62. Қазақстан- майдан арсеналы (1941-1945жж).
1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысы кеңес одақғы үшін бұрын-сонды бастан кешкен барлық соғыстардын ішіндегі ең ауыры болды. Соғыс елді біртұтас жауынгерлік лагерьге айналдыруды, бүкіл экономика мен кеңес халқының күш-жігерін майдан мүддесіне, жауды жену мақсатына жұмылдыруды мақсат етті. Қызыл армияның қатарына өз еріктерімен баратындықтары туралы қалалық және аудандық әскери комиссариаттарға Еліміздін түкпір-түкпірінен мыңдаған арыздар түсіп жаты. Соғыстың алғашқы күндерінде-ақ Алматы, Жамбыл, Оң. Қазақстан, Қырғыстаннан шақырылған жігіттерден 316-атқыштар дивизиясы жасақталды. Оның командиры болып азамат соғысына қатысушы генерал Панфилов тағайындалды. Қарулы күштер мен еңбек армиясының қатарына барлығы 1,8млн. қазақстандықтар қатысты. Әсіресе, Мәскеу түбіндегі шайқаста қазақстандықтардың жауынгерлік даңқы шықты. Республикада жасақталған 316-атқыштар дивизиясына астанаға апаратын негізгі өзекті жолдардың бірі – Волокаламск тас жолын қорғау тапсырылды. Мұнда майор Бауыржан Момышұлы басқарған 1073-ұлан атқыштар полкі жау шабуылына дивизияның басқа бөлімдерімен бірге ерлікпен тойтарыс берді. Ұлы Отан соғысы майдандарында көрсеткен ерліктері үшін 96638 қазақстандықтар Кеңес Одағының орден, медальдарымен наградталды. 500-ге жуық қазақстандыққа Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Олардың 99-ы қазақ. Қазақстандықтар соғыстың Қиыр Шығыстағы соңғы ошағын жоюға да белсене қатысты. Соғыс Қазақстан үшін қымбатқа түсті. Ұлы Отан Соғысында 603 мыңдай Қазақстан азаматтары ерлікпен қаза тапты.
Соғыстың алғашқы жылдарынан бастап республика экономикасы әскери бағытқа көшірілді.
- Бейбіт мақсаттарға жұмсалатын қаржы мейлінше қысқартылды.
- Көптеген кәсіпорындар қорғаныс өнімдерін шығара бастады.
Майданға жақын өңірлерден 220 зауыт пен фабрика, цехтар мен артелълер Қазақстанға көшірілді. Өнеркәсіп орындарын көшіру 2 рет жүргізілді.
1941 жыл аяғы -1942 жыл басы.
1942 жылдың күзі.
Көшіріліп әкелінген 54 зауыт пен фабрика Тамақ өнеркәсібі халық комисариатының қарамағында болды. Жеңіл және тоқыма өнеркәсібінің 53 кәсіпорын көшіріліп әкелінді . Республикада аяқ киім саласының қуаты 12 есе, былғары саласының қуаты 10 есе өсті.
Көшірілген кәсіпорындардың 20- сы қару-жарақ пен оқ-дәрі шығаратын болып қайта құрылды.
Көшіріліп әкелінген зауыттар мен фабрикалар негізінен мына аймақтарға орналастырылды. Алматы, Орал, Петропавл, Шымкент, Семей, Қарағанды, Ақтөбе.
Республика жұмысшы табының қатарына одақтас республикалардан мамандар келіп қосылды.
3200 кенші мен 2000 құрылысшы- Донбасс шахталарынан
2000 машина жасаушы – Воронеж бен Луганскіден
Тоқымашылар, тамақ өнеркәсібі қызметкерлері, мыңдаған теміржолшылар, 7 мыңдай инженер- техниктер Мәскеуден, Киевтен, Харъковтен.
Қазақстан – КСРО-ның негізгі әскери - өнеркәсіп базасына айналды. 1942 жылы одақта өндірілген
- қорғасынның 85%
- көмірдің 1\8 бөлігін
- молибденнің 60%-ын
- оқтанды мұнайдың 1 млн. Тоннаға жуығын берді.
Түркістан – Сібір темір жолымен жүк тасымалдау 1942 жылы 1941 жылмен салыстырғанда 2,5 есе көбейді. 1944 жылы темір жол арқылы 20 мыңнан астам жүрдек поезд жөнелтілді . Орталықтағы өнеркәсіп аймақтарының жау шебінде қалуы көмір, мұнай, металл өндірудің азаю қаупін төндірді.
1942 жылғы 21 тамыз – кеншілер еңбегіне үдемелі- кесімді ақы төлеудің жаңа жүйесі енгізілді.
1942 жылғы 24 тамыз – Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің «Қарағанды көмір алабында көмір өндірудің арттыру жөніндегі шұғыл шаралар туралы» қаулысы шықты. Облыстың және ауданның еңбеккерлері Қарағанды шахталарын қамқорлыққа алу жөнінде патриоттық қозғалыс бастады.
Шахтерлерді азық-түлікпен қамтамасыз ету.
Шахталарда тұрақты жұмыс істеу үшін адамдар жіберу.
Қарағанды облысындағы ФЗО желісі 3 есе, оқушылар саны 5 есе көбейді. 1943 жылы 18 мың адам кенші мамандығын алды. 1943 жылы забойлар желісі көбейіп, жер астында екінші Қарағанды пайда болды.
Мұнайлы аудандарға көмек көрсетілді.
Атырау мұнай өңдеу зауытын, Каспий-Орск мұнай құбырын салу үшін қуатты құрылыс ұжымы ұйымдастылды.
Ембіге Әзірбайжаннан 400 маман мен жұмысшылар келді.
Соғыс жылдары салынған қырылыстар. Мақат-Қосшағыл темір жолы , Петровский машина жасау зауытының екінші кезегі, Пешной аралы Шарин құбыр жолы, Атырауда теңіз порты мен мұнай өңдеу зауыты, «Комсомол» кәсіпшіілігі т.б.
1943 жылғы қазан –Ақтөбе ферроқорытпа зауытының біріші кезегінің іске қосылатын мерзімі белгіленді.