Рецидивті тілменің клиникалық ағымы

Дата: 2025-05-01; Просмотры: 3

Оценка:

0.00 из 5.00 — оценок

Скачиваний: 0

Скачать

Тілменің бір ерекшелігі - біріншілік тілмеден соң немесе соңғы болған рецидивтен кейінгі жарты жылдан соң рецидивтердің қайта болуына бейімді, дегенмен 2-3 жылдан соң да рецидив пайда болуы мүмкін. Бұл мәселе қоздырғыштың адам ағзасында сақталып қалуына байланасты. Тілменің ерте дамитын жиі рецидивтері (алғашқы 4-6 айда) стрептококк серотипімен шақырылатын нағыз рецидивтер болып табылады. Оның жиі болуы үрдістің созылмалыға ауысқанын білдірмей, тек рецидив жиілігінің артқанын көрсетеді. Кеш рецидивтер бір немесе одан да көп жылдан соң көрініс береді және реинфекция нәтижесі болып табылады. Аурудың кеш рецидивтері сирек кездеседі. Оларға маусымдылық рецидивтері жатады, көбінде жаздың соңында, күздің басында болады. Бұл кездегі басты фактор - стрептококты инфекциямен шақырылған әртүрлі созылмалы аурудың өршуі зақымдалған аймақта лимфа және қан айналымының бұзылуына байланысты болады. Көбінесе эритематозды жергілікті үрдістер рецидив береді. Беттегі локализация сирек кездеседі. Жиі рецидивті ауру кезінде, ауыр ағымы сирек кездеседі. Жасырын кезеңнің қысқалығы немесе болмауында қызба бірнеше сағаттармен шектеледі. Аздаған улану белгілері, өзгерген тері фонында айқын емес эритема болады. Осыған байланысты тілменің созылмалы ағымы лимфа айналымының прогрессивті бұзылуына және екіншілік лимфостаз (элефантиаз - слоновость - пілділік) пайда болуына әкелетін клиникалық көріністерімен ерекшеленеді.

Асқынулары

Соңғы жылдары тілменің әртүрлі сипаттағы асқынулары анықталуда.

Іріңді асқынулар (абсцесс, флегмона), жара, некроз жиі тілменің біріншілік түрінде дамиды, ал рецидивті түрінде тұрақты лимфостаз және элефантиаз кездеседі. Сепсис және инфекциялық шокпен қатар, терінің трофикалық жаралары пайда болады. Жергілікті асқынулар арасында жиі кездесетіні - терінің некроздануы.

Тілменің геморрагиялық түрінде фиброзды – геморрагиялық экссудаттан тұратын буллезды элементтер негізінде терідегі көлемді қан құйылулар нәтижесінде некроздану дамиды. Некроздану көбінесе созылмалы венозды облитерлеуші атеросклерозы, қант диабеті және басқа да перифериялық қан тамырларының ауруы бар науқастарда жиі дамиды. Жиі кездесетін асқынуларға тері асты май қабаттарында дамитын абсцесс, флегмоналар жатады. Абсцес аурудың 4-5ші күні көрініс береді. Олардың алғашқы белгілеріне инфильтратты пальпациялау кезіндегі ауру сезімі, үстіндегі шектелген тері гиперемиясы сақталуы жатады. Кейіннен флюктуация байқалады. Антибиотиктермен емдеуге қарамастан жоғарғы дене қызуы сақталады.

Флегмоналар салыстырмалы сирек кездеседі. Сонымен қатар, флебиттер және тромбофлебиттер тілме асқынуларының бірі болып табылады. Флебиттерді анықтау диагностикасы қиындық туғызбайды. Асқынулардың даму жиілігіне байланысты, тілме дененің төменгі аумақтарында орналасқанда науқастарға антикоагулянттар тағайындалады.

Терең қан тамырлардың тромбофлебитін анықтау қиын. Тромбофлебитке күдіктенген жағдайда диагностикалық мақсатпен Opits Ramines (манжетка симптомы) сынамасы қолданылуы мүмкін. Науқастың аяқтарын сәл бүгіп, шалқасынан жатқызып, тізеден жоғары сфигмоманометр манжеткасын салып, 40 мм с.б мөлшерінде қысым туғызады. Егер терең қан тамырлар тромбофлебиті болса, қысымды әрі қарай жоғарылатқанда, балтыр және тізе асты аймағында ауру сезім анықталады. Қысымды төмендеткенде ауру сезімі жойылады.

Тілмелік қабынудың зардаптарына көбінесе, аурудың созылмалы рецидивті ағымында кездесетін лимфостаз және екіншілік элефантиаз жатады. Пілділіктің жасушалық көрінісіне баға беру 2 сатыға бөлінеді: лимфодема және фибродема. Орналасуына байланыссыз пілділіктің екінші сатысы мынандай: лимфостаз (лимфодема) кезінде ісік жұмсақ, терінің қозғалғыштығы сақталған, шандырмен және тері асты май қабатымен жабыспаған болады. Фибродема кезіндегі ісік тығыз, ағаш тәріздес, терінің басқа қабаттарына қатысты жылжымалылығы байқалмайды. Пілділіктің ұзақ ағымында гиперкератоз, гиперпегментация, трофикалық жаралар, лимфорея дамиды.

Тілменің рецидивті дамуы бірнеше себептерге байланысты:

1. біріншілік және ерте тілме рецидивін толық дұрыс емдемеу

2. тілме зардаптарының және айқын көріністі қалдықтарының болуы

3. периферия бұзылысына және инфекцияның түсуіне жол беретін ұзақ ағымды созылмалы тері ауруының болуы

4. созылмалы стрептококты инфекция ошағының болуы

5. лимфа және қан айналымының бұзылуы

6. қолайсыз жағдайлары (төңу, ылғалдану, терінің микрожарақаттары т.б.).

7. интеркурренті ауралардың қалыптасуы

Болжамы. Қазіргі жағдайда тілменің болжамы қолайлы. Дер кезінде басталған адекватты комплексті терапия науқастардың айығуына жеткізеді. Рецидивті тілме кезінді аурудың болжамы көп факторларға байланысты: жасы, иммунитеттің күші, қосымша аурулар: қант диабеті, қан тамырларының аурулары, стресстік жағдайлар және т.б.

Салыстырмалы диагностикасы. Тілменің диагностикасы аурудың типтік клиникалық көрінісіне негізделген: айқын интоксикация (дене температурасының жоғарылауы, қалтырау, әлсіздік, бас ауыру) белгілерімен жедел басталуы, зақымдалған аймақта ауру сезімі, айқын шектелген эритеманың болуы.

№ 28 кесте

Науқаста эритема болғандағы диагностикалық ізденіс алгоритмі

Иә

Біріккен дақтар түріндегі экзантема

Қабыну ошақтарындағы тері гиперемиясы

Иә Иә

Ірі буындар және жамбас аумақтарында бөртпенің қоюлануы

Қол басының және буындар аумағындағы қабыну

Иә Иә Да Да Да

Беттегі «көбелек» тәрізді фигура

Терінің инфильтрациясы және қабынуы дамиды

Иә Иә

Экзантема біріккен дақтардан, папулалардан, күлдіреуіктерден, көпіршіктерден тұрады

Жара түзіледі

Иә Иә

Басқа жерде орналасқан эритема

Созылмалы ағым

Иә Иә

Ажыратылмаған жұқпалы эритема

Жүйелі қызыл жиек (волчанка)

№29 кесте

Науқаста буллезді экзантема болғандағы диагностикалық ізденіс алгоритмі.

Буллезді экзантема

Жоғары қызба. Улану белгілері.

Жұқпалы ауру жоқ, дерматологтың кеңесі қажет.

Көпіршіктердің орнында қара түсті струпы бар жара пайда болады.

Түйнеменің буллезді түрі.

Гиперемияланған терідегі көпіршіктер, шеткі қабы белдігі.

Тілменің буллезді түрі

Дене бойындағы полиморфты бөртпе (папулалар, дақтар, көпіршікер).

Полиморфты экссудативті эритема

Аурудың ауыр ағымы, шырышты қабаттардың көптеген эррозивті зақымдалулары.

Стивенс –Джонсон синдромы

Аурудың өте ауыр ағымы, гиперемияланған терідегі үлкен көпіршіктер, эпидермиса сылынуы.

Лайел синдромы

Эризипелоид. Ауруға кәсіптілік тән (ет өндіретін және балық өндіріс орындарының жұмысшылары, малшылар, балықшылар, мал дәрігерлері) ірі қара малдың, шошқаның, балық етін тұрмыста өңдеу кезінде жұқтырады. Алақан мен саусақтардың ішкі беткей терісі зақымдалады. Ауру жергілікті көріністерімен жеделдеу өтеді (ауру, қышу сезімдері). Ауру 1-2 см болатын айқын қызыл ісінген табақтарды саусақ және білезік аймақтарында пайда болуымен басталады. 3-5 күн арасында эритема бүкіл саусақ немесе білезіктің алақандық беткейіне жайылып, бүкіл саусақаралық буындар аймағын қамтиды. Эризипелоид кезіндегі эритема түсін өзгертеді: алғашында анық қызыл түсті, кейінірек ортасына қарағанда шеткі бөлігі айқын цианоздалған. Тілмеге қарағанда эризипелоидтағы ісіну айқын емес. Эритема аймағындағы жергілікті тері температурасы өзгермеген немесе сау теріге қарағанда аздап жоғарылаған. Жалпы интоксикациялық симптомдар айқын емес: субфебрильді температура, әлсіз бастың ауыруы, жеңіл селқостық.

Лабораторлы анықтауы.

Стрептококк қоздырғышын қаннан және жергілікті қабыну ошақтарынан бөліп алу мүмкіндік жағдай емес, сондықтан бұл ауру кезінде бактериологиялық зерттеулер қолданылмайды. Сонғы жылдары ауруды анықтау барысында ПТР қолданылып жатыр.

Гемограммада нейтрофилді лейкоцитоз, формуланың солға жылжуы, ЭТЖ ның жоғарлауы анықталады. Жиі рецидивтер дамитын науқастарда лейкопения дамуы мүмкін.

Іріңді асқынулар қалыптасқан жағдайларда гиперлейкоцитоз, нейтрофилдердің калық түйіршектенуі дамуы мүмкін. Реконвалесценция кезеңінде шеткі қандағы өзгерістер қалыпқа келеді.

Т- және В-лимфоциттердің төмендеуі аурудың иммунотапшылық жағдайына сәйкес болады. Геморрагиялық тілме кезінде гемостаз және фибринолиз көрсеткіштері өзгереді, олардың бұзылыстары ауруларда әр түрлі деңгейінде болуы мүмкін.

Емдеуі.Тілмемен ауырған науқастардың емі амбулаторлы, сонымен қатар стационарда жүргізіледі. Ауруханаға жатқызудың көрсеткіші: айқын интоксикациямен, жоғары қызбамен, үлкен аймақтық зақымдалумен жүретін ауыр ағымды, жиі рецидив беру, лимфа айналымының тұрақты бұзылу көрінісіндегі тілме дамуы, басқа да қосымша ауыр аурулардың қосылуы.

Этиотропты терапия. Тілмемен ауырған науқастарды емдеу әдетте, антибиотиктер -бензилпенициллин және осы уақытқа дейін комплексті терапия басты орын алады (әр күнде 4-6 млн бірлік 7-10 күн). Бастапқы кезде тілменің қайталамалы түрінде және оның кеш рецидивінде пенициллинмен емдеу өте нәтижелі. Сонымен қатар, 2-3 буынды цефалоспориндер (1 гр-нан, тәулігіне 3-4 рет), гликопептидтер, фторхинолондар қолданылады (орташа терапевттік мөлшерде, 7-10 күн). Эритромициннің, олеандомициннің, сульфониламидтік препараттардың және нитрофурандық препараттардың әсері төмендеу.

Тілмеде макролидтер кең қолданылады - макропен, фрамилид, рокситромицин (800 мың бірлік, 7-10 күн). Терапиялық концентрацияда макролид бактериостатикалық әсер етеді. Жиі рецидивтер дамыған кезде екі-курсты антибиотикотерапия жүргізіледі: β – лактамды препараттар курсынан соң 2-3 күндік үзілістен кейін линкомицин тағайындалады (0,6 г-нан) күніне 3 рет, бұлшық етке, 7 күн бойы).

Линкозамидтерден - линкомицин (30% 8 сағ. сайын 0,9 - 1.5 г. 7 -10 күн). Антимикробты әсерге линкомицин макролидке жақын, бұл препарат тілмеде рецидивті формасында жиі колданылады.

Ауыр ағымда кешенді антибиотикотерапия қолданылады: бензилпенициллин + аминогликозидтермен бірге (гентамицин, канамицин, амикацин, стрептомицин), эритромицин + гентамицин, бензилпенициллин + рефампицин.

Антибиотикотерапия әдістерінің қолданылуында қанағаттанбаушылық нәтижелері сақталады, өйткені аурудың рецидивті ағымының дамуы маңызды орын алады. Сол себепті, рецидивті тілменің этиотропты емі үшін кешенді антибиотикотерапия (кем дегенде 2 антибактериальды препараттар) тағайындалады. Ең тиімді қосылыстарды цефалоспориндер және фторхинолондар (қосылған антибиотикотерапияда гентамицин және амоксициллинді қолдануға болады).

Патогенетикалық терапия. 1.Тілменің патогенезінде екіншілік иммунды тапшылықтың ролін ескеріп комплексті емдеу кестесіне міндетті түрде иммунокорректорлар қосу қажет. Олар: интерлейкин – 2 (ронколейкин), интерферонның индукторлары (циклоферон, интерферонның индукторы бактериальды сұйық

2. Витаминотерапия - аскорбин қышқылымен бірге В топ дәрумендері 15 - 20 күн тағайындалады.

3. Қабынуға қарсы стероидты емес препараттар (реопирин, индометацин, диклофенак).

4. Антигистаминді препараттар.

5. Интоксикациямен күресу барысында (5% глюкоза ерітіндісі, 5 - 10% аскорбин қышқылының ерітіндісі, натрий хлорид изотониялық ерітінді) қолданылады. Тәуліктік диурез көрсеткіші бойынша қабыну ошағында сулы сұйықтықтың мөлшерін қадағалап отыру керек.

Жергілікті терапия.

1) Тілмеде тек дененің соңғы бөліктерінің кең буллезды элементінде жергілікті ем колдану керек. Жедел тілме кезінде ошақты тітіркендіріп, бірден экссудацияны күшейтетін және репарацияны баяулататын Вишневский майың қолдануға тиым салынған. Эритематозды түрінде бриллиант көгімен, булланы жарғанда фурациллин ерітіндісі, іріңді асқынулары кезінде хирургиялық ем тағайындалады.Ашылған көпіршіктердің бетіне 0,1% риванол ерітіндісін немесе 0,02% фурацилин ерітіндісін тәулігіне бірнеше рет ауыстырып қояды. Ұзақ эрозия сақталған жағдайда эрозия үстіне винилин (Шостаковский бальзамы) тағайындаймыз. Жергілікті ем көпіршік пайда болғаннан бастап, репарация үрдісі - қабыршықтанғанға дейін жүреді.

УКС (УФО), УЖЖ (УВЧ), лазермен емдеу қолдануға болады

Тілмемен ауырған науқастарды бақылау және тексеру, стационардан шығару.

Тілменің жеңіл ағымындағы науқастарды үй жағдайында емдеуге болады. Тілменің рецидивті ағымына (бұрынғы қабыну орнындағы тері инфильтрациясы, тұрақты ісіну синдромы, лимфостаз, ұлғайған және ауру сезімді лимфалық түйіндер) әкелетін қолайсыз қалдық белгілердің болмауымен көрінетін клиникалық сауығудың нәтижесінде стационарда емделген науқастарға шығарылу ұсынылады.

Келесі бақылау және диспансерлеу тұрғылықты орны бойынша жұқпалы аурулар емханалық кабинетінде жүргізіледі.

Науқастың күтімі. Науқас терісінің таза болуын, дәретке отыруын қадағалау. Науқастарға жартылай сұйық диета, көп сұйықтың ішуі тағайындылады. Тілменің гангренозды және буллезды түрінде жақсы күтім және гигиенаны сақтау керек, ал сонымен қатар іріңді асқынуларды асептикалық ережелерді сақтау қажет. Тілменің бу ллезді түрінде жарылмаған көпіршіктерді абайлап кесіп, эксудатты шығарып, қабыну ошағына 0,1% ривонол ерітіндісін немесе 0,02% фурациллин ерітіндісімен күніне бірнеше рет өндеу жасап ашық ұстау керек.

Алдын алу шаралары. Стрептококты ошақтарды емдеу. Терінің бүтінділігін сақтау.

Диспансерлеуге келесі науқастар кіреді:

I топ – тілмемен жиі ауыратын, жылына үш реттен кем емес рецидивті ағымдағы науқастар;

II топ – айқын маусымды рецидивті ағымдағы науқастар;

III топ – стационардан шығарылған болжамы қолайсыз науқастар.

Науқастарды тіркегенде диспансерлік бақылау картасы толтырылады. Оған клиникалық және лабораториялық зерттеулер енгізіледі.

I диспансерлік топ - (тұрақты диспансеризация) 3 айда 1 рет қаралу. Жыл бойы бициллин профилактика (бициллин-5, 1,5 млн. бірлік немесе ретарпен 2,4 г-нан, бұлшық етке). 1 жылдық 3 реттік ИИБЖ емі. Тұрақты ісінулер мен лимфостаз айқындалғанда қайтадан физиотерапиялық ем қолданылады. Кеш күз бен ерте көктемде қолданылатын жалпы тұрақтандырғыш терапия (витаминдер, тұрақтандырғыш адаптогенді препараттар – элеуторококк сығындысы, женьшень түбірінің тұнбасы). Созылмалы инфекцияның ошақтарын санациялау.

Табан микоздарын, созылмалы тері ауруларымен қатар созылмалы кан тамырдың жетіспеушіліктерді тыңғылықты емдеу.

II диспансерлік топ – (2-3 жыл диспансеризациялау). Жарты жылда 1 рет тексеру. Маусымдық бициллинотерапия (бициллин-5, ретарпен) және тілменің маусымдық рецидивтеріне дейінгі, егулер курсы 2 жылға дейін жалғастырылады, 2-3 аптада ИИБЖ 2 курсы. Жалпы тұрақтандырғыш терапия ерте көктемде және кешкі күзде қолданылады. Созылмалы инфекция ошақтарын санациялау. Қосарланған созылмалы ауруларды, әсіресе, аяқтың терілік және тамырлық ауруларын тыңғылықты емдеу.

III диспансерлік топ – (аурумен ауырғаннан соң 6 ай ішінде диспансеризациялау). Аурумен ауырғаннан соң 1, 4, 6 айда тексеру, тілменің болжамы қолайсыз түрінің қалдықтарын физиотерапиялық емдеу. 1 айдан соң қайтадан ИИБЖ курсын қолдану. Осы бағдарламаны практикаға еңгізудің нәтижесінде тілменің рецидивті түрімен ауыратындардың жылдық санын төмендету және рецидивтердің арасындағы ремиссия кезеңдерін ұзарту болып табылады.

Профилактикалық шаралар. Тері жабындыларының тазалығын сақтау керек. Жарақаттардың, жарықтардың біріншілік өңделуі, іріңді ауруларды емдеу, медициналық манипуляицялар кезінде асептика ережелерін қатаң сақтау – тілмені алдын алу шарасына жатады.

Эпидемиялық ошақтағы шаралар қарастырылмаған.

СІРЕСПЕ

Анықтамасы. Сіреспе – Clostridium tetani қоздырғышымен тудыратын жарақаттық инфекциялар тобына жататын контагиозды емес зооантропоноз, қондырмалы мотонейрондардың нейротоксинмен зақымдалуының әсерінен қанқа бұлшық еттерінің клоникалық және тоникалық тырысуымен сипатталады.

Тақырыптың маңыздылығы. Сіреспе мәселесі күрделі, глобалді, жалпы адамзаттық, өлімге әкелетін өте қауіпті ауру. Өлім – жітімділігі – 70-90%, адекватты ем қолданғанда - 10%.

Тарихи мәліметтер. Сіреспе ежелгі заманнан белгілі ауру болып есептеледі. Оның ең алғашқы клиникалық сипаттамасын Гиппократ берген, өйткені Гиппократтың баласы Скамандрос сіреспеден өлген. Пироговтың баласыда осы аурудан қайтыс болған.

Бұрын сіреспенің пайда болуын жарақат алумен байланыстырған. Сіреспемен ауру әсіресе соғыс кезінде көбейген.

Этиологиясы. Сіреспенің қоздырғышы – Clostridium tetani. Ол Clostridium туыстығына, Bacillaceae тұқымдастығына жатады, облигатты анаэроб. Қоздырғыштың пішіні ірі, жіңішке таяқшалы және жан-жағы домалақтанған болады. Ұзындығы 4-8 мкм, ені 0,3-0,8 мкм. Микроб дөңгелек терминалді орналасқан, барабан таяқшасы сияқты. Clostridium tetani - дің 20-шақты талшықтары болады және олардың көмегімен қозғалғыш келеді. Ол барлық анилин бояуларымен жақсы боялатын Грам «оң» таяқша.

Антигендік құрылымы әр түрлі. Соматикалық О–антигені және түрлі типоспецификалық талшықты Н-антигенін ажыратады.

Бактерияның 10 серовары бар.

Микроб спора түзеді. Олар сыртқы ортаның физикалық және химиялық әсеріне төзімді болады. Топырақта, нәжісте, әр түрлі заттарда олар жылдар бойы сақталуы мүмкін. Темпретатура 37°, ылғал анэробты жағдайда, споралар вегетатитвті түріне айналып экзотоксин түзеді.

Сіреспе қоздырғышының экзотоксиндері –

· тетаноспазмин – нейротоксин

· тетаногемолизин – эритроциттердің ыдырауна қатысады

· протеин – ацетилхолиннің түзілуін күшейтетін

Токсиннің үлы қасиеті өте жоғары, тек қана ботулотоксиннен төмен.

Токсиннің сілтілі ортада, күн сәулесінде, қыздырғанда, белсенділігі тез төмендейді, жойылады. Асқорыту жолдарының ферменттері токсинді жоя алмайды, бірақ токсин ішектің шырышты қабырғасы арқылы өте алмайды. Сондықтан, токсин ауыз арқылы түскенде қауіпсіз болады.

Эпидемиологиясы.Эпид.процесстің 1 звеносы - аурудың көзі – шөппен қоректенетін жануарлар, топырақ.. Clostridium tetani табиғатта кең таралған. Ол шөппен қоректенетін жануарлардың және 5-40% адамдардың ішегінде тұрақты мекендеуші болады. Нәжіс арқылы топыраққа түсіп, онда споралық түріне аусады.

Ауру адам ауру көзі болып саналмайды.

Эпид.процесстің 2 звеносы – жұқтыру жолдары – контакілі - жарақаттанған тері, шырышты қабат арқылы.

Сіреспе таяқшаларының көбеюі жоғары ылғалды жерлерде, ауыл шаруашылығы жақсы дамыған оңтүстік аудандарда жүреді. Ауру жарақат алумен байланысты болады. Споралар топырақтан адамның киіміне түсіп, одан теріге еніп аздаған жарақат болғанда ауру дамиды. Әсіресе, ауру басталуының негізгі себебі, аяқтардағы микротравмалар -62-65% жағдайда болып табылады, яғни жалаң аяқ жүргенде. Сондықтан сіреспені «жалаң аяқ ауруы» деп атайды. Сонымен қатар күйікте, үсікте, босану кезінде, асептика ережелерін сақтамағанда, үйде босанғанда (босанатын әйелдердің сіреспесі), қылмыстық жасанды түсік жүргізгенде, нәрестенің кіндік бауын кескенде (нәрестерелрдің сіреспесі) ауру даму қауіпті жоғары болады.

Бір қатар кездейсоқ жағдайларда жұғу жолы белгісіз қалады (криптогенді сіреспе).

Патогенезі.

Жұқтыру сатысы.

1. Анаэробты жағдайда споралар вегетативті түріне ауысып экзотоксин бөледі. Ең қауіптісі тетаноспазмин.

2. Тетаноспазмин гематогенді, лимфогенді және периневралді жолдарымен бүкіл организме тарап жүйкелік жасушалардың сыртқы талшықтарына бекінеді.

3. Эндоцитоз арқылы жасушаның ішіне кіріп аксон арқылы ОЖЖ жетеді.

4. Тетаноспазмин синаптобревиннің және целлюлобревиннің нейромедиаторлардың түзілуін төмендетеді, полисинаптикалық рефлекторлық доғаның қондырмалы нейрондарының қызметі бұзылады.

5. Нәтижесінде мотонейрондардан түскен импульстер бұлшық еттерге үздіксіз беріліп, көлденең жолақты бұлшық еттерінің тоникалық тырысуын шақырады.

6. Бұл тырысулар әр түрлі дыбыстық, жарықтық, тактилді, иіс рецепторлардың импульстарынан басталуы мүмкін.

7. Ұзаққа созылған тырысулар гипертермия және энергия жоғалту әсерінен ацидоз шақырады. Диафрагмалді және қабырғааралық бұлшық еттерінің тырысу әсерінен өкпе жетіспеушілігі дамиды.

8. Тетаногемолизин гемолитикалық және кардиотоксикалық касиеттерімен жергілікті некроз шақырады.

9. Ретикулярлы формацияның нейрондарының блокадасының әсерінен парасимптакалық жүйке жүйесінің жұмысы бұзылып тыныс орталығы және тамырқозғалыс орталығы зақымдану нәтижесінде жүрек, тыныс тоқтап қалады.

Клиникалық көріністері. Жасырың кезеңі - 1-21 күн, көбіне 1-2 апта, бірақ 30 күннен артық болуы мүмкін. Аурудың клиникасы жара жазылғаннан кейін басталуы мүмкін. Қысқа жасырың кезеңнен кейін сіреспенің ауыр түрлері дамиды. Сіреспенің басталуы жедел. Нышандардың классикалық триадасы дамиды:

1. Тризм – шайнау бұлшық еттерінің керіліп тырысуы, ауыз ашуы қиындайды

2. Сардоникалық жымию – мимикалық бұлшық еттерінің тырысуы. Бұл кезде адам бір жағынан күліп, бір жағынан жылап тұрғандай болады, маңдайы әжімденіп, ауызы керіліп, езуі түсіп тұрады.

3. Дисфагия – жұтқыншақ бұлшық еттерінің керуілінің әсерінен жұтыну қиындайды.

Желке бұлшық еттерінің ригидтілігі және ауру сезімі байқалады. Басы артқа қарай тартылып, аяқ қолдардардың бұлшық еттері тартылады, денесі созылып доға тәрізді иіледі - опистотонус. Іш бұлшық еттерінің тартылуы нәтижесінде іш тақтай тәрізді болады. Тырысулар шудан кейін, жарықтан кейін, аздаған шайқалудан дамуы мүмкін. Тырысулар бірнеше секундтан бірнеше минутқа созылады, жиілігі аурудың ауырлық дәрежесіне байланысты. Жеңіл дәрежесінде тәулігіне 1-2 рет, ауыр түрлерінде үздіксіз, сағатына 10-шақты ұстамалары қайталанып отырады. Науқас өте әлсірейді, қызуы көтеріледі – 41-42°, терлейді, зәр шығару мен дефекация қиындады, ұйқысыздық байқалады. Ал науқастың санасы болады. Тахикардия, жүрек тондары тұйықталған, гипертензия байқалады. Ошақты және менингеалді симптомдар болмайды. Ішкі ағзаларда өзгеріс болмайды. Қанның, зәрдің, ликвордың лабораториялық көрсеткіштерлері қалыпты.

Сіреспе кезіндігі бұлшық еттердің зақымдалуының ерекшіліктері:

1. Тұрақты гипертонус