Сабақтың тақырыбы:Бөгде сөз туралы түсінік.
Отырар.
Сабақтың түрі: теориялық,қалыпты, жаңа сабақты меңгеру.
Сабақты өткізу әдісі:Сұрақ-жауап, түсіндіру, талдау, сұрақ қою, интерактивті тақтамен жұмыс істеу.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік:
-Студенттерге ана тілінің қадір-қасиетін ұғындыру;
-тілге деген сүйіспеншілігін арттыру;
-тіл арқылы халықтар достығын насихаттау, сөздікпен жұмыс жасау;
Дамытушылық:
-Студенттерге курстың міндеттерін түсіндіру;
-тұрмыстық, қоғамдық саяси, оқу-мамандық, ғылыми мәселелерде ана тілінде сөйлеу білуге қажет екендігін түсіндіру;
-Заңның негізгі мәніне көз жеткізу;
-Орыс тілі мен қазақ тілінің негізгі айырмашылықтарын;
- Әліпби мен сөйлем құрастыру ерекшеліктері туралы мағлұмат беру;
Тәрбиелік:
- Мемлекеттік тілге деген құрметін нығайту;
- Білімгерлердің өз мамандықтарын сүюге тәрбиелеу;
Сабақ уақыты: 90 минут
Сабақтың құрылымы:
1. Ұйымдастыру кезеңі 5 мин.
2. Үй тапсырмасын сұрау 20 мин.
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру 40 мин.
4. Жаңа тақырыпты бекіту 15 мин.
5. Сабақты қорытындылау 5 мин.
6. Үй тапсырмасын беру 5 мин.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. Оқушылардың сыртқы келбеттеріне көңіл аудару. Сабаққа қажетті құрал-жабдықтарының бары-жоғын тексеру. Оқушыларды сабақтың тақырыбы және жоспарымен таныстыру.
Теориялық білімнің қажеттілігі:
Оқытушы бақылау сұрақтарын қою арқылы оқушылардың біліміне тексеру жүргізу.
1. Аралас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
2. .Аралас құрмалас сөйлем қалай жасалады?
Жаңа сабақты түсіндіру:
Оқытушы оқушыларға берілген жаңа тақырыпты түсіндіреді.(тақырыпқа байланысты негізгі сұрақтар).
Бөгде сөздерге талдау жасату, жаттығу жұмыстарын жүргізу.
Студент нені білу керек:
- ауызекі сөйлеу тілін;
Студент нені меңгеру керек:
- бөгде сөздердің жасалу жолдарын;
- сөздікті қолдана білуді;
- мәтін бойынша сұрақтарға жауап беруді;
- мысалдар келтіре білуді.
Сабақтың қорытындысы:
Оқытушы сабақты толығымен жүйелейді, әрбір оқушының жұмысын бағалай отырып, олардың жетістігі мен кемшіліктерін ескереді. Олардың сабақты меңгергенін сұрақ-жауап арқылы анықтайды.
Оқытушы төмендегідей критерийлер бойынша оқушылардың жасалған жұмыстарына баға қояды:
· Өткен тақырып бойынша бағалау;
· Жақсы жауаптарды ескеру;
· Жаңа тақырып бойынша білімдерін бекіту және қорытындылау;
· Тақырып бойынша жаттығулардың орындалуын тексеру;
· Қорытынды баға қою
Үйге тапсырма беру::
Берілген мәтінді тірек ете отырып, өз бетінше бөгде сөздерге 6 сөйлем құрастырып келу. Мәтіннің мазмұнын айту. Мәтінді орысшаға аудару. Бөгде сөздердің үш түріне 6 сөйлем құрастыру.
Бөгде сөз
Белгілі бір оқиғаны баяндап әңгімелеу, не жазу үстінде әңгіменің барлығы тек авторлық баяндаумен жеткізу қиындық келтіреді және ондай тәсіл оқырманды не 
тыңдаушыны жалықтырып жіберуі мүмкін. Сондықтан бөгде сөз кірістіруге тура келеді.
Бөгде сөздің түрлеріне төл сөз, төлеу сөз, ортақ төл сөз жатады.
Бөгде сөздің мазмұны ғана емес, оны жеткізу түрін еш өзгеріске түсірмей, толық сақтай отырып, сөзбе –сөз қайталанатын түрін төл сөз деп атайды.
Мысалы: - Шырағым,- деді Ботагөзге кемпір,- сен далаға шығып кетші.
Ойдың сөзбе-сөз емес, мазмұнын толық жеткізетін бөгде сөздің түрін төлеу cөз деп атайды.
Мысалы: Ахмет маған әйелін таныстырды да, менің аты- жөнімді айтты оған.
Ортақ төл сөзде автор өз атынан сөйлегенімен, әсіресе, көркем шығармада кейіпкердің көңіл - күйін, сезімін беру тұрғысынан баяндап отырады.
Бөгде сөздің бұл үш түрі мынадай салыстырудан анық байқалады:
1. «Біз өзіміз оқытар жас ұрпақты осы тілдерге де үйретуге тиістіміз ғой» ,- деді Қабира біраздан кейін бұл әңгімені қайтадан жалғап- төл сөз.
2. Өздері оқытар жас ұрпақты осы тілдерге де үйретуге тиіс екенін айтты Қабира біраздан кейін бұл әңгімені қайтадан жалғап – төлеу сөз.
3. Қабираның біраздан кейін бұл әңгімені қайтадан жалғағандай, олар өздері оқытар жас ұрпақты осы тілдерге де үйретуге тиісті ғой – ортақ төл сөз.
Отырар қаласы
Шұраттың негізгі су көздері Арыс пен Сырдария. Олардан шығарылған каналдар, қалалар мен мекендерді сумен қамтамасыз етті, егістікті суарды. Тек, судың молдығынан ғана, бұл жерде егіншілік мәдениеті дами алды.
Отырар шұратының орналасқан жері, оның тұрғындарының өміріне әсерін тигізіп отырды. А. Н. Бернштам Отырар, Арыстың Сырдарияға құяр тұсында, Бөгенге жақын орналасқандықтан, қолайлы позицияда тұр және жер суару үшін суы жеткілікті деп дәл айтқан. Бөген мен Арыс бойымен Таласқа, үйсін, кейін қарлұқ иеліктерінің шекарасына дейін жеткен. Сырдария бойымен жолдар Шаш, Ферғана және Соғдыға, солтүстікке қарай Арал маңындағы аландар арқылы Еділ бойындағы далаға, Таулы Оралға және Қара теңіздің солтүстік жағалауына дейін барған.
Шұраттың солтүстіктен оңтүстікке қарай ұзындығы 53 километрдей, батыстан шығысқа қарай 54 километрдей. Шұрат территориясында 130 астам ескерткіштер бар.
Отырар, ортағасырлық ұлы ойшыл Әбу Насыр әл-Фараби туған аймақ астанасы ретінде кеңінен танымал. Отырар орнында елдімекеннің пайда болуы біздің дәуіріміздің бірінші ғасырларына сәйкес келеді. Алғаш рет «Отырар» және «Фараб» атаулары жазба деректерде б.д. IX ғ. кездеседі. X-XII ғғ. кезеңі, моңғол шапқыншылығы тамырын шапқан қалалық өмірдің гүлдену кезеңі болды. 1219 жылы Отырар Шыңғысхан әскерінің соққыларынан құлады. Алайда, Отырар қайта түлеп, XIII ғасырдың ортасында Батыс пен шығыс арасындағы жолда ірі сауда орталығына айналды. 1405 жылы Отырар сарайларының бірінде Темірлан қайтыс болады. Отырардағы өмір XVIII ғасырға дейін жалғасты. Қалажұрттың жалпы сипаты Қазақстан мен Орта Азиядағы ортағасырлық ескерткіштердің көпшілігінің сипатына тән.
Тақырып бойынша ғылыми ізденіс өте кең. Отырардағы алғашқы қазбаны Археология әуесқойларының Түркістан үйірмесінің мүшелері А.К.Кларе мен А.А. Черкасов 1904 жылы жүргізді. Олар бірқатар траншеялар салып, материал жинақтады. Кейінгі зерттеулер, тек, ХХ ғасырдың 40-жылдары профессор А.Н.Бернштам басшылығымен жалғасын тапты. 1969 жылы Отырар археологиялық экспедициясы (1971 ж. бастап ҚазКСР ҒА Оңтүстік Қазақстан кешенді археологиялық экспедициясы болып аталады) ұйымдастырылып, оны Ақышев К.А. басқарды, ал, 1991 жылдан Байпақов К.М. басқарып келеді. 2001 жылы ЮНЕСКО-Қазақстан-Жапония бастауымен «Ежелгі Отырар қалажұртын консервациялау және сақтау» Қорының халықаралық жобасы жұмысын бастады. Жобаның негізгі мақсаттары: құжаттық база жасау мен консервациялық шаралар болды.
2004-2007 жылдары «Мәдени мұра» және «Ежелгі Отырарды жаңғырту» мемлекеттік бағдарламалары аясында, Отырар қалашығының бірқатар ескерткіштерін (XIV ғ. жұма мешіті, XVI ғ. тұрғын үй орамы, XI-XII ғғ. тұрғын жайлары, қабырғалар, орталық қақпа және «Дарваза-и суфи» («Сопы қақпасы»), стратиграфиялық шурф, XIV ғ. моншасы) зерттеу, консервациялау және музейлендіру бойынша ауқымды жұмыстар жүргізілді. Шұрат ескерткіштері Көк-Мардан, Құйрыктөбе, Жалпақтөбе, Уәсиж қалашықтары, Талтақай және Қоңыр мазараттарына кешенді зерттеу жүргізілді. Отырар шұратын аэрофотоқұжаттау іске асырылды, ең жаңа компьютерлік жетістіктерді пайдалана отырып шұраттың ежелгі ирригациясы зерттелді. 8 мыңнан астам аэросуреттер түсірілді. Шұраттың геоақпараттың негізі жасалды. Бұл Қазақстан археологиялық ғылымында жасалған ең ақпаратты және ауқымды жүйе.
Отырар шұраты – Қазақстан Республикасы археологиясының жауһары. Археологиялық зертттеулерді, консервациялық шараларды жалғастыру, туристік инфрақұрылымды дамыту – шұрат ескерткіштерін Дүниежүзілік мәдени мұра тізіміне енгізу процесінің маңызды құрамдас бөлігі.
СӨЗДІК
Шекара-граница
Жоба- проект
Ізденіс- пойск
Қазба - ископаемое
Зерттеу-исследовать
Мәдени мұра- культурное наследие
Әскер-войско
1- жаттығу
Мәтіндегі құрмалас сөйлемдерді теріп жазыңыздар.
2- жаттығу
Мәтінді тірек ете отырып, бөгде сөз түрлеріне сөйлем ойластырыңыздар.
3- жаттығу
Мәтіндегі әрбір абзацқа сұрақ құрастырыңыздар.
4- жаттығу
Мына сөйлемдердегі бөгде сөздердің түрлерін анықтап жазыңыздар.
1.-Мынауың үлкен арнаның бастауы екен, қарағым, -деп өлең дәптерімнің ашық тұсына бірдеңе жазуға оқталып біраз отырды.
2. - Бір өлең оқып жіберші, -деп өтініш білдірді.
3. Мұқағали тұрып:
-Бұл бір болайын деп тұрған ақын. Бұл да Алматыға келгісі кеп, пәтер, жұмыс іздеп жүр. Төкеңнің бір ғажабы өз өлеңін басына аяғына қарай жатқа оқып береді, деді.
4. Сен шыққан биік жоқ әлі.
Сен шықпақ биік жоғары.
Қайралмай жатқан жас талант
Қиып түссем деп соғады,- деп қолын қойды.
5- жаттығу
Фразеологиалық тіркестердің мағынасын есте сақтап, жаттаңыздар.
1.Көзі ілінбеу ұйықтамау.
2.Қолы ашық-береген, мырза адам.
3.Маңдайы ашылу-бақытты болу.
4.Он саусағынан бал тамған-шебер, өнерлі.
5.Тілінен бал тамған-шешен, ақын адам.
6.Көзі жету-анық білу.
7.Көзді ашып жұмғанша-тез, жылдам.
8.Тіл сындыру- сауатын ашу.
6- жаттығу
Бос орындарға сұрақ қойыңдар.
1............
Саят пен Ербол.
2.............
Астанаға бару үшін автовокзалға келді.
3..............
Анықтама бюросынан білуіне болады.
4...............
Астана уақытымен белгіленді.
5................
Алматыға автобус сағат жетіде жүреді.
6.................
Онда автобустардың бағыттары мен қозғалу уақыты көрсетілген.
7- жаттығу
Берілген мамандық иелерінің немен айналысатынын сәйкестендіріңіздер.
Құрылысшы сурет салды
Жазушы аударды
Есепші рөлді ойнайды
Диқан елдестіреді
Кенші қорғайды
Қорғаушы егін салады
Аудармашы үй салады
Елші есептейді
Суретші кітап жазады
Актер кен өндіреді