26. yasak — запрет, запрещенный y. etmek (-i) — запретить
27. genellikle (umumiyetle) —в
общем, вообще
28. bilhassa — особенно; специ-
ально
29. davet — приглашение; прием
d. li — приглашенный
d. etmek — приглашать
30. duymak— чувствовать; слы-
шать
31. razı — согласный; довольный
r. olmak — (с д a т ., исх. ) согла
ситься, быть довольным
Allah senden r. olsun — спаси- бо!
32. gülmek — улыбаться, смеяться
33. korkmak (-den) — бояться, не
решаться, опасаться korkutmak — пугать
34. öneri (teklif)—предложение
önermek (teklif etmek) — пред
латать
35. olanak (imkân)—возможность
olanaklı (mümkün) — возмож
ный
36. kabul—1) прием; 2) согласие;
k. um—я согласен
k. etmek—принимать, принять
37. toplamak —собирать; приби-
рать
38. palto—пальто
39. şapka — шляпа, шапка
40. giymek—надевать; носить
41. inmek — сойти; спускаться
otele i. — остановиться в отеле
42. karyola — кровать, койка
43. mobilya—мебель
44. elbise—одежда, костюм
45. eşya — вещи, предметы
46. şaşmak— 1) (-e) удивляться;
2) (- i)сбиться, спутать
47. hâlâ — все еще
48. aksi — обратный; противопо-
ложный; упрямый; наоборот a. gibi—как назло
49. derhal — тотчас, сразу же
50. zarar — вред, ущерб
z. (ı)yok—не беда! пустяки!
z. vermek (-e)—нанести вред
51. mutlaka —обязательно
52. plân — план
53. düşmek — 1) падать; 2) попасть
(в беду); hasta d. — заболеть
54. su — l) вода; 2) сок; 3) речка
s. ya düşmek — потерпеть крах
s. lu — водянистый; сочный
55. ikram — почтение; угощение
i. etmek (kime ne) — угощать;
делать скидку
56. yavaş — медленный; тихий
у. у. — потихоньку, помаленьку
57. yürümek — ходить; идти
58. ras(t)gelmek, ras(t)lamak — (c
дат. ) сталкиваться
59. kayak— лижи
k. yapmak — ходить на лыжах
k. çı — лыжник
60. dolaşmak — прогуливаться (где);
обойти, осмотреть (что)
61. nihayet — наконец
en n. — в конце концов
62. acıkmak — проголодаться
63. satranç (şatranç) — шахматы
s. oynamak — играть в шахматы
64. televizyon — телевидение; теле-
визор
65. seyretmek — смотреть; созер-
цать seyirci — зритель
66. kapamak—закрывать; выклю-
чать
67. çare — средство, выход
ç. yok! — выхода нет!
68. futbol — футбол
69. sigara (cigara) — сигарета
s. icmek — курить (папиросы)
70. gezmek — гулять; (вин. ) осмат-
ривать; gezinti — прогулка
71. patinaj — катание на коньках
р. yapmak — кататься на конь
ках
72. yazık (-e) — жаль
y. lar olsun! — позор! срам!
73. gelecek — будущее; будущий
g. hafta — будущая неделя
74. piyano — пианино
p. çalmak—играть на пианино,
фортепиано
75. beğenmek (-i) — находить по
вкусу, нравиться
76. stad(yom) — стадион
77. keman — скрипка
78. gitar — гитара
Производные слова
1. doğrusu — по правде говоря 2. ara— 1) перерыв (в работе); 2) отношения, лад(ы); ara verelim сделаем перерыв
3. çoktandır — издавна, давно
4. zamanla — со временем
5. önümüzdeki— ближайший, предстоящий
6. bugünkü — сегодняшний
Устойчивые словосочетания, идиомы
l. (halk; mobilya) namına от имени (народа); из (мебели)
2. öbür gün послезавтра 3. ne о? что это? что такое?
4. geçmiş olsun! выздоравливайте! (поправляйтесь!)
5. zaman zaman (vakit vakit) время от времени
6. baştan başa из конца в конец; вдоль и поперек
7. biraz sonra немного погодя, вскоре 8. biraz önce некоторое время тому назад, недавно
Примечания:
1. Слово buçuk «половина» употребляется только в сочетании с чис
лительными: iki buçuk «два с половиной», saat yedi buçuk «половина
восьмого», beş buçuk ay «пять с половиной месяцев», и т. п. В других
случаях используется слово yarım: yarım oda «половина комнаты», saat
yarım «половина первого», yarım saat çalıştı «он работал полчаса», и
т. п. Но: «полгода» — altı ay, «полмесяца» — on beş gün.
2. Слово eşya — арабское множественное число от слова şey — обо
значает обычно группу предметов («вещи»).
СЛОВООБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ АФФИКСЫ
Аффикс -sız4 противоположен по значению аффиксу -lı (в первом значении); присоединяясь к существительным, он образует прилагательные и наречия (реже существительные) со значением отсутствия предмета, обозначенного исходной основой.
ПРИМЕРЫ: iş — работа;
işsiz — безработный, без работы; cam — стекло;
camsız — бесстекольный, без стекла camsız pencere — окно без стекол.
Аффикс -ki(-kü) образует ряд прилагательных, в основном с временным оттенком.
ПРИМЕРЫ: dünkü — вчерашний; sabahki —утренний;
önceki (evvelki) — предшествующий, другой; sonraki —последующий, дальнейший.
Аффикс -ıntı(-inti) образует группу отглагольных существительных: gezinti — прогулка, çıkıntı — выступ и др.
УПРАЖНЕНИЯ
14. Переведите на русский язык следующие словосочетания и пред
ложения:
görgüsüz mühendis, adsız asker (er), kolsuz adam, anasız babasız çocuk, yanıtsız öneri, adressiz biri, önceki günkü gazete, o günkü gazete, önümüzdeki hafta, çocuksuz kan koca, partisizdir, arabasız gitmek istiyorlar, otelsiz kent yok, işsiz geziyor, saatsiz bir yere gitmeyecek, yalansız söylüyorum, tıraşsız dolaşıyor.
15. Переведите на турецкий язык следующие словосочетания:
невоспитанный молодой человек, женщина без шляпки, дом без гостей, остаться без воды, выходить без пальто, безвредный человек, придти без приглашения, комната без мебели, сегодняшняя газета, позавчерашний матч, окно без стекол, полностью безработный, неудобный стул, жить без еды, безошибочный ответ, работать без передышки (без перерыва).
16. (На закрепление ключевых слов 9-го урока):
{до №19)
1. Bu saat beş dakika geridir. 2. Onlar gittiler, biz geride kaldık. 3. Saatim ileri gidiyor. 4. İleride bir şey görmüyorum. 5. Fazla ileri gitmeyin. 6. Kiminle oynuyorsunuz? 7. Sinemada hangi filim oynuyor? 8. Sağ kolu yoktur. 9. Kolumdan çekme. 10. Neler çektim, neler! 11. Bir çeyrek saat önce geri döndü. 12. Он вер-
нулся через полтора часа. 13. Мастер вернул тебе часы? 14. В нашем институте нет языкового отделения. 15. Такого рода машины наш завод не выпускает. 16. Этот переводчик при-влек мое внимание. 17. Эта улица слишком шумная. 18. Пере- довой отряд (колонна). 19. Он всегда впереди.
(До № 36)
1. Geliniz, sizi kabul edecekler. 2. Oğlunuzu okula kabul ettiler
mi? 3. Yönetmenimiz dün bir davet yaptı. 4. Bizi tabiî davet
etmedi. 5. Bu kabule ben de davetliyim. 6. Ben her şeye razıyım,
7. Yarın Subhi Ustaya konuk gidelim mi? 8. Genellikle iyi bir
adamdır. 9. Duydun mu? Bilhassa şu... Korkuyorum ondan.
Bilhassa evine gitmeye korkuyorum. 10. Bize dost gibi güldü.
11. Geri çek önerini (teklifini). Buna olanak (imkân) yok. Yasak
ettim. 12. --Buradan geçmek yasak mı?--Doğrusu
bilmiyorum. 13. Где ты будешь послезавтра? 14. Принимаю
ваше приглашение. 15. Приемная комната здесь? !6. После-
завтра я приглашен на охоту. 17. Чему вы улыбаетесь? 18. Его
предложение меня пугает. 19. В общем я согласен. 20. Возмож
но ли это? Я не согласен с таким запретом. 21. Я не охотник,
но ловить рыбу согласен. 22. Не смейся над своим соседом.
(До № 55)
1. Hava soğuktur. Paltonu giy. 2. Genellikle pek istekli değilim.
Yalnız gitsin. 3. Limon suyunu sevmiyor musun? 4. Nasıl? İnce
su mu dediniz? Bilmiyorum. 5. Çocuk yere düştü. 6. Ne aksi
adam! 7. Hep aksini yapıyor. 8. Bana bir sigara ikram etti.
9. Beyefendiye bir sandalye İkram et. 10. Odanı topladın mı?
11. Zarar yok! 12. Vay! Yolumuzu şaştık galiba. 13. Ama da
eşya! Şaşıyorum doğrusu. Bu ne bu? — Ne bileyim ben? Bir
karyola olacak. 14. Söyleyin, derhal gelsin. 15. Aksi gibi hâlâ
gelmedi. 16. Как назло, они сбились с пути. 17. Соберите сту
дентов вашей группы. 18. Он все еще здесь? Наденьте (на
него) пальто, шапку и немедленно выведите. 19. Обязательно
приходите, а не то наш план провалится. 20. Не выходи без
пальто. Заболеешь! 21. Он остановился в гостинице.
1. Hep kayakla yürüyor (kayak yapıyor), ama ne kadar da yavaş! 2. Evet, başka çare yok. Kapayalım dükkânımızı. 3. Ne o? Hasta mı düştün? Geçmiş olsun! 4 Ben bu maçı televizyonda seyrettim. 5. Gelecek hafta bir kayak gezintisi yapacağız. 6. Zamanla burası büyük bir kent olacak. 7. Ne yazık! Patinaj yapmıyor. 8. Bu dramı çoktandır beğendim. 9. Yazıklar olsun! Ne gezinti yapıyor, ne piyano çalıyor, ne de satranç oynuyor... Bunu kim beğensin? En nihayet televizyonunu seyretsin. 10. Kenti baştan başa dolaştık. Nihayet acıktık. 11. По правде говоря, я не хочу с ним встречаться. 12. В конце концов другого выхода нет. 13. Без тебя мы не пойдем на стадион. 14. Со временем, точнее говоря, в следующем году, мы откроем здесь шахмашый салон. 15. Жаль его! Не играет ни на скрипке, ни даже на гитаре. 16. Он все гуляет, гуляет. Это мне не нравится. 17. Смотри, что написано (пишет): здесь курить запрещено. 18. Я уже проголодался. Пойдем потихоньку. 19. Мы приняли его предложение.
17. Заменив выделенные слова антонимами, переведите на русский язык следующие предложения:
1. Daha yavaş gidiniz. 2. Hep yürüyoruz. 3. Saatim ileri gidiyor. 4. Yarın iş günü mü? 5. İn tramvaydan. 6. Hava serindir. Palto giyiniz. 7. Televizyonu kapama. 8. Yere düştü. 9. Şu yapı bir dram tiyatrosudur. 10. Dayın bir çilingir mi? 11. Halamoğlu evlidir. 12. Kaç yılında öldü? 13. Getirsinler eşyayı. 14. Biraderim geceleri çalışıyor. 15. Fazla geç gelmesin. 16. Öteki adamla konuşmak istiyor. 17. Biraz evvel geldi.
TATİL GÜNÜM
Önceki gün cumaydı. Akşamın yedisinde halazadem bize konuk (misafir) geldi.
- Biz yarın, öbür gün ava gideceğiz. Dedi. Beraberimizde (bizimle birlikte) gitmek İstiyor musun? Seni bilhassa davet ediyorum..
Genellikle ben av meraklısı değilim, fakat bu defa meraklandım (merak ettim).
— Hayvan avı mı yapacaksınız?
- Hayır, halen hayvan ve kuş avı yasaktır. Balık tutacağız,
Gel, bizimle birlikte gidelim. Vallahi, bu davetim son davet.
Sonra duydum duymadım deme. Razı ol.
Güldüm: insanı bu kadar korkuttuktan sonra önerini kabul etmemek olanaklı değil galiba. Dedim.
— Yani, kabul ediyorsun, değil mi?
- Niye kabul etmeyeyim? Kabulüm.
Pazar günü ben pek erken uyandım. Yatağımı topladım. Kahvaltı ettikten sonra palto, şapka filân giydim ve saat yediyi yirmi beş dakika geçe evden çıktım, üç numaralı troleybüsle hala oğluma gittim. Troleybüsten Çehof caddesinde indim. Halamla oğlu iki katlı taş bir binada oturuyorlar. İki odaları var. Halazademin odası küçük fakat aydınlıktır. Burada mobilya namına bir dolap (takımı), bir televizyon, küçük bir tahta masa, bir de demir karyola var. Masa odanın ortasını tutuyor. Yemek masasıyle diğer eşya öteki (öbür) odadadır. Halaoğlumu yatakta buldum. Şaştım.
— Ne o? Hâlâ yatakta mısın? Allah Allah!
— Aksi gibi hasta düştüm, dedi. (Ben derhal: «Geçmiş
olsun», dedim). Demek, bugün bu iş olmayacak.
— Zarar yok, dedim. Ben de doğrusu o kadar hazır değilim. Bak, elbisem bile tam balıkçı elbisesi değil.
— Yoook! Öyle deme. Önümüzdeki cumartesi günü mutlaka
gideceğiz balık tutmaya. Geriye yol yok!
İşte böyle o günkü plânımız suya düştü. Halam bana bir bardak çay ikram etti. Üçümüz biraz daha konuştuktan sonra kalktım gittim.
Sabahın daha erken saatiydi. Kol saatime baktım, sekize on dakika vardı. Yavaş yavaş yürüdüm. Halamın evinden çıktıktan yarım saat kadar sonra bir arkadaşıma rasgeldim. Beraber parka gittik. Arkadaşım İyi bir kayakçıdır. Ben de bu sporu seviyorum. Arkadaşımla bütün parkı baştan başa dolaştık. Nihayet acıktık, lokantaya gittik. İyi bir öğle yemeği yedik. Yemekten sonra ardadaşımı evime davet ettim. Burada
| I |
üç parti satranç oynadıktan sonra arkadaşım gitti. Ben de baktım, televizyonda iyi bir filim oynuyor. Açtım televizyonumu, filmi seyretmeye başladım. Ancak biraz sonra televizyonu kapadım. Taganka dram tiyatrosunda «Üstat (Usta) ve Margarit» piyesi çoktandır dikkatimi çekiyor. Aksi gibi biletim yok. Biletsiz nasıl seyredeyim? Satın almak da mümkün değil. Baktım, bir çare yok. Kalktım, stadyoma, daha doğrusu yeni spor sarayına gittim. Çünkü evime çok yakındır. Orada hokey değil, bir futbol maçı seyrettim. Dokuzu çeyrek geçe eve döndüm, paltomu, şapkamı çıkardım. Akşam yemeğimi yedikten sonra bir sigara içtim. Ona on kala Türkçe'ye çalışmaya oturdum ve bir buçuk saat sıkı sıkı çalıştım.
BİR KONUŞMA
A. Vallahi unuttum, önceki gün neydi?
B. Pazardı, tatil günüydü.
A. Siz tatil gününüzü nerede geçirdiniz?
B. Kentte geçirdim.
A. Bütün gün evde mi kaldınız?
B. Hayır, sabahleyin üç dört saat çalıştıktan sonra kızımla
beraber parka gittim.
A. Orada patinaj mı yaptınız?
B. Hayır, kayakla dolaştık.
A. Kızınız iyi bir kayakçı mıdır?
B. Henüz değildir. Fakat zamanla iyi kayakçı olacak. Çok
çalışkandır. (Zaman zaman ben de onunla beraber
gidiyorum parka. ) Bugün bile kız arkadaşlarından daha
İyi koşuyor (daha İyi kayak yapıyor).
A. Ya paten kaymayı (= patinaj yapmayı) sevmiyor mu?
B. Onu da seviyor. Hem de çok seviyor. Çünkü, biliyor
musunuz, patinaj yeri evimize pek yakındır. Dersler
bittikten sonra hep oradadır.
A. Demek hepiniz spor meraklısısınız değil mi?
B. Hayır, hepimiz spor meraklısı değiliz. Karım sporu hiç
sevmiyor.
A, Öyle mi? Yazık... Peki, pazar günü eve saat kaçta
döndünüz?
B. Beşe çeyrek kala döndük. Yemeğe geç kalmayalım,
dedik.
A. Akşamleyin bir yere gitmediniz mi?
B. Bir yere gitmedik. Öğle yemeği yedikten sonra yine bir
nevi sporla uğraştık, kızımla satranç oynadık. Ondan
sonra da kızım piyano çaldı, biz dinledik.
A. Gelecek pazar günü kayak gezintisi yapacak mısınız?
B. Mutlaka yapacağız. Hem de yalnız pazar günü değil, öbür
gün de parka gideceğiz. Şey... Söyle bakalım, saat kaç?
A. Altıyı çeyrek geçiyor. Sizin saata ne oldu? İşlemiyor mu?
B. Maalesef işlemiyor. Senin saatin doğru mu? Birkaç
dakika geri kalmıyor mu?
A. Yok (hayır), ne geri kalıyor, ne de ileri gidiyor. Biraz önce
altıyı çaldı... Siz galiba şimdi bir yere gideceksiniz?
B. Evet, acele ediyorum. Bu gece karımla «Faust» operasını
seyredeceğiz (dinleyeceğiz). Affedersin, ben gideceğim.
A. Güle, güle.
УПРАЖНЕНИЯ
18. Переведите следующие предложения на русский язык:
1. Saat yarımda neredeydiniz? 2. Yarın Şeref stadında çok enteresan (ilginç) bir futbol maçı seyredeceğiz. 3. Elbiseniz şu tahta dolapta mı? 4. Tatil vaktini buralarda mı geçireceksin? 5. Maç bittikten sonra metroyla kütüphaneye gittim. 6. Burada ne yapacaksınız? — Hiç... Dolaşacağım, 7. Hayvan diyorsun, fakat kuş da hayvandır. 8. Öbür gün balık tutmaya gideceğiz. 9. Grupbaşı Sarımşakov'a ne oldu?—Bilmiyorum. Hasta
olacak. 10. Otobüsten indin de ne yaptın? 11. Karyolan odanın ortasında mı? 12. Okulumuzun ikinci fakültesi(nin) talebeleri şimdi toplantıdadırlar. 13. Öbür gün bize misafir gelin. Sizi bekleyeceğiz. 14. Kardeşimi nasıl buldunuz? — Hâlâ iyi değildir. 15. Yürüdük yürüdük, ta akşama kadar yürüdük. 16. Satranç oynamak piyano çalmaktan daha enteresan mı? 17. Yanıma geldi, yavaş yavaş «Her şey suya düştü», dedi. 18. Yediyi on dakika geçe tramvaydan indim, fabrikaya girdim. 19. Fabrika yönetmeni yarın öğleden sonra hepinizi kabul edecektir. 20. Şu altın saati nereden satın aldınız? 21. Demiri (kapı demirini) çek bakalım. 22. Gene mi yalan söyledi? 23. Saat kaç? — Saatim onu beş geçiyor. — Saatiniz ileri mi gidiyor? — Hayır, üç dakika geridir (geri kalıyor). 24. Fazla gürültü çıkarıyorsunuz. 25. Çok acıktınız mı? — Biraz.
26. Bütün evi gezdim. Hiç bir yerinde saat görmedim. Ne o?
Sizde saat mı yok? — Fakat bu da bir nevi saat, güneş saati...
27. Dükkâncı bana birkaç kitap gösterdi, fakat bu nevi kitapları
ben beğenmedim. 28. Bekle, biraz sonra gelecek. — Olanak
yok buna. Önerim yanıtsız kaldı.
19. Переведите на турецкий язык следующий отрывок:
Позавчера был выходной день. Я проснулся без десяти восемь. Просмотрев свежие (= того дня) газеты, я позавтракал и вместе с сыном вышел на улицу. Моему сыну двенадцать лет. Он ученик шестого класса. Пять дней тому назад начались школьные каникулы. Мой сын ежедневно ходит на каток. Каток находится недалеко от нашего дома. Но в тот день мы сели на автобус и поехали в парк культуры и отдыха. Погода была прекрасная. Около трех часов мы катались по парку на лыжах. В парке я повстречал одного из наших переводчиков, Петухом. Это один из моих товарищей. Он на пять лет старше меня, но на лыжах ходит так же хорошо, как и я. Двадцать Минут третьего мы вышли из парка и пошли пешком домой. Ровно через час мы достигли дома. Перед обедом мы с сыном сыграли несколько партий в шахматы. Мой сын со временем будет хорошим шахматистом. Он и сейчас играет в шахматы
лучше меня. Моя жена тоже, как и мы, любит играть в шахматы. Она студентка четвертого курса вечернего отделения педагогического института. Через пять дней она будет сдавать первый экзамен. После того как мы пообедали, сын сел чи- тать роман «Золото», а я ушел в другую комнату. Здесь из ме- бели имеется книжный шкаф, софа, пианино, видеомагнито- фон. К сожалению, я не научился играть на пианино. В седьмом часу отец по телефону пригласил нас в гости. Но по теле- визору идет новый фильм. Мы остались дома. Жена такого рода фильмы находит интересными, но мне фильм не понравился. Детектив (полицейский фильм). Завтра продолжение. Но я лучше поеду в гости.
20. Устно переведите на турецкий язык следующие предложения:
1. Он только что пришел. 2. Что вы хотите? — Мне нужно поговорить с одним человеком. 3. Кошка упала с этой каменной стены. 4. Его сын пришел к нам в гости. 5. Голова колонны в деревне Джебеджи. 6. Мой двоюродный брат (сын дяди по отцу) — очень тихий ребенок. 7. Он старше меня на два года. 8. Он надел пальто. 9. Я снял шляпу. 10. Он не принял моего приглашения. 11. Этот стол занимает мно- го места. 12. Разве вы не любитель охоты? 13. Завтра они поедут на рыбную ловлю (на рыбалку). 14. Завтра я намерен ловить рыбу (посмотреть видеофильм). 15. В конце концов и он это понял. 16. Здесь курить запрещено. 17. Я пока еще не понял. 18. Я все еще не понял. 3 9. Мы играем в шахматы. 20. Mоя жена играет на скрипке. 21. Что вы здесь делаете? -
Ничего... Гуляю. 22. Вообще мой сын очень любознательный ребенок. 23. По дороге я повстречал вашего соседа. 24. Глав- ный инженер вы? 25. Что это? Он нас не слушает! 26. Он всё пишет роман. 27. Все вы, конечно, хорошо (близко) его знаете. 28. Ваша мачеха все еще здесь? 29. Надень пальто. 30. Железный шкаф? Никогда не видел. 31. Эта запись мне понравилась. 32. После того, как я заснул, он ушел. 33. Тогда он схватил зверя за голову. 34. Мы прошли улицу из конца в конец. 35. Со временем вы станете солидным человеком.
36. Их план провалился. 37. Мои часы спешат на две минуты. 38. Сейчас без двадцати двенадцать? — Мои часы не идут. 40. Приходите без четверти шесть. 41. Как назло, я забыл его имя. 42. Я вас беспокою. — Не бела. 43. Приберись в своей комнате. 44. Другого выхода нет? 45. Твое предложение несерьезно. 46. Не бойся, полицейский не слышит. 47. Выключи магнитофон. 48. Уступи мне немного. 49. По правде говоря, я изумился. 50. Честное слово, это невозможно.
21. Расскажите о том, как вы провели зимние каникулы.