.

(Кәсіпорынның меншікті қаражаттарына не жатады соны жазсаңдар болады. Кітапта осы аз-ақ берілген. )

26. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін бюджеттік әдісін сипаттаңыз

Инвестицияны қаржыландыру және несиелеу әдістеріне мыналар жатады:

- бюджеттік әдіс;

- қарыздық әдіс;

- өзін-өзі қаржыландыру әдісі;

- тікелей инвестициялар есебінен қаржыландыру әдісі.

Инвестицияны қаржыландырудың бюджеттік әдісі мемлекеттік және бюджеттің ресурстары есебінен жүзеге асырылады.Бюджеттен қаржыландыру мынадай принциптерге сүйенеді:

- аз шығын жұмсап, барынша жоғары экономикалық әлеуметтік тиімділікке қол жеткізу;

- бюджет ресурстарын пайдаланудың мақсаттылық сипаты.

Бюджет ресурстары қайтарылатын және қайтарылмайтын

жағдайларда берілуі мүмкін. Қайтарылатын қаржыландыру әдісі жүзеге асырылатын инвестициялық объектіден коммерциялық тиімділік алу мақсатында жасалады. Тәжірибе көрсеткендей инвестициялық жобаның қай сатысында болмасын мемлекет тарапынан көмек әрдайым қажет. Сондықтан қайтарылатын бюджеттен қаржыландыру әдісі бірқатар салықтық, және несиелік сияқты жеңілдіктерді қамтиды.

Ал қайтарылмайтын қаржыландыру әдісі бұл ол жобаның мемлекеттің қажеттілігіне байланысты бекітілген тізімге енген жағдайда жүзеге асады. Сонымен қатар, мұндай әдіспен бюджеттен бөлінетін ресурстар бүгінгі таңда қорғаныс, экология, денсаулық сақтау, мәдениет, білім беру және басқа да әлеуметтік мақсаттарға бағытталуда.

27. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін несиелеу әдісін сипаттаңыз

Инвестицияны қаржыландыру және несиелеу әдістеріне мыналар жатады:

- бюджеттік әдіс;

- қарыздық әдіс;

- өзін-өзі қаржыландыру әдісі;

- тікелей инвестициялар есебінен қаржыландыру әдісі.

Қарыздық әдіс бүл банктерден және басқа да ұйымдардан алатын займдар, облигация шығару арқылы қаражат тарту, вексельді пайдалану негізінде іске асырылады.

Банктік несиелеу бұл ең көп қолданылатын инвестицияны несиелеу көзіне жатады.

Банктік несиелеудің объектісіне мыналар жатады:

- ондірістік және өндірістік емес объектілерді құру, қайта құру және кеңейту;

- жылжитын және жылжымайтын мүлік сатып алу;

- шетелдік инвесторлардың қатысумен жаңа кәсіпорындар құру;

- ғылыми-техникалық өнімдерге, интелектуалдық және басқа да құндылықтарға жүмсалымдар.

28.Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін акционерлеу әдісін сипаттаңыз

Инвестициялық қызметті қаржыландыру көздері мен әдістері әр түрлі болып келеді. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін қаржыландырудың келесідей әдістері бар:

Өзін өзі қаржыландыру әдісі

1. Акционерлеу әдісі

2. Бюджеттік қаржыландыру әдісі

3. Несиелеу әдісі

4. Инвес-қ қаржыландырудың шетелдік әдісі

Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін қаржыландырудың аталған әдістері бойынша ерекшеліктері мен артықшылықтарын ескере отырып, ар кәсіпорын өзінің құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты әр түрлі қаржыландыру әдістерін пайдаланады.

Акционерлеу әдісі дегеніміз-заңды тұлғалардың қаржылық ұйымдар мен әр түрлі салалардағы мен кәсіпорындардың АҚ формасында құрылып,оларды қаржыландыруға қажетті қаражаттарды акцияларды сату негізінде қаражттардың тартылуын айтамыз.

ҚР-да барлық коммерциялық банктер, сақтандыру компаниялары және басқа да қаржылық ұйымдар,сондай-ақ әр түрлі салалардағы мем-к кәсіпорындар АҚ ретінде құрыла алады.

Акционерлеу әдісінің өзіне тән ерекшеліктері бар:

· дивиденд көлемі АҚ-ң қызметіне тікелей тәуелді болады;

· акционерлеу әдісі арқылы инвесторлар ірі жобаларды қаржыландыруға қаражат жұмсайды;

· акционерлеу әдісі кезінде кәсіпорын-ң басты мақсаты пайда табу және оны жүзеге асыру болып табылады.

29. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін шетелдік әдісін сипаттаңыз

Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін қаржыландырудың келесідей әдістері бар:

· Өзін өзі қаржыландыру әдісі

· Акционерлеу әдісі

· Бюджеттік қаржыландыру әдісі

· Несиелеу әдісі

· Инвес-қ қаржыландырудың шетелдік әдісі

Инвестицияны қаржыландырудың шетелдік әдісі.Меншікті қаржыландыру ресуртарының шектеулі болуы шетел капиталын пайдалану қажеттілігін туғызады.Қазақстандағы саяси және экономикалық жағыдайларды бағалау негізінде өндірістік инвестициялық қызметті әлі де болса белсендіру қажет себебі экономиканың көптеген салалары шетел капиталынсыз өздерінің қызметін толыққанды жүргізе алмайды.Сондықтан шетелдік қаржыландырудың негізінен инвестициялық ресурстарының тапшылығын жабу үшін және отандық экономиканы жандандыру үшін шетелдік инвестцияны тарту қажет етіледі.Шетел капиталының отандық экономикағы келуінің 3 түрі бар:

· Экспорттық

· Мем дамытуға берілетін ресми көмек;

· Шетел капиталының ағыны

Экспорттық несие дегеніміз-бұл экспорттық мем-ке тауарды немесе қызметтерді сатып алу шартымен берілген несие.Мем-ті дамытуға берілген ресми көмек дегеніміз-екі үкімет арасындағы болып табылатын,яғни несие беруші ретінде шетелдік үкімет,қаржы несиелік инвестор алушы отандық үкімет.Бұл екіге бөлінеді:технологиялық және қаржылық.Шетел капиталының ағыны дегеніміз –тікелей инвестициялық және несиелеу арқылы келуі мүмкін.

Қазақстан даму банкі (ҚДБ) – мемлекеттік қаржы институты.2001жылдың мамыр айында ҚР-сы Презизентінің жарлығы мен “Қазақстан даму банкі туралы” заң шығады.Осы заңға сәйкес ерекшк құқықтық мәртебесі бар Қазақстан Даму Банкі құрылды.Қазақстанның Даму Банкі ҚР-сы Әділет Министрлігінің тіркеу комитетінде 2001жылы ЖАҚ формасында тіркеліп,2003жылы заңдағы өзгерістерге сәйкес АҚ формасында тіркелді.2006жылдан бері банктің бір ғана акционері Самұрық-Қазына әл-ауқат қоры болып табылады.

30. Қазақстан Даму Банкінің қызметі және инвестициялық жобаларды несиелеу ерекшеліктерін анықтаңыз

Қазақстан даму банкі (ҚДБ) – мемлекеттік қаржы институты.2001жылдың мамыр айында ҚР-сы Презизентінің жарлығы мен “Қазақстан даму банкі туралы” заң шығады.Осы заңға сәйкес ерекшк құқықтық мәртебесі бар Қазақстан Даму Банкі құрылды.Қазақстанның Даму Банкі ҚР-сы Әділет Министрлігінің тіркеу комитетінде 2001жылы ЖАҚ формасында тіркеліп,2003жылы заңдағы өзгерістерге сәйкес АҚ формасында тіркелді.2006жылдан бері банктің бір ғана акционері Самұрық-Қазына әл-ауқат қоры болып табылады. Қазақстан Даму Банкі қызметінің мақсаты – мемлекеттік инвестициялық қызметті жетілдіріп, тиімділігін арттыру; өндірістік инфрақұрылым мен өңдеуші өнеркәсіпті дамыту, елдің экономикасына ішкі және сыртқы инвестициялар тартуға жәрдемдесу. Банктің міндеттері: инвестициялық жобаларды орта мерзімге (5 жылға және одан көпке), ұзақ мерзімге (10 жылға және одан көпке – 20 жылға дейін) несиелендіру; Қазақстан Республикасы аумағында өндірілетін өнім экспортын ынталандыру мақсатымен Қазақстан Республикасы резиденттерінің экспорттық операцияларын несиелендіру; басқа несие институттары беретін қарыздар мен несиелер бойынша кепілдік міндеттемелер беру, сондай-ақ бірлесіп қаржыландыру мақсатымен Қазақстан Республикасы экономикасының өндірістік секторының несиелендірілуін ынталандыру; Қазақстан Республикасы Үкіметі іске асыратын инвестициялық жобаларды қаржыландыру тетіктерін жетілдіру.
Даму Банкі өз қызметін 2001жылдың 1сәуірінен бастаған және экономиканың жіктелуіне сәйкес келесідей инвестициялық салаларды несиелеу болып табылады:

· ауыл шаруашылығы;

· тігін өндірісі;

· химиялық өнеркәсіптер;

· құралдарды өңдеу және жасау

· көлік және байланыс;

· электр энергиясын тарту және өңдеу болып табылады.

Қазақстан Даму Банкі бүгінгі таңда мем-к инвестициялық саясаттың ең басты жолсеріктерінің бірі болып табылады.Өнеркәсіптің шикізатқа жатпайтын салаларында бәсекеге қабілетті өндірісті қаржыландыра отырып елдің инфрақұрылымын дамыта отырып банк Қазақстан экономикасының тұрақты дамуына тікелей ықпал етеді.

31. Инвестициялық жоба тәуекелдерін бағалаудың сандық және сапалық талдау ерекшеліктерін анықтаңыз.

Жобаның тәуекелдерін бағалау кезінде бірін-бірі толықтыратын екі бағытта сапалық және сандық талдау әдісі бойынша жүргізіледі. Алдымен жоба тәуекелінің өзіне тоқталып өтейін. Тәуекел – күрделі және көп аспектілі категория. Оны көп жағдайларда инвестициялық жоба тәуекелінің жіктелу мақсаттары мен міндеттерінің әр түрлілігімен түсіндіруге болады. Пайда болу көзіне байланысты тәуекелдерді жүйелік және жүйелік емес (микроэкономикалық) деп бөлуге болады. Жүйелік тәуекелдер сыртқы жағдайлармен анықталады, субъектіге тәуелсіз және онымен реттелмейді. Оларға елдік тәуекел мен форс мажорлық тәуекелді жатқызуға болады.

Сонымен, тәуекелдерді талдау әдісіне келетін болсақ, жобаның тәуекелдерін сапалық талдау әдісі қарапайым сипатта болады. Мәні бойынша талдаушы және зерттеушіні сандық нәтижеге ғ яғни айқындалған тәуекелдің құндық бағасына және олардың жағымсыз салдарлары мен тұрақтандырушы шараларына алып келу керек.

Сапалық талдау әдісінің басты міндеті – жобаға тән тәуекелдің мүмкін болатын түрлерін айқындау және идентификациялау. Сапалық талдаудың нәтижесі – сандық талдауды жүзеге асыру үшін маңызды бастапқы ақпарат болып табылады. Тәуекелді сапалық талдаудың негізгі нәтижелері жобаның нақты тәуекелдерін және оларды тудыратын себептерді айқындау, залалдарды минимизациялау бойынша ұсыныстар жасау және олардың құндық бағасын анықтау болып табылады.

Ал инвестиция жоба тәуекелдерін сандық талдау әдісі сапалық талдау әдісі барысында алынған ақпараттарға негізделеді. Және жоба тәуекелдерінің сандық анықталуын білдіреді. Яғни осы кезеңде тәуекелді жағдайлардың олардың салдарының пайда болу мүмкіндігінің сандық мәндері анықталады. Яғни тәуекел дәрежесінің сандық бағасы жүзеге асырылады.

32. Халықаралық инвестициялаудың ерекшелігін сипаттаңыз

Қазіргі кезде халықаралық инвестициялау кең қолданысқа ие болды. халықаралық инвестициялауды келесідей субъектілер жүзеге асыра алады: инвестициялық қорлар, зейгетақы қорлары, акционерлік қоғамдар, жеке инвесторлар.бос ақшалай қаражаттары бар инвесторлар келесі бағыттар бойынша инвестициялық портфель қалыптастыра алады: 1.инвестициялық портфельге шетелдің ұлттық нарықтары, 2. ұлттық нарықтың эмитенті акционерлік қоғамдар, мемлекет ж/е жергілікті басқару орган/н/ың нарықтары 3. Едб-ң депозиттері. Осы аталған портфельдердің мынадай артықшылықтары бар: 1. Эмитент туралы ақпараттарды алу мүмкіндігі және рұқсаттылығы 2. Ақша және қор нарығын дербес қадағалаудың мүмкіндігі, сондай ақ қосымша шығындарды жою, яғни шетелде инвестициялау кезінде салықтық және т.б. жеңілдіктердің қарастырылуы. Халықаралық инвестициялаудың дамуы бағалы қағаздардың табыстылығымен және тек қана ұлттық нарықтағы инвестициялаумен салыстырғанда тәуекел деңгейінің төмен болуымен сипатталады. Халықаралық инвестициялауды жүзеге асыру үшін келесідей ерекшеліктерді ескеру қажет: 1. Психологиялық кедергілер 2. Ақпараттық қиыншылықтар 3. Заң жағынан қиыншылықтар 4. Қосымша шығындар 5. Инвестициялық тәуекелді

Психологиялық кедергілер экономиканы, саясатты, тілді, сауда жүргізу әдісін білмеуден туындауы мүмкін. Осы ерекшелікті қарастыру үшін жеке дербес инвестор халықаралық инвестициялаумен айналысу кезінде институционалды тұрғыдан өздерінің қызметтерін тек қана делдал фирмалар арқылы жүзеге асыруға тырысады. Ақпараттық қиындықтар эмитент түрлі ақпараттарды жеткілікті дәрежеде ала алмауымен байланысты. Дүниежүзілік нарық және бағалы қағаздар туралы ақпараттар жүйесі қалыптасқан. Мысалы: FOREX арнайы бағалы қағаздар жүйесі- бағалы қағаздардың барлық дүниежүзілік нарықтарда бағаларын бағамдау туралы толық ақпарат бере алады. Сондай ақ эмитенттің қаржылық жағдайын талдау үшін жеңілдіктер және бағамдау жөнінде барлық мәліметтермен қамтамасыз етілген арнайы компанияның бағдарламалары бар. Заң бойынша қиындықтар.барлық шетел инвесторлары дүниежүзілік нарықта бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялар бойынша салық төлейді және капиталдың өсуіне байланысты да(акцияны сату мен сатып алу арасындағы айырма) салық төлейді. Қосымша шығындар – комиссиялық ақы төлеумен байланысты жоғарғы төлемдер.яғни ұлттық нарықтағы тәуекелдерге қарағанда халықаралық инвестициялар тәуекелдерінің әлдеқайда жоғары болуымен байланысты. Инвестициялық тәуекелде валюта бағамына байланысты тәуекелдерді басынан кешіреді. Бірақ жоғарыда аталған кемшіліктерге қарамастан, халықаралық инвестициялау көлемі жоғары болып келеді. Себебі ірі компаниялардың бағалы қағаздары белгіленеді және инвестицияға деген қажеттілігін қамтамасыз етеді.

33. Инвестициялық жоба тиімділік көрсеткіштеріндегі таза ағымдық құнға сипаттама беріңіз

Таза ағымдық құн NPV инв-қ жобаны жүзеге асырудан түсетін ақшалай түсімдер және олардың дисконтталған ағымдық құндарын және сол жобаны іске асыруға қажетті барлық шығындар дисконтталған ағымдық құндарының сомалары арасындағы айырма арқылы есептеледі.

CFt- уақыт мерзіміндегі ақшалай түсімдер

K- жоба капиталының құны дисаконт нормасы

I0 - жобаның бастапқы шығындары

n – мерзімі

NPV=(∑CFt/(1+k) ⁿ ) –I0

NPV>0 жобаны қабылдауға болады және тиімді

NPV=0 жоба тиімді де және тиімсіз де емес

NPV<0 жобаны қабылдауға болмайды және тиімді емес

34. Әлемдік тәжірибеде инвестициялық жоба тиімділігінің көрсеткіштерін сипаттаңыз

Кез-келген инвестициялық жобаны қаржыландыру немесе несиелеу, оның тиімділігін бағалауға үлкен мән береді.

Әлемдік тәжірибеде инв-қ жобаның коммерциялық және қаржылық тиімділігін бағалауда ,олардың ішінде тиімді вариантын таңдауда мынадай көрсеткіштер қолданылады:

1)Таза ағымдық құн ( NPV);

2)Табыстылық индексі (PI);

3)Ішкі табыстылық нормасы(IRR);

4)Инв-ң өтелу мерзімі (PP)

Таза ағымдық құн NPV инв-қ жобаны жүзеге асырудан түсетін ақшалай түсімдер және олардың дисконтталған ағымдық құндарын және сол жобаны іске асыруға қажетті барлық шығындар дисконтталған ағымдық құндарының сомалары арасындағы айырма арқылы есептеледі.

CFt- t уақыт мерзіміндегі ақшалай түсімдер

K-жоба капиталының құны дисаконт нормасы

I₀ - жобаның бастапқы шығындары

n – жобаның қызмет мерзімі

Таза ағымдық құн NPV=( 1+k)^t) –I₀

NPV>0 жобаны қабылдауға болады және тиімді

NPV =0 жоба тиімді де және тиімсіз де емес

NPV<0 жобаны қабылдауға болмайды және тиімді емес

Инвестициялық табыстылық инвестицияға жұмсалған әрбір ақша бірлігіне келетін табысты есептеуді сипаттайды.

PI = (ΣСF / (1+к)ⁿ ) / I₀

РI>1 жобаны қабылдауға болады, ол тиімді

PI<1 жобаны қабылдауға болмайды

PI=1 зиян да пайда да емес

IRR - ішкі пайда нормасы бұл жобадан түсетін түсімдердің дисконтталған құнына арналған дисконт нормасының инвестициялаудың дисконтталған құнына теңдігін көрсетеді.

IRR=(=( (1+k)^t) –I₀=0

Егер жоба толығымен коммерциялық банк несиесі есебінен қаржыландырылатын болса, онда IRR мәні банктің пайыз мөлшарлемесінің шекті деңгейін көрсетеді , яғни одан жоғары болса, жоба тиімсіз болып саналады.

РР өтеу мерзімін есептеу, тапқан қаражаттар есебінен несиенің қайтарылу мерзімі анықталады. Өтеу мерзімі қысқа болуы тезірек қайтаруға мүмкіндік береді.

PP =I₀ / (1+k)^t

35. Инвестициялық жоба тиімділік көрсеткіштеріндегі ішкі пайда нормасына сипаттама беріңіз.

Әлемдік тәжірибеде І-лық жобаның коммерциялық және қаржылық тиімд-н бағалауда көрсеткіштер:

· Таза ағымдық құн (NPV)

· Табыстылық индексі (PI)

· Ішкі пайда нормасы (IRR)

· І-ң өтелу мерзімі (PP)

IRR-бұл жобадан түсетін таза түсімдердің дисконтталатын құнына арналған дисконт нормасының І-ң дисконтталған құнына теңдігін көрсетеді. IRR әдісі NPV әдісіне негізделеді. Оны NPV әдісінің арнайы жағдайы деп санауыңызға болады. Бұл жағдайда, есептелетін табыс нормасы 0 (нөл) дисконтталған таза кіріске сәйкес пайыз ставкасы болып табылады.

IRR=

Егер NPV>0, сонда PІ> l және IRR>r;

Егер NPV<0, сонда PІ< l және IRR<r;

Егер NPV=0, сонда PІ= l және IRR=r;

IRR- І-ң жалпы көлеміне арналағн қарж-ң сыртқы көздерінің ең жоғары құнына сәйкес ішкі пайда нормасы. Егер жоба толығымен ком-қ банктің несиесі есебінен қаржыландырылатын болса, онда ІRR мәні банктің мөлшерлемесінің шекті деңгейін көрсетеді. Яғни, жоғары болса жоба тиімсіз.

36. Инвестициялық жоба тиімділік көрсеткіштеріндегі инвестицияның табыстылық индексіне сипаттама беріңіз

Әлемдік тәжірибеде инвестициялық жобалардың коммерциялық н/се қаржылық тиімділігін бағалауда мына көрсеткіштер қолд/ды:1)таза ағымдық құн NPV;2)табыстылық индексі PI;3)ішкі табыс нормасы IRR;4)инвестицияның өтелу мерзімі PP.

Инвестицияның табыстылығы РІ- инвестицияға жұмсалған әрбір ақша бірлігіне келетін табысты есептеуді сипаттайды.

РI>1 жобаны қабылдауға болады, ол тиімді

PI<1 жобаны қабылдауға болмайды

PI=1 зиян да пайда да емес

Инвестицияның табыстылығы жобаны іске асыруда шешім қабылдау барысында салыстырмал түрде баға беру үшін қолд/ды. РІ 1ден үлкен болса, жобаны қабылдауға болады,ол тиімді; 1ден кіші болса,тиімсіз;1ге тең болса,жоба пайдалы да,зиянды да емес.

37.Инвестициялық жоба тиімділік көрсеткіштеріндегі инвестициялау мерзіміне сипаттама беріңіз

Əлемдік тəжірибеде инвестициялық жобаның коммерциялық (қаржылық) тиімділігін бағалауда жəне олардың ішіндегі тиімді вариантты таңдауды мынадай көрсеткіштер қолданылады: 1) Таза ағымдық құн (NPV); 2) Табыстылық индексі (РІ); 3) Ішкі табыс нормасы (ІRR); 47 4) Инвестицияның өтелу мерзімі (РР). Таза ағымдық құн (NPV) – инвестициялық жобаны іске асырудан түсетін ақшалай түсімдер жəне олардың дисконтталған ағымдық құндары мен сол жобаны іске асыруға қажетті барлық шығындардың дисконтталған ағымдық құндарының сомалары арасындағы айырма арқылы есептеледі. Таза ағымдық құнды (NPV) есептеуде төмендегідей формула қолданылады:NPV = Σ(CF_t/(1 + k)t)- Іо мұндағы, СFt – t уақыт мерзіміндегі ақшалай түсімдер (таза ақшалай тасқын); k - жоба капиталының құны (дисконт нормасы); Іо - жобаның бастапқы шығындары (инвестициялар); n – жобаның қызмет ету мерзімі. Егер: NPV > 0, онда жобаны қабылдауға болады, ол тиімді; NPV = 0, онда жоба не пайдалы, не зиянды емес; NPV < 0, онда жобаны қабылдауға болмайды, ол тиімсіз. NPV – инвестицияның тиімділігін анықтайтын ең маңызды көрсеткіштердің біріне жатады. Инвестицияның табыстылығы (РІ) – инвестицияға жұмсалған əрбір ақша бірлігне келетін табысты есептеуді сипаттайды. Оның формуласы төмендегідей: РІ= Σ(CF_t/(1 + k)t)/I₀ Инвестицияның табыстылығын жобаны іске асыруда шешім қабылдау барысында оған салыстырмалы түрде баға беру үшін қолданылады. Егер, РІ > 1, онда жобаны қабылдауға болады, ол тиімді; РІ = 1, онда жоба не пайдалы, не зиянды емес; РІ < 1, онда жобаны қабылдауға болмайды, ол тиімсіз. Ішкі пайда нормасының есебінің əдісі (ІRR) – жобадан түсетін таза түсімдердің дисконтталған құнына арналған дисконт нормасы инвестицияның дисконтталған құнына теңдігін көрсетеді. Бұл көрсеткіш мынадай түрде анықталады:ІRR=Σ(CF_t/(1+k)t)-I₀=0 инвестициялаудың жалпы көлеміне арналған қаржыландырудың сыртқы көздерінің ең жоғарғы құнына сəйкес, ішкі пайда нормасы. Мысалы, егер де жоба толығымен коммерциялық банктің несиесі есебінен қаржыландырылатын болса, онда ІRR-дің мəні банктің пайыз мөлшерлемесінің (і) шекті деңгейін көрсетеді, яғни одан жоғары болса, ол жоба тиімсіз болып саналады. Егер, ІRR > і, онда жобаны қабылдауға болады, ол тиімді; ІRR = і, онда жоба не пайдалы, не зиянды емес; ІRR < і, онда жобаны қабылдауға болмайды, ол тиімсіз. Өтеу мерзімін есептеу əдісі (РР) тапқан қаражаттар есебінен несиені қайтару мерзімін анықтайды. Өтеу мерзімінің қысқа болуы тəуекелді төмендетіп, тезірек қайтаруға мүмкіндік береді. Өтеу мерзімінң формуласы төмендегідей:РР=I₀ /CF _t /(1+k)^tмұндағы, РР – жобаның өтелу мерзімі, Іо - жобаның бастапқы шығындары, (Σ) С±t - t уақыт кезеңіндегі табыс (таза ақшалай тасқыны)

38.Инвестициялық портфельдің табыстылығы мен тәуекелділігіне сипаттама беріңіз

Инвестициялық портфель – ірі корпорация,орталық және жеке меншік банктер шығаратын қарыз облигацияларын, шетел капиталын тарту арқылы қаржыландырудың маңызды көзі. Өткен ғасырдың 60 – жылдарында Шарп, Линтнер, Моссин және тағы да басқалары портфельдің жүйелі тәуекелділігі мен табыстылығын білдіретін қаржылық активтердің табыстылығын бағалаудың үлгісін жасады. Бұл үлгі CAPM моделі. Марковиц –бухгалтерлік есептің эмпирикалық тәсілін жасады. Бағалы қағаздар активтері, оларды басқару игеру(Миллер, Гордондар ) қосылады. (Нобель сыйлықтарының лауреаттары). CAPM моделі қаржы теориясындағы аса маңызды ғылыми жетістік болып табылады. Осы үлгіні басқа үлгілермен салыстырмалы түрде қарастырудың арбитраждық бағаның қалыптасу теориясы , опциондық бағалардың қалыптасу теориясы және белгісіздік жағдайларындағы преференция теориясы.

Осы аталған лгілірдің ішіндегі танымалы–арбитражды баға қалыптасу теориясын анықтау керек. АРТ тұжырымдамасы бойынша (авторы Стивен Росс )акциялардың табыстылығын екі бөліктен тұрады деп пайымдайды.

1).Қалыпты табыстылық;

2).Тәуелділік немесе белгісіз кіріс.

CAPM моделінің екі альтернативті үлгілері:

1). Опциондар бағасының қалыптасу теориясы (ОRT);

2). Белгісіздік жағдайындағы преференция теориясы.

Опциондар бағасының қалыптасу теориясын жасаушылар –Блэк Скоул. Ал белгісіздік преференция теориясын жасаушылар –Джон Филь Шифр. 50 - жылдардың 2- жартысында капитал құрылымының теориясы мен қаржыландыру көздерінің қалыптасу теориялары қатар зерттеледі. Бұл зрттеудің зерттеудің бастамасын 30-жылдарда Уильямс бастады. Кейін бұл теорияны дамытушы-Модильяни, Миллер болып саналады. Осы барлық аталған жаңалықтардың ішінен портфель теориясы мен капитал құрылымының теориясы мен капитал құрылымының теориясы ірі компанияның қаржыларын басқарудағы ғылыми және техникалық негіздемесін білдіреді.

39.Қазақстанның инвестициялық қорының инвестициялық қызметі және қағидаларын сипаттаңыз

Қазақстанның инвестициялық қоры – республикалық арнаулы қаржы қоры. 2003 жылы 30 мамырда акционерлік қоғам ретінде құрылған. Қордың республикалық бюджет қаржысы есебінен бөлінген 23 млрд. теңге жарғылық капиталдағы мемлекеттің үлесі – 100%. Негізгі міндеттері: шикізаттар мен материалдарды тереңдете өңдейтін, бәсекелесуге қабілетті және қазіргі заманғы озық технологияларды пайдалана отырып өнім өндіретін, сондай-ақ, келешегі бар өнеркәсіп орындарына тиімді өндірістік қызмет көрсете алатын жаңадан құрылған кәсіпорындардың жарғылық қорларына инвестиция салу; инвестиция көлемін кеңейту жолымен республикада корпорациялық бағалы қағаздар рыногінің дамуына ықпал ету, қор рыногінің қазіргі заманғы құралдарын қолдануға жағдай жасау; әлуетті инвесторлар үшін кәсіпорындардың тартымдылығын арттыру; отандық және шет елдік кәсіпорындар арасындағы өндірістік кооперацияларды қамтамасыз ету үшін, қосымша аралас өндірістердің дамуы үшін шетелдік инвестицияны жүзеге асыру; қазақстандық кәсіпорындардың шет елдегі инвестиц. белсенділіктерінің артуына ықпал ету; халықаралық стандарт пен тәжірибелер негізінде инвестиц. қоржындарды басқарудың алдыңғы қатарлы үлгісін жасау; Қордың инвестиц. жобаларына қатысу үшін менеджерлер даярлау Қордың мақсаты мен мiндеттерi 1. Қор қызметiнiң мақсаты перспективалы ұйымдардың жобаларына инвестицияларды жүзеге асыру және тарту, экономиканың шикiзаттық емес секторында жеке сектордың бастамаларына қаржылық қолдау көрсету арқылы Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясатын iске асыруға жәрдемдесу болып табылады. Қордың инвестициялық қызметiн шектеу1. Қордың инвестициялары ұйымдардың шаруашылық дербестен шектемейдi. Инвестициялық қызметтiң қажеттi шарттарын қамтамасыз ететiн ұйымдар мен ұйымдардың жарғылық капиталына Қордың қатысуының шектi мөлшерi Қордың инвестициялық декларациясында анықталады.Қор: 1) ұйымдарға кредит берудi жүзеге асыруға; 2) кепiлгер және/немесе кепiлдiк берушi ретiнде әрекет етуге; 3) оларды қабылдау шарты мен тәртiбi Қордың жарғысына және ҚРның заңнамасына қайшы келетiн мiндеттемелердi өзiне алуға; 4) бағалы қағаздар мен қаржы құралдарынан басқа өзге мүлiктi материалдық өндiру және сауда-саттық саласында қызметiн жүзеге асыруға құқықсыз. 3. Қордың инвестициялық декларациясында Қордың қызметiн өзге де шектеулер көзделуi мүмкiн Қордың қызметiн ұйымдастыру, қайта ұйымдастыру
және тарату1. Қорды құру және оның қызметi осы Заңда көзделген ерекшелiктердi ескере отырып, Қазақстан Республикасының акционерлiк қоғамдар туралы заңнамасында көзделген тәртiппен жүзеге асырылады. 2. Қорды қайта ұйымдастыру және тарату ҚРсы заңдарының негiздерi бойынша және белгiленген тәртiппен жүзеге асырылады.

40.Қазақстанның инновациялық қорының инвестициялық қызметін сипаттаңыз

Ұлттық инновациялық қор (ҰИҚ) Қазақстандағы инновациялық белсендікті арттыру мақсатында 2003 жылы құрылды. «Ұлттық инновациялық қор» АҚ акционері «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ болып табылады. Иннов/қ қор қызметінің мақсаты иннов/қ белсенділіктің өсіміне, ҚР-да жоғары техникалық ж/е ғылымды қажет ететін өндірістің дамуына жәрдемдесу б.т. Осы мақсатқа жету үшін иннов/қ қор міндеттері:

ü Отандық ж/е шетелдік инвесторлармен бірлесіп, венчурлық қорлар құру, иннов/қ жобаларды венчурлік қаржыландырудың тетіктерін ж/е инфрақұрылымын қалыптастыруға қатыстыру

ü Коммерциялық тиімділік көзқарасы б/ша әлеуетті перспективалық б.т-тын жаңа технологияларды, тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді құруға бағытталған қолданбалы ғылыми-зерттеу ж/е тәжірибелік конструктырлық әзірлемелерді қаржыландыру

ü Инвестицияланатын қызметтің мамандандырылған субъектілерін құруға қатысу (технопарктер, технологиялық бизнес-инкубаторлар)

ü “иннов/қ технологияларды ауыстыру, қарызға алу ж/е өсіру”, оларды коммерцияландыру мен енгізу саласындағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту.

Иннов/қ жобаларды қаржыландыруға арналған өтініштерді қабылдау шарттары қордың белгіленген рәсімдеріне сәйкес иннов/қ жобаларды қарауға ұсынған ҚР-ның заңды тұлғалары, ҚР-ның резиденттері мен резидент емес ұйымдары өтініш беруші, ҚР-ның резидент заңды тұлғалары жобаны орындаушы бола алады. Таратылу үдерісінде тұрған, банкрот болып танылған, мүлкі тұтқынға алынған ж/е экон/қ қызметі тоқтатылған заңды тұлғалар өтініш беруші бола алмайды. Тәуелсіз сыртқы сараптаманы қаржыл/у б/ша шығыстарды жобаның өтініш берушісі көтереді. Жобаның өтініш берушісі мен иннов/қ қор арасындағы тәуелсіз сыртқы сараптама жүргізу б/ша өзара қатынастары инвест/қ комитет сараптама жүргізу туралы шешім қабылдағаннан кейін 7 күн ішінде жасалатын комиссия шартымен реттеледі. 2011 жылы «Ұлттық инновациялық қор» АҚ «Ұлттық техникалық даму агенттігі» АҚ болып қайта құрылды. «ҰТДА» хабарлауынша, 2015 жылдың бірінші жартысында 350 ірі кәсіпорынмен техникалық тапсырмаларды анықтау жұмыстары жүргізілді. ҰТДА қызметін пайдаланушы 4 топ. «1-топта - жоғары оқу орындары, ұлттық зерттеу институттары бар.2-тұтынушы топқа - өнеркәсіптегі өндірістің дамуына қызығушылығы бар шағын және орта бизнес жатады.3-тұтынушы - қызметін жаңадан бастаушы компаниялар. Яғни идеялары бар, кәсіпкерлікке жақын азаматтар.4-тұтынушы - Астанадағы Назарбаев университеті мен Алматыдағы Ақпараттық технологиялар паркі.

41.Ұлттық инновациялық қордың инвестициялық қызметінің қазіргі таңдағы ерекшеліктері

2011 жылы «Ұлттық инновациялық қор» АҚ «Ұлттық техникалық даму агенттігі» АҚ болып қайта құрылды. «ҰТДА» хабарлауынша, 2015 жылдың бірінші жартысында 350 ірі кәсіпорынмен техникалық тапсырмаларды анықтау жұмыстары жүргізілді. ҰТДА қызметін пайдаланушы 4 топ. «1-топта - жоғары оқу орындары, ұлттық зерттеу институттары бар.2-тұтынушы топқа - өнеркәсіптегі өндірістің дамуына қызығушылығы бар шағын және орта бизнес жатады.3-тұтынушы - қызметін жаңадан бастаушы компаниялар. Яғни идеялары бар, кәсіпкерлікке жақын азаматтар.4-тұтынушы - Астанадағы Назарбаев университеті мен Алматыдағы Ақпараттық технологиялар паркі. Ұлттық инновациялық қор технологиялық бизнес-инкубаторлау бағдарламасының қорытындысын шығарып, құны 245,4 млн.теңгені құрайтын 40 жобаны таңдады. Жобалардың 30% - ауыл шаруашылығы мен ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өндеуге, 20% - құрылыс пен құрылыс материалдарын өндіруге, 17,5% - энергетикаға, 15% - ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларға қатысты. Инноваторларды қолдау бағдарламасы тек 2010 жылы бастау алғанымен, қызығушылықтың екі есе өсені байқалады – өткен жылы 105 өтініш түссе, биыл олардың саны 209.Жобаларды іріктеуде сараптамалық комиссия ұсынылған шешімдердің бәсекеге қабілеттілігі мен жаңашылдығына назар аударды.

Powered By CapricornusЕске сала кетейік, бағдарлама ағымдағы жылдың 25 шілдесінен бастап, Индустрия және жаңа технология министрлігінің қамқорлығымен жүзеге асуда. Бұл бағдарлама бастаушы инноваторларға жобаларын нарыққа шығаруға көмектеседі. Ол үшін жұмыс істеп жатқан технопарктер негізінде бастаушы кәсіпкерлерге сервистік қолдау құралдарының толық жиынтығы ұсынылады: бизнес-жоспарды құрудан бастап, оны жүзеге асыру барысында білікті кеңес беруге дейін. Инноваторларға кеңсе, құрал-жабдық, жобаларды бухгалтерлік, құқықтық, экономикалық, ақпараттық және маркетингтік жағынан қолдау, жобалық менеджер мен аудармашының қызмет көрсетуі және т.б. ұсынылады. «Ұлттық Инновациялық Қоры» АҚ 2003 жылы құрылған. Қор 2010-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының ҮИИДМБ шеңберінде өз қызметін іске асыруда. Қордың негізгі қызметі – еліміздегі инновациялық белсенділікті көтеруге және жоғарғы технологиялық, ғылыми өндірістерді дамытуға қолғабыс ету.

42.Инвестициялық пай қорының инвестициялық қызметін жетілдіру жолдары

Инвестициялық пай қоры - пайға, сондай-ақ оларды инвестициялау нәтижесінде сатып алынған өзге де активтерге ақы төлеуден алынған, пайларды ұстаушыларға ортақ үлестік меншік құқығымен тиесілі және басқарушы компанияның басқаруындағы ақша жиынтығы. Инвестициялық қорлар туралы ҚР-ның 2004ж 7 шілдедегі заңына сәйкес. Пай ұстаушылардың қаражаттарын инвестициялаумен басқарушы компания айналысады. Ал басқарушы компанияның жұмысын мемлекет және маманданған тіркеушілер қатаң бақылап отырады. Басқарушы компания қордың мүлкін инвестициялық ресурс ретінде басқарады, бірақ оның қордың мүлкін иелену құқығы жоқ. Инвестициялық пай қорлары заңды тұлға болып табылмағандықтан салық төлемейді, ал қорды құрайтын мүлік салық салу объектісі болып табылмайды. Пай қорларының табысы салықтан босатылады, сонымен қатар инвестициялық пай қорларының пайларына инвестициялаған тұлғалардың да табысы салық салудан босатылады. Міндетті резервтер қорына аударымдар жасалмайтындықтан, инвестициялық пай қорларының құралдары коммерциялық айналымда үнемі ұлғайып отырады. Жеке пай ұстаушыларға қор қызметінің анықтылығы және инвестиция сомаларының минималды мөлшерінің салыстырмалы аз болуы инвестициялық пай қорларының банктерге мықты бәсекелес екендігін көрсетеді. Салымшылардың, яғни пай иелерінің табысы қор активтерінің таза құнының (АТҚ) өсуімен анықталады. Мысалы, «А» инвестициялық қоры жыл басында бір данасы 10 мың теңге болатын 1000 дана бағалы қағаз (пай) шығарды делік. Тиісінше кор активтерінің таза құны 10 млн теңге болды. Жинақталған қаражатты басқару компаниясы мемлекеттік, корпоративтік облигацияларға, акцияларға және тағы да басқа бағалы қағаздарға инвестициялау нәтижесінде алты айдан кейін қордың АТҚ-сы 12 млн теңгені құрады. Сонда қордың табыстылық деңгейі: 12 млн -10 млн/10 млн *100 = 20% Инвестициялық пай қоры активтерi мен мiндеттемелерiнiң құны пайларды орналастырудың барлық кезеңi iшiнде (бастапқы орналастыру кезеңiн қоспағанда) және пайларды орналастыру және сатып алу күнiнiң алдындағы жұмыс күнiнiң соңына пайларды сатып алудың барлық кезеңi iшiнде, сондай-ақ:
1) инвестициялық пай қорының пайларын бастапқы орналастырудың аяқталу күнiне;
2) ашық инвестициялық пай қоры үшiн әр аптаның соңғы жұмыс күнiнiң жағдайы бойынша;
3) аралық және жабық инвестициялық пай қоры үшiн әр айдың соңғы жұмыс күнiнiң жағдайы бойынша;
4) пайларды орналастыруды және сатып алуды қалпына келтіруі туралы шешiмдi қабылдау күнiне - оларды орналастыру және сатып алу тоқтата тұрылған жағдайда;
5) инвестициялық пай қорының ережелерiне сәйкес өзге жағдайларда айқындалады.

43.Жобалық несиелеуді ұйымдастыру және несие алушының несие қабылеттілігі

Жобалық несиелеуде жобаны іске асырудан туындайтын тәуекелдің жартысын жобаның басқа да қатысушыларына бөлуге мүмкіндік бар. Ал қарапайым несиелеуде мұндай тәуекелдің барлығы бір қатысушының басында болады. Жобалық несиелеудің тағы да бір ерекшелігі, мұнда ірі компанияның меншікті капиталынан жоғары мөлшерде капитал тартуға мүмкіндік туындайды. Ал ұсақ компаниялар үшін капиталдан жоғары мөлшерде несие алуға мүмкіндік шектелген. Жобаның құрылтайшылары мұндай несиелеу барысында алған несие бойынша қарызды өзінің балансында көрсетпейді, ол тек қана арнайы компанияның балансында есепке алынады. Нәтижесінде мұндай несие құрылтайшының қаржылық жағдайының нашарлауына ықпал етпейді. Сонымен, жобалық несиелеудің басқа несие нысандарынан айырмашылығы мынадай: -пайыз бен негізгі қарызды қайтару негізіне жобаны іске асырудан түсетін табыстар жатады; -жоба бойынша тәуекел оған қатысушы тұлғалар арасында бөлінеді; -заемдық капиталдың бірнеше көзін бірдей пайдалану мүмкіндігі бар; -жобаны қаржыландыруға байланысты заемдық қаражаттар арнайы құрылған компанияға беріледі; -жобалық несиелеу құны өте жоғары. Жоғарыда аталып отырған жобалық несиелеудің өзіне тән ерекшеліктері оған қатысушыларда жобаны инвестициялау алдындағы сатыға көңіл бөлуді, яғни инвестициялық жобаны іске асыруға мүмкіндік беретін іскерлік-жоспардың сапалы дайындалуына мән беруді талап етеді. Бұл өз кезегінде жобалық несилеуді жүзеге асыруға және жобаға қатысуға байланысты шешім қабылдауға мүмкіндік жасайды. Қазіргі əлемдік тəжірибеде жобалық несиелеудің үш негізгі түрі бар: 1. толық регрессті құқылы несиелеу, яғни мұнда несие беруші қарыз алшуының міндеттемесі бойынша шығынды толық жабуды өзіне алады; 2. жартылай регрессті құқылы несиелеу, яғни мұндай несие беруші қарыз алушының міндеттемісінің жартысына ғана жауап береді, қалғаны қарыз алушының мойнында қалады; 29 3. регресс құқысыз несиелеу, яғни несие берушілер көптеген тəуекелдерді өздеріне алады. Егер де несие беруші қарыз алшуының міндеттемесі бойынша толық регрессті құқықты сақтайтын болса, онда мұндай несие қарапайым түрде қамтамасыз етілетін несиеге ұқсас болып келеді. Мұндай жағдай да жоғарыда айтылған тəуекелді бөлуге байланысты жобалық несиелеу принциптері орындалмауы мүмкін. Жобалық несиелеудің бұл түрі өте қарпайым, ұйымдастырылуы жылдам жəне арзан болып табылады. Бұл несие ұсақ жобаларға пайдаланылады. Жартылай регресстік құқылы несиелеуде жоба бойынша тəуекел барлық жобаға қатысушылар арасында бөлінеді. Соңғысы өте қымбат жобалық несиелеуге жататындықтан халықаралық тəжірибеде де сирек кездеседі.

44.Инвестициялық жобалау кезеңінде ақша ағынын модельдеудің мәні
Жобалық талдаудың ақша ағынын модельдеу, жобаны оның өмірлік циклі бойынша қарастыру, уақыт факторын ескеру, инфляцияның әсерін есепке алу, тәуекелдің әсерін ескеру, кәспорындардың қаржылық жағдайын «жобамен» және «жобасыз» шарттарымен салыстыру деп аталатын қағидалары бар.

Ақша ағынын модельдеу дегеніміз – жоба бойынша әр түрлі уақыттағы табыс пен шығынды өзара салыстыру. Сонымен қатар, инвестициялық жобаны жүзге асыру мерзімінде кәсіпорынынң өндірістік, инвестициялық, қаржылық қызметтері бойынша ақшаның түсуі мен кетуін сипаттайды. Сондай-ақ, инвестициялық жобаны іске асыру ақша ағынын қарастырумен байланысты. Ақша ағынын модельдеу есеп беру кезеңіндегі ақша ағынынның барлық түсімдері мен шығындарын есепке ала отырып, модельді құрастыру негізінде жүзеге асырылады. Ақша ағындарының көрсеткіштері бойынша инвестициялар тиімділігін бағалау әдістері жобаның бүкіл өмірлік циклін ечепке алады. Инвестициялық жобаның ақша ағыны – бұл барлық есеп айырысу кезеңі үшін анықталатын жобаны жүзеге асырудағы түсімдер мен төлемдердің уақытына тәуелділік болып табылады. Ақша ағындарының мәні әр қадамда келесідей сипатталады:

· осы қадамда ақша түсімдерінің бірдей өлшемде ағылып келуі (немесе баға көрінісіндегі нәтижелер);

· осы қадамда бірдей төлемдердің қайтуы;

· қаржының ағып келуі мен қайтуы арасындағы бірдей айырманың сальдосы (белсенді баланс, әсер). Инвестициялық базада қаржының ағылып келуі мен қайтуы И, ал пайдалануы – Д деп белгіленеді.

Уақыт факторын ескеру жобаның парметрлер қозғалысын және оның экономикалық ортасын көрсетеді. Сондай-ақ, өндіріс өндіруі және ресурстардың келуі олардың төлем арасындағы мерзім айырмашылығын ескереді. Қорытындысында, олардың уақытысының әр түрлі және бірдей еместігі ескеріледі. Жобаны талдаудың екі қағидасын біріктіріп қарастырайық. Инфляцияның және тәуекелдің әсерін есепке алу, сондай-ақ жобаны сатуда бірнеше валютаны қолдану инфляцияны болжауда ескеріледі:

· ішкі нарықтағы теңгенің жалпы индексі;

· теңгенің валюталық курсын болжау;

· сыртқы инфляцияны болжау;

· ресурсқа және өнімге (энергия ресурстары, сатериалдар, құрал-жабдықтар, транспорттық тасымалдар, құрылысмонтаж жұмыстары және т.б.);

45.ҚР да инновациялық даму үрдісінде инвестициялық жобаларды экономикалық талдау ерекшеліктері

Индустриалдық-инновациялық дамыған елдерде экономиканы мемлекеттік деңгейде дамыту мақсатымен инновациялық іс-әрекеттерді жандандыру мәселелеріне үлкен көңіл бөлінеді. Қазақстанның индустриялық–инновациялық бағдарламасы негізінен жалпы экономикалық өсуге бейімделген. Аталмыш бағдарлама мемлекеттің белсенді көмек көрсетуі арқылы жоғарғы қосымша құнды өнім өндіру және шетелге шығару, бәсекелестік қабілеті бар бейтараптандырылған өнеркәсіп құру және ұзақ мерзімдік жағдайда сервистік-технологиялық экономикаға көшудің алғы шарттарын дайындау арқылы тұрақты экономикалық дамуды қалыптастыруды көздейді. Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық жедел даму бағдарламасы 2015 жылға қарай жалпы ішкі өнімді 7 триллион теңгеге дейін жеткізуді көздейді. Экономиканың басты салаларының барлығының тең дамуын қамтамасыз етуге тиіс. Бағдарламаның міндеттері ретінде мыналар қарастырылады: мемлекет пен бизнестің күшін тек экономикалық өрлеулер үшін шоғырландыру, елдегі ресурстардың барлығын басым бағыттарды дамытуға тиімді жұмсау, аса қолайлы инвестициялық және макроэкономикалық орта қалыптастыру, ұлттық экономиканың өнімділігі мен тиімділігін арттыру.

ҚР-да инновациялық даму үрдісінде инвестициялық жобаларды қаржылық экономикалық талдау бірқатар ерекшеліктерге ие, соларға тоқталайық. Қаржылық экономикалық талдау кәсіпорынның шаруашылықтағы қызметін талдаудың негізгі бөлігі б.т. қаржылық экономикалық талдауды жүргізк ауқымы келесідей мәселелерді шешуге болады: 1. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы анықталады 2. Жобаны жүзеге асыру кезінде кәсіпорынның инвестициялық қажеттілігі анықталады 3. Жобаны жүзеге асыру үшін шешім қабылданады. Қаржылық экономикалық талдау қаржылық есеп берулер негізінде жүзеге асырылады. Оларды былай көрсетуге болады:

1. Пайда мен шығындар туралы есеп беру

2. Кәсіпорын балансы

Пайда мен шығын туралы есеп беру бұл құжат инвестиция жұмсауда қаражаттарды бағалауға және ақша түсімдерімен шығындарын баұылауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ ағымдағы шотқа түсетін ақша қаражаттары есебінен болашақта несие бойынша міндеттемелерді уақытында өтеу қабілетін анықтауға болады. Ал кәсіпорын балансы бұл құжат потенциалды инвесторлар мен кредиторларға маңызды құжат болып табылады. Себебі баланс активтер өсімінің қарқынын және бұл активтердің қайсысы баланс есебінен өскенін анықтауға болады. Сондай-ақ баланс арқылы кәсіпорындардың қаржылық жағдайын болжауға болады.

46. Инвестицияның макроэкономикадағы рөлі мен маңызы

Инвестициялар макро және микродеңгейде маңызды рөл атқарады. Макроэкономикадағы инвестиция – бұл капиталдың бар қорын толықтыратын немесе тозудың не болмаса амортизацияның салдарынан істен шыққандарын орын алмастыратын ағын. Сонымен қатар, жай және кеңейтілген ұдайы өндіріс құрылымдық қайта құрудан максималды пайда алу және осының негізінде көптеген әлеуметтік мәселелерді шешу үшін маңызды экономикалық категория болып табылады.

Инвестицияның макроэкономикадағы маңызын келесідей бөлімдерден көруге болады:

· Өндірісті дамытуға үлес қосуға;

· Елдің төлем қабілеттілігі сұранысын қанағаттандыруға;

· Тозығы жеткен өндірістік қорларды жаңартуға

· Ірі өнеркәсіптердің мәселелерін шешуге;

· Әлеуметтік және экономикалық мәселелерді шешуге;

· Экономиканың болашақтағы өсіміне негіздер қалауға;

· Тауардың қажетті мөлшерде, сәйкес сапада, ішкі сұранысын қалыптастыруғы бағытталады.

Сонымен бірге, экон/қ категория ретінде инвестиция экономикада бірқатар макродеңгейдегі қызметтер атқарады:

-Ұлғаймалы ұдайы өндіріс саясатын жүзеге асыру;

-ҒТП-ті жеделдету;

-Отандық өнімдердің сапасын жақсартып, олардың бәсекелестік қабілетін арттыру;

-Экономиканың барлық салаларының бірдей дамуын қамтамасыз ету;

-Әлеум/к сфераны, оның ішінде денсаулық сақтау, мәдениет және білім саласын дамыту;

-Жұмыссыздық мәселесін шешу;

-Инфляция қарқынын тежеу;

-Қоршаған ортаны қорғау;

-Әскери өнеркәсіп кешенін конверсиялау;

-Мемлекеттің қорғаныс қабілетін қамт. ету.

47. Инвестицияның микроэкономикадағы рөлі мен маңызы

Инвестициялар макро және микродеңгейде маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, жай және кеңейтілген ұдайы өндіріс құрылымдық қайта құрудан максималды пайда алу және осының негізінде көптеген әлеуметтік мәселелерді шешу үшін маңызды экономикалық категория болып табылады.

Инвестиция барлық қоғамда да экономиканы нығайтудың негізі болып табылады. Инвестицияның микроэкономикадағы ролі де ерекше. Себебі, мемлекет экономикасы өндіріс дамыған кезде ғана алға жылжиды. Инвестицияның микроэкономикадағы маңызын келесідей бөлімдерден көруге болады:

· Негізгі өндіріс қорларын кеңейтуге, жаңасын салуға, жөндеуге, қайтадан жаңғыртуға;

· Негізгі қорлардың моральдық, физикалық тозуын болдырмауға және өндірістің техникалық деңгейін көтеруге;

· Жаңа техника мен технологияларды енгізуге;

· Жоғары білікті мамандарды дайындауға және кәсіпорынның басқа да мақсаттарына жетуге;

· Қоршаған ортаны қорғау б-ша шараларды жүргізуге;

· Еңбекті ұйымдастырудың жаңа формалары мен әдістерін енгізуге бағытталады.

Сонымен бірге, экон/қ категория ретінде инвестиция экономикада бірқатар микродеңгейдегі қызметтер атқарады:

-Өндірісті дамыту және кеңейту;

-Негізгі қорлардың моральдық және заттай тозуын болдырмау;

-Өндіріс деңгейін технологиялық жағынан қайта қаруландыру;

-Бағалы қағаздарды сатып алу және басқа кәсіпорындардың активтеріне қаражат жұмсау және т.с.

48. ҚР-да инвестициялық саясаттың инновациялық даму кезеңіндегі мәні және мағынасы

ҚР экономикасының инновациялық дамуы еліміздің дамуы үшін үлкен маңызға ие. Мемлекет басшысы да бұл бағытқа ерекше мән беріп отыр. Соңғы уақытта өткен бірқатар ірі іс-шаралардағы Елбасының сөйлеген сөздері инновациялық даму мәселесіне арналды.

Қазіргі таңда инвестициялық саясаттың инновациялық даму кезеңіндегі мәнін келесі шарттарға сүйене отырып ашуға болады:

-жаңа технологияларды , алдыңғы қатарлы техника мен ноу- хау енгізу;

-жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;

-отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру;

-экспортқа бейімделген және импортты алмастырушы өндірістерді жетілдіру;

-ҚР- ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;

-менеджмент пен маркетигтің қазіргі әдістерін енгізу;

-жаңа жұмыс орындарын құру;

-жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың, олардың мамандық деңгейін жоғарлатудың жүйесін енгізу;

-өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету; қоршаған табиғи ортаны жақсарту.

ХХІ ғасыр – бұл жаңа технологиялар ғасыры, инновациялар ғасыры. «Қазақстан - 2050» Стратегиясында ұлт Көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Адамзат Үшінші индустраиалды революция табалдырығында тұр, ол өндіріс ұғымының өзін өзгертеді. Технологиялық жаңалықтар әлемдік рыноктың құрылымы мен сұраныстарын түбірінен өзгертеді. Біз енді бұрынғыға қарағанда тіпті өзге технологиялық ақиқаттармен өмір сүрудеміз» деп айрықша атап көрсетті. Инвестициялық-инновациялық қызмет саласында мемлекеттік және жеке сектордың өзара іс-қимылдарын құру қажеттілігі ғылыми-техникалық даму рыноктық бәсекеге қабілетті артықшылықтар алудың жетекші факторына айналуымен туындап отыр. Соның нәтижесінде ғылыми-техникалық әлеуеттің өрлеуі тек қоғамдық игілік ретінде ғана емес, сәйкесінше, жалпы мемлекеттік міндет ретінде де бағалануды қойды, ол қысқа мерзімділік жағынан өндірушілердің пайдасымен тікелей байланысты емес, сондықтан да ауқымды бюджеттік инвестициялар арқылы шешімін табуы тиіс.

49. Инновациялық даму үрдісінде бағалы қағаздар нарығының мәселелері Қазіргі таңда инновациялық даму кезінде әлемнің барлығын жаңа техникалар мен технологиялар заманы билеген уақытта бағалы қағаздар нарығы да маңызды орынға ие болып отыр. Себебі, бағалы қағаз нарығы да осы жаңа техникаларды игеру арқасында, өз бағалы қағаздарынды техника арқылы басқарып, ол бойынша табыс алуға мүмкіндік туады. Осындай бағалы қағаздардың үйде отырып ақ пайда табуға болады деген мәселеден басқа, онымен қоса өз пайдағнан толықтай айырылып қалу қауіпі бар екендігін естен шығармаған жөн.

Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығының толық жетілмеуі оның шешу жолдары қарастырылып біртіндеп шешімін тауып отыр. Негізігі мәселелер мыналар болып отыр:

1. Бағалы қағаздар нарығы туралы халықтың дұрыс ақпаратпен қамтылмауы

2. Эмитенттердің, яғни бағалы қағаздарды шығаратын кәсіпорындардың өтімділігі жоғары бағалы қағаздарды шығармауы

3. Эмитенттердің шығарған бағалы қағаздары туралы халықтың хабар алмауы, ақпараттың жетпеуі.

Дәл қазіргі уақытта бірыңғай зейнетақы жүйесі пайда болғаны, сол зейнетақы жарналарын бағалы қағаздар нарығына салып көбейту де, бағалы қағаздар нарығына мемлекет тарапынан бір қолдау көрсетілгендей болды.

Қазақстан елінде басқа мемлекеттермен салыстырғанда бір түрғын үйдің құны 5 мың доллар, Ал АҚШ елінде 3 мың доллар, ал Прага елінде 2,5 мың доллар құрап отыр. Бұл бос ақша қаражаттары бар адамдардың осы тұрғын үй жүйесіне салып сол бойынша пайда табуға итермелеп отырғанын көрсетеді, осы жағдайда бағалы қағаздардың пайда табуға байланысты сенімсіздігі, сонымен қатар бағалы қағаздар нарығының Қазақстан елінде бәсекелестіктің болмауы да бір себеп. Осыған байланысты Қазақ елінің тұрғындары бос ақша қаражаттары бар болса оны пәтерге, сонымен қоса депозитке салуды жөн көріп отыр.

Бұл мәселені шешу жолы, бағалы қағаздар нарығында бәсекелестікті арттыру, сонымен қоса кәсіпорындардың шығарған бағалы қағаздарының өтімділігін жоғарылату сосын халыққа осы бағалы қағаздар туралы әрдайым дұрыс ақпаратпен қамтамасыз етіп отыру болады.

Бағалы қағаздар айналысын реттеу мәселелерi Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде (жалпы бөлiм), "Бағалы қағаздар және қор биржасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентiнiң Заң күшi бар Жарлығында және Қазақстан Республикасының Азаматтық кодекс (жалпы бөлiм) пен жоғарыда аталған Президент Жарлығының негiзгi ережелерiн нақтылайтын бiрқатар басқа да нормативтiк актiлерде көрiнiс тапты. Аталған актiлермен қор биржасының базалық ұғымдары қалыптасты, бағалы қағаздар нарығының негiзгi қатысушылары, бағалы қағаздардың ұғымы мен түрлерi айқындалды, дегенмен бiрқатар ережелерi нақтылауды және елеулi пысықтауды немесе өзгертулердi талап етедi.

50. Қазақстанның инвестициялық саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының құрамдас бөлігі

Инвестициялық саясат мем/ң эко/қ саясатының 1 бөлігі б.т.Сонымен қатар,мем/ң экон/на,шаруашылық субъектілерінің кәсіпкерлік қызметіне әсер етуші құрал.

Мем/ң инвестициялық саясаты-бұл инвестициялық қызметті жандандыру,эко/ы көтеру,өндірістің тиімділігін көтеру,әлеуметтік мәселелерді шешу ж/е басқа да әр түрлі жағдайларды жасау бойынша шаралар жиынтығы.

Мем/ң инвестициялық саясаты арқылы өндіріс саласын кеңейтуге,ғылыми-тех/қ прогресті жеделдетуге,қоғамдық өндіріс құрылымын өзгертуге ж/е басқа да көптеген әлеуметтік мәселелерді шешуге болады.Сондықтан,инв.саясат бюджет тапшылығын болдырмауға,орталықтандырылған инвестиция көздерін қысқартуға,керісінше орталықтандырылмаған көздер есебінен инвестицияларды инвестицияларды қаржыландыруға бағытталуы тиіс.Себ,еліміздің өндірістік әлеуетінің өсуі,еркін эко/қ аймақтардың дамуы,экологиялық мәселелердің шешілуі,өндірістік материалдардың ж/е рухани игі көздердің көлемінің ұлғаюы ж/е сапалы болуы ж/е сапалы болуы,сонымен қатар нарықтық инфрақұрылымының жеке дамуы осы инвестициялық саясатқа тікелей б-сты.

Мем/ң инв.саясатынан басқа салалық,аймақтық,жекелеген шаруашылық субъекті/ң инвест.саясаттары болады.Бұл саясат/ң бәрі 1-1-імен тығыз б/сты,бірақ барлығын анықтаушы мем/к инвест/қ саясат б.т.

Аймақтық и.с аймақтағы эко/ы көтеруге ж/е өндірістің тиімділігін арттыруға,өзін-өзі қаржыландыруды қамтамасыз етуге ж/е аймақтың алдағы уақытта дамуына жақсы қадам жасауын бағытталады.Яғни,кез келген 1 аймақтың тұрғындары мен жекелегн инвестор/ң мүдделеріне сай инв.ресурстарды жұмылдырып,оларды тиімді пайдалану бағыттарын анықтауға мүмкіндік беретін аймақ деңгейінде жүргізілетін шаралар жиынтығы.

Экономиканы дамытуда ж/е өндірістің тиімділігін арттыруда салалық инв/ң ролі маңызды.Ол жекелеген салааралық кешендер ж/е эко/ң саласы деңгейінде жасалады.Яғни,ағымдағы ж/е алдағы уақыттардағы ел эко/ң дамуын ж/е ҒТП-ні жеделдетуді,дайын өнімді экспортқа шығаруды,елдің эко/қ ж/е қорғаныс қабілетін қамтамасыз ететін шаруашылық салаларын таңдап алып,оларға инвестициялық қолдау көрсету шараларын сипаттайды.

Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында шетелдерден капитал тартудың маңызына көңіл бөлді. Мысалы ол:”Біздің басты көңіл бөлуіміз шетел инвестициясын қорғау мәселесі. Сондықтан да мен өз Қаулыммен Мемлекеттік инвестициялық комитет құрдым және оған тікелей инвестицияны Қазақстанда пайдалану құқы туралы саясатты жүргізетін бірден бір мемлекеттік ұйым мәртебесін бердім”,-деді.

Яғни,қорытындылай келгенде Қазақстанның инвестициялық саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының құрамдас бөлігі ретінде аса маңызы зор екенін көреміз.

51. Қазақстанның инновациялық даму үрдісіндегі инвестициялық саясатының негізгі бағыттары

Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру, экономиканы дамыту, өндірістің тиімділігін арттыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мақсатында барлық шарушылық субъектілері үшін қолайлы жағдай жасау барысында мемлекеттің жүргізетін шараларының жиынтығы.

ҚР президентінің жарлығымен бекітілген ҚР-нің индустриалды – инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясының маңызды міндеттернің бірі мақсатты инвестициялық және ғылыми-техникалық стратегияларды іске асыру, инвест белсенділікті реттеу мен ынталадыру б.т. бұл индустриалды-инновациялық дамудың қазіргі мемлекеттік басқару жүйесін қайта қарауды және белгілі бір дәрежеде қайта құруды қажет етеді. Стратегияда қойылған мақсаттарға тиімді қол жеткізу үшін олардың шеңберінде стратегияны одан әрі жүзеге асыруды күтілетін жаңа экономикалық шарттарды ескере отырып, оны іске асыру тетіктерін сапалық жағынан жаңадан толықтыру және экономиканың одан әрі жаңғырту эәономиканың барлық салалары мен капиталды қарқынды дамыту бойынша мемлекеттің кешенді күшін айқындау талап етіледі. Сонымен қатар, мемлекеттік даму институттары атап айтқанда Қазақстан Даму Банкі, ҚИҚ, Ұлттық инновациялық қор, шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры, Экспорттық несиелер мен инвестицияларды сақтандыру бойынша мемлекеттік сақтандыру корпорациясы және т.б.АҚ қазметін нығайту қажет. Қазақстанның инвестициялық саясатына негізделген бұл бағдарлама ҚР-да инновацияны дамытудың алғышарты б.т.ҚР инвест саясаты – инвест қызметті жандандыру, экономиканы көтеру, өндірістің тиімділігн көтеру, әлеум мәселені шешу, басқа да әр түрлі жағдайларды жасау бойынша шаралар жиынтығы. Біздің мемлекетіміздегі инвестициялық саясаттың бағыттары келесідей:

· Халық қажеттілігін қанағаттандыру үшін өндірісті оңтайландыру

· Қоршаған ортаға зиян келтірмеу жағдайында табиғи ресурстарды аз мөлшерде пайдалану

Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілеті 30 елдің қатарын ену үшін жаңа инвест толқынның берері мол. Қазіргі уақытта Қазақстан шетел инвестициясының адам басына шаққандағы түсімі бойынша ТМД елдері арасында алдыңғы орынды иемденіп отыр. Экономикалық үрдістерді басқарудың принциптерінің жаңа жүйесі Қазақстанның инвест саясатының үлкен басымдылықтарға ие екенін көрсетеді.

52. Инновациялық кәсіпорынның бағалы қағаздар портфелінің қалыптасуы.

К/о акцияларын шығару және сату, сонымен бірге БҚ нарығының басқа да қаржылық құралдарын сатыпа алу жолымен жүзеге асырылатын қаржылық инвестиция, инвестициялаудың ерекше формасы б.т.бірінші реттегі шағарылған акциялардан алынған қаражаттар жарғылық капиталдың қалыптасуына бағытталады, қосымша шығарылған акциялармен артықшылықты акцияларды сатудан алынған қаражаттар меншікті капиталды арттыру мен қызметті кеңейтуге бағытталады. Корпоративті облигацияларды сатудан алынған қаражаттар өндірістік қызметті қаржыландыру мен басқа эмитенттердің жоғары табасты БҚ сатып алуға бағытталады. Қосымша табыс көзі мемлекеттік бағалы қағаз б.т.

Инвест үдерістің бұл кезеңі БҚ портфелін қалыптастыру кезеңі б.т. соған байл инвесторлар іріктеу проблемаларымен қақтығысады, бұл іріктеме микроболжамдар д.а. инвст портфель – инвестициялық объектілерге анықталған инвест стратегияға сай мақсатты құрылған салымдар жиынтығы. Протфельдің инвест мәні бөлек алынған объектінің ұстанымдарының қол жетімсіздігі, ал олардың үйлесуі кезінде ғана мүмкін болатын инвест қасиеттері, инвестициялау объектілерінің жиынтығын құру арқылы инвестициялау мүмкіндіктерінің жақсаруында б.т. осыған шаққанда инвест портфельдің құрылуының негізгі мақсаты аса тиімді және сенімді инвест салымдарды іріктеу жолымен жасалған инвест саясатты жүзеге асыруды қамтамасыз ету ретінде құрылуы мүмкін.

Инвестициялаудың басымды мақсаттарына қарай портфелді келесі түрлерге жіктеуге болады:

· Өсу портфелі – курстық құны өсетін компаниялардың акицяларын сатып алудан құрылады. Ол өсу қарқынына байл. агрессивті, консервативті және орта өсім портфелі сияқты типтерге бөлінеді.

· Табыс портфелі – жоғары ағымды табысты алуға – проценттік және дивиденттік төлемдерге бейімделген. Бұған курстық құнының біркелкі өсімі бар және жоғары дивидентті акциялардан, обл-дан және т.б. бқ-дан тұратын тұрақты табыс портфелі және табысты қағаздар портфелі кіреді.

· Консервативті портфель

Инв портфельдің құрамындағы обьектілерді іріктеу инвестордың қалауына сәйкес жүргізілетіндіктен, инвестор және портфель типі арасындағы байланыс болады. Осылай, консервативті инвесторға жоғары сенімді, бірақ төмен табысты портфель, орта біркелкіге – әртараптандырылған портфель, агрессивті инвесторға – жоғары табысты бірақ тәуекелді портфель сай келеді.

53. Халықаралық инвестициялауды дамытудағы халықаралық қаржы институттарының рөлі

х/а инвестициялаудың дамуы БҚ-дың табыстылығы мен және тек қана ұлттық нарықтағы инвестициялармен салыстырғандағы тіуекелдің деңгейінің төмен болуымен байланысты болып келді. Қазіргі кезде х/а инвестициялау кең қолданысқа ие болды. х/а инвестициялауда шетел инвесторлары мен х/а қаржы және несие институттарының маңызы зор.

ХҚИ, атап айтқанда, Дүниежүзілік Банк тобының және ХВҚ-да, табиғи ресурстарға бай елдердің үкіметтері мен тау-кен саласында жеке сектордың көптеген инвестициялар үшін әсер ететін қуатты тетіктері бар. Банктер туралы ақпарат орталығының статистикасына сәйкес, Дүниежүзілік банк тобы мен ірі өңірлік даму банктері (түрлі дәрежеде) жүзеге асыратын тікелей қаржыландыру өндіруші өнеркәсіп жобаларына бағытталады. 2014 жылы біндай игвестициялардың көлемі 4,2 млрд доллар ал 2015 жылы 4,5 млрл долларды құраған. Халықаралық қаржы корпорациясы (IFC) және Еуропалық инвестициялық банк (ЕИБ), бірге 2013-2014 жылдарға арналған ХҚҰ кен өндіру өнеркәсібі үшін қаржыландыруда жалпы қаржыландырудың шамамен төрттен үш бөлігін қамтамасыз еткен. Жыл сайын, Дүниежүзілік банк және IFC өндіруші салаларды қаржыландыру үшін орта есеппен бір миллиард доллар дұмсайды. Сонымен қатар, тікелей қаржыландыру іс-шаралары жиі ХҚҰ жоғары тәуекелді өндіруші салаларындағы инвестицияларды ынталандыруға бағытталады. Бұл инвестициялардың жергілікті халықтың өмір сүру деңгейін көтеруге, қоршаған ортаға немесе тұтастай алғанда елдің экономикалық дамуына көп пайда әкеледі.

54. Инвестициялық жобаны экологиялық талдау. Жобалық талдау инв/қ жобаны алдын – ала дайындау кезеңінде жүзеге асырылады. Жобалық талдау арқылы инв/қ жобаның іске асырылу тиімділігіне баға беріледі. Жобалық талдау – бұл жобаға жұмсалатын шығындарды, осы жоба б/ша түскен табыстарды салыстыру негізінде жобалық табыстардың талдау үдерісі болып табылады. Жобалық талдаудың түолері: техникалық талдау, коммерциялық талдау, институйионалды талдау, әлеуметтік талдау, қоршаған ортаны қорғау н/се экологиялық талдау, қаржылық талдау, экономикалық талдау.

Экологиялық талдаудың мақсаты – инвест/қ жобаның өмірлік кезеңдерінде жобаның қоршаған ортаға тигізетін әсерін жан-жақты зерттеу. Экологиялық талдауда экологияға залал тигізу туралы сараптамаға баға беріледі. Залал орын алған жағдайда залал масштабы және оның жеңілдету немесе алдын алу шаралары қарастырылады. Экологиялық талдау б/ша арнайы экон/қ қорытынды жасалуы тиіс ж/е ол экологияға б/ты мәселелерді жетік білетін мамандардың қатысуымен дайындалып бекітіледі.

Жобаны экологиялық бағалау бөлімінде:

- Жобаның қоршаған орта жай-күйіне әсерін бағалауды, жобаны іске асырудан тиетін экологиялық залалды сандық бағалауды және оның зиянды әсерін азайту жөніндегі болжамды іс-шараларды;

- Өңір саясаты тұтастай елдің экологиялық жағдайын жақсарту үшін жобада ұсынылған іс-шаралар және олардың сандық нәтижелері;

- Тәуекелдің негізгі факторын, өзгерістердің болжамды сипаты мен ауқымын, тәуекелді азайту жөнінде ұсынылатын іс-шараларды көрсететін экологиялық тәуекелді бағалауды қамтуға тиіс.

Жобалық және техникалық шешімдер таңдалған кезде экологиялық нормативтерге сай немесе қолданыстағы нормативтертерден асатын шешімдер ғана тағдалады.

55. Инвестициялық жобаларды техникалық талдаудың мәнін анықтаңыз.

Инвестициялық жоба – алға қойған мақсатқа жету үшін қандай да бір жобаға капитал жұмсаумен б/сты жасалатын ұйымдастыру-экономикалық шешімдердің жүйесі. Инв.жобаны талдау – қаралатын жобаның артықшылықтары мен кемшіліктерін жан-жақты бағалауға негізделеді. Жобалық талдау инв.жобаны дайындау кезінде жасалады, ол арқылы жобаға жұмсалған шығындар, түсетін табыстар салыстырылып, талданады.

Техникалық талдау – жобалық талдаудың бір түрі. ТТ дегеніміз – бұл инв.жобаға қолданылатын ең тиімді техника мен технологияны анықтау және объектінің орнын таңдау мәселелері шеңберінде жүргізіледі. ТТ келесі мәселелерді шешеді:

1. Техника-технологиялық нұсқаулықтарын анықтау;

2. Орналасқан жерін таңдау;

3. Жобаның көлемін анықтау;

4. Жобаның жүзеге асырылу мерзімін және кезеңдерін анықтау;

5. Өнімнің нарық сыйымдылығын анықтау;

6. Жобаның графигін анықтау, т.б.

Инвестициялық жобаны техникалық талдау міндетіне мыналар жатады:

1. жоба мақсаттарының көзқарастарына неғұрлым сәйкес келетін технологияларды анықтау;

2. жергілікті жағдайларды талдау, оның ішінде шикізатқа, энергияға, жұмыс күшіне қол жеткізуді және оның құнын;

3. жобаның іске асуы мен жоспарлаудың потенциалды мүмкіндіктерін тексеру.

Техникалық талдауды, әдетте, кәсіпорынның жеке сарапшылар тобы арнайы мамандарды шақыру арқылы жүргізеді. Техникалық талдаудың стандартты процедурасы қолда бар жеке технологияларды талдаудан басталады.

Бұл кезде келесі критерийлерді басшылыққа алу керек:

1) Технология алдын-ала таныс, яғни стандартты болуы тиіс;

2) Технология шет ел қондырғысы мен шикізаттарына бағытталмауы тиіс. Егер өз технологиясын қолдану мүмкін болмаса, шетелдік технология мен қондырғыларын қолдануды талдау қажет болады.

56. Инвестициялық жобалардың коммерциялық(қаржылық) тиімділік мәнін анықтаңыз.

Комерциялық тиімділік дегеніміз – инвестициялық жобаны іске асыратын қатысушылар үшін жобаны іске асырудан туындайтын қаржылық нәтижелермен анықталады. Оларды екіге бөліп қарастырамыз: 1 Өндірістік қызметтерінің тиімділігінің көрсеткіштері сондай- ақ, жобанв іске асырушы кәсіпорынның ағымдағы және болашақтағы қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер. 2 Инвестициялық тиімділіктін көрсеткіштері, яғни, ақша ағымы жоспары негізінде есептеледі. Әлемдік тәжірбиеде инвестициялық жобаның комерциялық немесе қаржылық тииімділігін бағалауда олардың ішіндегітиімді вариантяын бағалауда мынандай көрсеткіштер пайдаланады:

· Таза ағымдағы құн NPV; · Табыстың индексі PI

· Ішкі табыс нормасы IRR; · Инвестцияның өтелу мерзімі PP

1. NPV – инвестициялық жобаны жүзеге асырудан түсетін аөшалай түсімдер және олардың дисконтталған ағымының құндары және сол жобаны іске асыруға қажетті барлық шығындардың , дисконтталған ағымның құндарының сомалар арасындағы айырма арқылы есептелінеді.

NPV=

NPV > 0 болғанда жобаны қабылдауға болады, тиімді NPV < 0 болғанда жобаны қабылдауға болмайды, тиімсіз NPV = 0 болғанда тиімді де, тиімсіз де.

2. PI – инвестицияларға жұмсалған әрбір ақша бірлігінде келетін табысты еаептеуді сипаттайды.

PI=

PI > 1 болғанда жобаны қабылдауға болады, тиімді PI < 1 болғанда жобаны қабылдауға болмайды, тиімсіз PI= 1 болғанда тиімді де, тиімсіз де.

3. IRR – бұл жобадан түсетін таза түсімдердің дисконтталған құнына арналған дисконт нормасының инвестицияланған дисконтталған құнына теңдігін көрсетеді. IRR инвестицияның жалпы көлеміне арналған қаржының сыртқы көздердің ең жоғарғықұнына сәйкес ішкі пайда нормасы.

IRR =

IRR > i болғанда тиімсіз IRR < i болғанда тиімді IRR= i болғанда тиімді де, тиімсіз де.

4. PP өтеу мерзімі – тапқан қаражаттар есебінен несиені қайтару мерзімін анықтайды. Оның қысқа болуы тәуекелді төмендетіп, тезірек қайтаруға мүмкіндік береді.

PP =

57. Инвестициялық жобалардың бюджеттік тиімділігі мәнін анықтаңыз.

Инвестициялық жоба - халықаралық тәжірибеде кәсіпорынның даму жоспары бизнес-жоспар ретінде көрсетіледі, ол негізінен кәсіпорынның даму жоспарының құрамдастырылған сипаты болып табылады. Егер жоба инвестицияны тартумен байланысты болса, онда ол «инвестициялық жоба» деп аталады. Кез келген инв/қ жобаны қаржыландыру н/е несиелеу оның тиімділігін бағалауға үлкен мән береді. Инв/қ жобалардың тиімділігінің түрлері келесілер болып табылады:

1)Коммерцияалық (қаржылық) тиімділік

2) Бюджеттік тиім

3) Экономикалық Тиімділік

Бюджеттік тиімділік. Бюджеттік инвестициялар - бюджеттен қоса қаржыландыру шартымен бюджеттік инвестициялық жобаларды, концессиялық жобаларды іске асыру арқылы заңды тұлғалардың жарғылық капиталдарын қалыптастыру және ұлғайту, мемлекеттің активтерін құру есебінен мемлекет активтерінің құнын ұлғайтуға бағытталған республикалық немесе жергілікті бюджеттен қаржыландыру. Бюджеттік инвестициялық жоба - белгілі бір уақыт кезеңі ішінде бюджет қаражаты есебінен іске асырылатын және аяқталған сипаттағы жаңа объектілерді тұрғызуға не қолда барларын реконструкциялауға бағытталған іс-шаралар жиынтығы.

Бюджеттік тиімділік - мемлекеттік бюджет есебінен жүзеге асырылатын инвестициялық жоба бойынша қаржылық тиімділік. Бұл көрсеткіштер инвестициялық жобаның іске асыратын бюджетке түсетін салықтық және басқа да түсімдерге байланысты сипатталады.

Мысалы: Әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламалары, жол картасы 2020, 100 мектеп, 100 аурухана, дипломмен ауылға, жұмыспен қамту 2020 бағдарламалары, т.б.

58.Инвестициялық жобаларды қаржылық талдаудың мәнін анықтаңыз

Инвестициялық жоба - халықаралық тәжірибеде кәсіпорынның даму жоспары бизнес-жоспар ретінде көрсетіледі, ол негізінен кәсіпорынның даму жоспарының құрамдастырылған сипаты болып табылады. Егер жобаинвестицияны тартумен байланысты болса, онда ол «инвестициялық жоба» деп аталады. Әдетте кәсіпорынның кез келген жобасы, қалай болса да, инвестицияның тартуымен байланысты болады. Қаржылық талдау-экономикалық талдаудың жалғасы ретінде қаржылық ақпараттарды жинау, трансформациялау ж/е пайдалану тәсілдерінің жиынтығын білдіреді. Қарж/қ талдаудың мақсаты: 1)кәсіпорынның ағымдағы ж/е болашақтаға қаржылық жағдайына баға беру. 2) капитал нарығына кәсіпорының жалпы жағдайына болжам жасау ж/е даму қарқынын талдау. Қаржылық талдаудың өзара байланысты мәселелер кешенін қарастырайық. Инвестициялық жобалаудың қаржылық бөлімінің жалпы нұсқасы қарапайым тізбекке негізделген:

1. Кәсіпорын қызметінің соңғы 3 (дұрысы 5 жыл) жыл ішіндегі қаржылық жағдайына талдау жасау. 2. Инвестициялық жобаны дайындау кезеңіндегі кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасау. 3. Негізгі өнім өндірісінің залалсыздығына талдау жасау. 4. Инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысындағы пайда менақша ағымдарын болжамдау. 5. Инвестициялық жобаның тиімділік бағасы.

Кәсіпорынның бұдан бұрынғы қызметі мен ағымдағы жағдайына қаржылық талдау жасау әдетте кәсіпорынның пайдалылығы мен оның басқару тиімділігін, несие қабілеттілігін, өтемпаздығын көрсететін негізгі қаржылық коэффициенттерінің интерпретациясы мен есептеулеріне келтіріледі. Қаржылық бөлімде кәсіпорынның өткен жылдардағы негізгі қаржылық есебін беру және негізгі көрсеткіштерді салыстыру аса қажет. Егер инвестициялық жоба батыстық стратегиялық инвесторды тарту үшін дайындалса, онда қаржылық есепті беруін инвесторды тартқан батыс мемлекеттің форматтарына келтіру керек.Шығынсыздықты талдау негізгі өнімдерді шығару мен өткізудің өзіндік құн құрылымын талдау бойынша жүйелік жұмыстарды және барлық шығындарының айнымалылар (өндіріс көлемі мен сату көлемінің өзгеруіне орай өзгереді) мен тұрақтыға (өндіріс көлемі өзгеруіне байланысты өзгермейтін) бөлінуін қамтиды. Шығынсыздықты талдаудың негізгі мақсаты – шығынсыздық нүктесін анықтау, яғни пайданың нольдік мәніне сәйкес келетін тауар көлемін сату. Шығынсыздықты талдаудың маңыздылығы нақты немесе жоспарланған пайданы инвестициялық жоба процесінде шығынсыздық нүктесі мен кәсіпорынның пайданы алып келетін іскерлігі сенімінің кейінгі бағасымен салыстыруға негізделген.Жобаның қаржы бөлімінің неғұрлым жауапкершілігі мол бөлігі оның инвестициялық бөлігі болып табылады, ол мыналарды қамтиды:

• жоба б/ша кәс/ң инвестициялық қажеттіліктерін анықтау;

• инв/қ қажеттіліктердің қайнар көздерін белгілеу

• инв/қ жобаны іске асыру үшін тартылған капиталдың құнын бағалау;

• жобаның іске асуы есебінен түсетін пайда мен ақша ағымдарын болжау;

• жоба көрсеткіштерінің тиімділігінің бағасы;

59. Инвестициялық жобаларды әлеуметтік талдаудың мәнін анықтаңыз

Әлеуметтік талдаудың мақсаты – бұл жоба жоспарының нұсқауларын, оны пайдаланушылар үшін жарамдылығын анықтау болып табылады. Әлеуметтік талдауды жүргізу нәтижесінде жоба мен оны пайдаланушылар арасындағы өзара әрекет етуін стратегиялық мүмкіндігін қамтамасыз ету қажет. Әлеуметтік талдаудың шешетін мәселелері:

· Жобаға қатысты елдің халықаралық әлеуметтік мәдени және демографиялық сипаты

· Жобаны жасауда сол елдің әдет ғұрпының және дәстүрінің ескерілуі

· Іске асыру барысында жергілікті халықтың мүдделерінің ескерілуі

Әлеум талдаудың стандарттық әдісі мен процедураларының жоқтығынан бұл жобаны түрі өте күрделі болып келеді. Жоба бойынша әлеум нәтижелер келесідей:

· Аймақтық жұмыс орындалуының сапасының өсуі мүмкін

· Жұмысшылардың тұрғылыұты жағдайының жақсаруы

· Жұмысшыларжың еңбекшарттарының өзгеру мүмкіндігі

· Өндірістік кадрлар құрылымының өзгеру мүмкіндігі

· Халықтың және қызметкерлердің денсаулық деңгейінің жақсаруының мүмкіндігі

60. Инвестициялық жобаларды институционалдық талдаудың мәнін анықтаңыз

Институционалдық талдау инвестициялық жобаның ұйымдастырушылық, құқықтық, саяси және әкімшілік тұрғыда есепке алынуы мен сәттілікпен орындалу мүмкіндігін бағалайды. Инвестициялық жобаның осы бөлімі сандық та, қаржылық та емес болып табылады. Оның негізгі мақсаты – инвестициялық жобамен бірге жүретін сыртқы және ішкі факторларының жиынтығын бағалау.

Ішкі факторларды бағалау әдетте келесі нұсқау бойынша жүреді.

• 1. Өндірістік менеджмент мүмкіндігін талдау. Менеджменттің нашар болуы кез келген, тіпті жақсы жобаны күйретуі мүмкін екені белгілі.

2. Еңбек ресурстарын талдау. Жобаны іске асыру үшін тартылатын еңбек ресурстары, жобаның ішінде қолданылатын технологиялардың деңгейіне сәйкес болуы керек. Кәсіпорын үшін жаңа отандық немесе шетелдік технологияны қолданған жағдайда бұл мәселе өзекті болып табылады. Кәсіпорындағы өндіріс мәдениеті жасалған жобаға сәйкес келмейтін жағдайлар қалыптасуы мүмкін, сол кезде не жұмысшыларды оқыту, не жаңа жұмысшыларды жалдауға тура келеді.

3. Ұйымдастырушылық құрылымын талдау. Инвестициялық жобаның осы бөлімі неғұрлым қиын, өйткені бұл мәселе бойынша қазақстандық кәсіпорындарда тәжірибе толығымен жоқ. Кәсіпорында қабылданған ұйымдастырушылық құрылым жобаның дамуын ұстап қалмауы керек. Кәсіпорында шешім қабылдау процесі қалай жүріп жатқаны мен оларды орындау жауапкершілігінің бөлінуі қалай жүзеге асып отырғанын талдау қажет. Әзірленіп жатқан инвестициялық жобаны басқаруды дербес басқару құрылымына бөлуіміз керек екендігін ұмытпаумыз керек, яғни кәсіпорын бойынша иерахиялық құрылымнан матрицалық иерархиялық басқару құрылымына тұтас өту керек.

Сыртқы факторларды талдағанда негізгі басымдылықтар келесі аспектімен шарттасылған.

1. Мемлекеттік саясат, мұнда нақтырақ талдау үшін келесі позициялар бөлінеді:

• тауарлар мен шикізатты импорттау және экспорттау шарттары;

• шетелдік инвесторлар үшін құралдарды салу және тауарларды экспорттау мүмкіндіктері;

• еңбек туралы заңдар;

• қаржылық және банктік реттеудің негізгі ережелері;

• бұл позициялар батыстық стратегиялық инвесторлардың тартылуын керек ететін жобалар үшін неғұрлым маңызды болады.

2. Мемлекеттің мақұлдауы. Берілген факторды мемлекеттің экономикалық масштабтарының маңызды міндеттерін шешуге бағытталған ірі инвестициялық жобалар үшін қарастыру қажет. Бұл жерде мақұлдау үшін уақыт факторы неғұрлым маңызды. Кейде жоба техникалық, қаржылық және экономикалық жағынан мінсіз болса да, жобаға ақшаларын қазір салуға дайын инвесторлардың болғанымен, мемлекеттік шешім 1-2 жылға тоқтатылған немесе кешіктірілген жағдайы ең қауіпті болып көрінеді. Нәтижесінде инвестор ақшасын басқа жобаға салады.