ΙΙ. Уступнае слова настаўніка
М. ЛЫНЬКОЎ. АПАВЯДАННЕ «ВАСІЛЬКІ»
(урок у V класе)
Настаўнік беларускай мовы і літаратуры
Цімашэнка В.С.
Мэта:пазнаёміць вучняў з апавяданнем М.Лынькова “Васількі”; вучыць бачыць сувязь апісанняў прыроды з настроем і характарам чалавека; фарміраваць першаснае ўяўленне пра кампазіцыю твора, пра ролю дэталі ў спасціжэнні ідэйна-мастацкага зместу твора; далучыць вучняў да гераічных старонак барацьбы, мужнасці і самаахвярнасці дзяцей у гады Вялікай Айчыннай вайны.
Задачы: дапамагчы вучням вылучыць структурныя кампаненты апавядання; развіваць навыкі звязнага маўлення, узбагачаць слоўнікавы запас мовы вучняў; абуджаць у вучняў пачуццё захаплення высокімі маральнымі якасцямі сваіх аднагодкаў, сродкамі матэрыялу ўрока аказаць уплыў на фарміраванне патрыятызму, непрымання вайны як найвялікшай бяды і гора.
Тып: урок засваення новага матэрыялу.
Абсталяванне:музычнае афармленне, кветкі, выява помніка, схема апавядання, партрэт пісьменніка, газетнае паведамленне, выстава кніг на ваенную тэму, творчыя работы вучняў “Вайна ў лёсе маёй сям’і”.
Эпіграф:Дрэвы забылі пра буры і страты,
Раны свае залячыла зямля,
Толькі нічога забыць не змагла ты,
Памяць мая.
Максім Танк.
I. Арганізацыйны момант (псіхалагічны настрой, спадзяванні на станоўчы вынік, добрую і плённую працу).
ΙΙ. Уступнае слова настаўніка
Гучыць музыка В.Моцарта “Рекв и ем”.Вы бачыце выставу кніг. Паслухайце, калі ласка, музыку і ўрывак з верша А.Вярцінскага “Рэквіем па кожным чацвёртым”, і, спадзяюся, вы вызначыце тэму, якой будзе прысвечаны наш урок.
Зямля мая бой прымала
Ад стара і да мала
Ад стогадовага Талаша
Да Казея-малыша…
Анатоль Вярцінскі.
«Рэквіем па кожным чацвёртым».
Як вы думаеце, пра што мы сення будзем гаварыць?
(Вучні адзначаюць, што ўрок будзе прысвечаны ваеннай тэме.)
Настаўнік:Калі чуеш слова “вайна”, то ўяўляеш гора , няшчасце, скалечаныя лёсы, матуліны і дзіцячыя слёзы. Дзякуй богу, што вы даведваецеся пра вайну толькі з кніг...
У гэтым годзе спаўняецца 70 год з дня Перамогі савецкага народа над фашысцкімі захопнікамі, у школе нядаўна прайшоў урок Мужнасці, прысвечаны юным героям-антыфашыстам і мы на сённяшнім уроку працягнем гэтую тэму.
Настаўнік.Мы разам з вамі сёння будзем гаварыць пра адлюстраванне вайны ў беларускай літаратуры. Наўроку дадатковага чытання мы знаёміліся з апавяданнямі з кнігі «Ніколі не забудзем», якая складзена з успамінаў беларускіх дзяцей пра падзеі Вялікай Айчыннай вайны. Як змест гэтых твораў звязаны з эпіграфам, змешчаным на дошцы? (Вайна і дзеці… Няма нічога жахлівей на свеце! Словы «дзеці» і «вайна» несумяшчальныя.Дзеці станавіліся ахвярамі вайны або нават паўнапраўнымі ўдзельнікамі баявых дзеянняў. Дзеці не змаглі і не змогуць забыць таго, што яны ўбачылі і перажылі ў час вайны. Яны былі разведчыкамі і дыверсантамі, узрывалі масты і чыгункі, расклейвалі лістоўкі… Для некаторых з іх цана подзвігу была вельмі высокай – катаванне ворагам).
Паспрабуйце вызначыць мэту нашага ўрока.
(паказаць барацьбу і мужнасць з захопнікамі не толькі дарослых людзей, але і дзяцей)
Гісторыя стварэння апавядання М. Лынькова «Васількі».
Зварот да партрэта, выразнае чытанне падрыхтаваным загадзя вучнем старэйшых класаў ( ваенным карэспандэнтам – апранутым у ваеннае адзенне) газетнага паведамлення.
Настаўнік: Ваенным карэспандэнтам, якія працавалі з архіўнымі матэрыяламі,трапіўся вельмі цікавы дакумент. І вось з ім зараз вы пазнаёміцеся.
Вучань.Газетнае паведамленне Савінфармбюро ад 7 верасня 1941 года:
У адным калгасе недалёка ад Жлобіна германскія афіцэры бязлітасна катавалі, а потым перабілі сям’ю рахункавода калгаса Тышкевіча. Фашысты закалолі штыкамі Тышкевіча, яго маці, сястру і дзвюх малых дачок. 3 усёй сям’і застаўся ў жывых толькі старэйшы, чатырнаццацігадовы сын Саша, якога не было ў гэты час дома. Прыйшоўшы дамоў і ўбачыўшы знявечаныя трупы сваіх родных, Саша пайшоў у Жлобін. Праз некалькі дзён германскія войскі занялі Жлобін. Саша дастаў ручную гранату і выйшаў на вуліцу. Ён цярпліва стаяў на вуліцы і сачыў за танкамі, бронемашынамі, артылерыяй і пяхотай, якія праходзілі міма яго. Калі паказалася вялікая штабная машына, у якой сядзела некалькі афіцэраў, Саша падбег і кінуў у машыну гранату. Выбухам былі знішчаны машына і ўсе германскія афіцэры. Азвярэлыя фашысты на кавалкі разарвалі цела героя, забітага асколкам гранаты.
Настаўнік. Гэтае паведамленне натхніла Міхася Лынькова на стварэнне апавядання «Васількі».
- А можа хто з вас ведае , якім сінонімам можна замяніць слова “васількі” - валошкі
Фізкультхвілінка.
Хомка, хомка, хамячок,
Паласаценькі бачок.
Хомка раненька ўстае,
Шчочкі мые, шыйку трэ.
Падмятае хомка хатку
І выходзіць на зарадку.
Раз, два, тры, чатыры, пяць!
Хомка моцным хоча стаць.
ΙΙΙ. Праца са схемай апавядання.
Настаўнік. На ўроку мы пазнаёмімся з апавяданнем, таму давайце ўспомнім кампазіцыйную схему, па якой яны будуюцца.
1. Пачатак (завязка).
2. Развіццё дзеяння.
3. Кульмінацыя.
4. Развязка.
ΙΥ. Выразнае чытанне твора настаўнікам. ( Ціха гучыць музыка.
Тема нашествия из симфонии №7 Ленинградская)
На яе фоне настаўнік выразна чытае твор. Чытанне займае прыкладна 12—15 хвілін.
1. Вывучэнне чытацкага ўспрымання:
- Які настрой стварыў пачуты твор? ( Сум)
- Які момант у апавяданні вас найбольш уразіў?
Міколка з таварышамі вяртаецца з лесу з кошыкам, поўным свежых, прыгожых грыбоў і букецікам васількоў, а дома бачыць жудасную сцэну жорсткай распавы фашыстаў над жыхарамі вёскі, яго маці і сястрычкі.
- Гэты кантраст паміж мірнай прыгажосцю прыроды і зладзействам гітлераўцаў асабліва выразна падкрэслівае звярынае аблічча фашызму, прыводзіць да разумення антычалавечай сутнасці вайны, развязанай фашыстамі.
- Якім настроем прасякнута створаная аўтарам карціна летняга дня ў пачатку апавядання? ( Ад пачатку апавядання да слоў: “Наш бусел!”, вызначаюцца эпітэты і іх роля ва ўрыўку)
- Як вы думаеце, чаму твор пачынаецца з карцін мірнай, спакойнай прыроды? (кантраст у прыродзе - кантраст у душэўных перажываннях Міколкі) Праяўляецца сувязь паміж перажываннямі героя і тым, як ён успрымае навакольную прыроду.(Зачытваецца ўрывак з твора настаўнікам)
Калі Міколка падыходзіў да дома, яго настрой быў вясёлы, ды і груша бачылася яму “радаснай і святочнай”, і птушкі каля яе весела шчабяталі.
А калі ўбачыў трагедыю – “Узрушана шалахцела дзедаўская груша-дзічка, самотна ляталі пчолы, кружылі вакол груш-гнілушак. Трывожна шчабятала дробнае птаства”
(Вучні вызначаюць кампазіцыйную будову твора)
2. Знайсці сказы, у якіх ужыта слова васількі: (работа ў парах)
- “Зверху лісты папараці, каб не трапіў пыл у кошык, ды некалькі запазнелых(перад самай восенню) васількоў.
- Васількі для сястрычкі ( любоў да сястрычкі)…
- … ды выпалі з-за пазухі і ляжалі ў пыле запазнелыя васількі (няма радасці – страх: забітыя маці і сястрычка)
- “сінімі васількамі адцвіталі(галоўная ідэйная нагрузка) і вочы хлопчыка ( метафара “вочы адцвіталі” – загінуў, помсцячы за маці і сястрычку)
3. Дык чаму аўтар назваў твор “Васількі”? ( васілёк – сімвал жыцця, шчасця)
4. Складанне цытатнага плана апавядання з апорным словам “васількі”: ( запісваецца на дошцы настаўнікам, а вучнямі ў сшыткі)
- “…некалькі запазнелых васількоў…”
- “Васількі для сястрычкі”
- “… ляжалі ў пыле запазнелыя васількі”
- “Сінімі васількамі адцвіталі і вочы хлопчыка”
Υ. Работа з тлумачальным слоўнікам (заданне было дадзена загадзя)
Знянацку
Заранка
Драбіны
Мястэчка
ΥΙ. Рэфлексія.
Настаўнік. Давайце падумаем з якімі словамі асацыіруецца слова «вайна».(Запісаць у сшыткі)
Вайна
Жудасная, крывавая.
Знішчае, забівае, спусташае.
Яна нясежах і разбурэнне.
Смерць.
- Падбярыце слова з супрацьлеглым значэннем да слова “вайна”? ( мір)
- У другі слупок у сшытку запішыце словы-асацыяцыі да слова “мір”.
Добры, светлы
Будуе, аднаўляе
Спакой
Жыццё
Напрыканцы ўрока настаўнік зачытвае словы:
У Хатыні
У Смаленску,
У Брэсце,
Над Волгай, над Бугам,
Над Цісай.
Як вечнага полымя ўсплескі,
Застыўшы, стаяць абеліскі...
Настаўнік:
- Давайце зачытаем клятву, якую мы дадзім усім загінуўшым у гады вайны
На асобных лістах, якія ляжаць на партах,словы клятвы сучасных дзяцей тым, хто загінуў у гады вайны: “Клянемся! Заўсёды памятаць тых, хто аддаў сваё жыццё за тое, каб мы жылі ў міры і шчасці. Клянёмся!!!”
- кветкі ўскладзіце на выяву вечнага агню ў знак удзячнасці і памяці. (Кветкі — васількі — вучні самі вырабілі, а выява вечнага агню намалявана на ватмане і прымацавана да дошкі.)
ΥΙΙ. Падвядзенне вынікаў урока
ΥΙΙΙ. Тлумачэнне дамашняга задання:
Перачытаць твор, адказаць на пытанні ў вучэбным дапаможніку.
Заданні творчага характару:
У сшытках па літаратуры намалюйце грушу каля хаты да трагедыі.
Падзяка настаўніка за працу на ўроку.