1. Какие у отца были сыновья? – У отца были сыновья, которые всегда между собой ссорились.

2. Что отец говорил своим сыновьям? – "Сыновья мои! Слушайтесь меня и почитайте согласие!"

3. Какой пример должны были запомнить сыновья? – Они должны были сломать связку прутьев, но не смогли. Тогда отец им дал один прутик, и сыновья его легко сломали.

4. Какими будут сыновья, если между ними любовь и согласие? – Они будут целыми и невредимыми, и враги им не смогут навредить.

III. Придумайте 6–7 любых вопросов с вопросительными местоимениями qui, quae, quod и quis quid.

IV. Определите к какому типу относятся наречия текста: к самостоятельным или производным от прилагательных; укажите от каких.

V. Определите временные формы глаголов текста; образуйте partcipium praesentis activi от этих глаголов.

VI. Перескажите текст.

VII. Переведите на русский язык.

De Apolline

Apollo erat filius Iovis et frater Dianae. Dea Latona Apollinis et Dianae mater erat. In tutela Apollinis erant poētae. Comĭtes Apollinis erant Musae. Musa historiae Clio erat. Melpomĕne – Musa Tragoediae et lyricorum, Thalia – Musa Comoediae et bucolicorum erant. Terpsichore saltationem amabat.

VIII. Выполните синтаксический разбор предложений текста.

Sententiae

1. Meo voto. – По моему мнению.

2. A priori. – Заранее.

3. De facto. – Фактически.

4. De jure. – Юридически.

 

65

5. Amor omnia vincit, et nos cedamus amore. – Любовь все побеждает, и мы любви покорны.

6. Vox clamantis in deserto. – Глас вопиющего в пустыни.

7. Multos timere debet, quem multi timent. – Многих бояться должен тот, кого многие боятся.

8. Justitia – regnorum fundamentum. – Правосудие – основа государства.

 

Прочтите и выучите наизусть!

 

 

Урок 20.

Неправильные глаголы. Повторение: числительные. Текст: De theatris antiquis. Упражнения. Sententiae

Неправильные глаголы

К числу неправильных глаголов (verba anomǎla) c производными от них относятся:

sum, fui, – , esse быть

fĕro, tŭli, latum, ferre нести

vŏlo, vŏlui, – , velle желать

eo, ii, ĭtum, ire идти

ĕdo, edi, esum, edĕre (или esse) есть

fio, factus sum, fiĕri делаться, становиться

Спряжение этих глаголов следует заучивать.

Fĕro

У этого глагола времена системы инфекта образуются от основы fĕr-. Звуки r, s, t присоединяются без тематического гласного.

Praesens indicativi activi et passivi: fero (feror), fers (ferris), fert (fertur), ferĭmus (ferĭmur), fertis (ferimĭni), ferunt (feruntur).

Imperativus: fer, ferte.

Остальные формы образуются по 3а спряжению. Например: ferebam (ferebar), ferebas (ferebaris) – imperfectum indicativi activi et passivi.

Volo, nolo

Praesens indicativi activi: volo (nolo), vis (non vis), vult (non vult), volŭmus (nolŭmus), vultis (non vultis), volunt (nolunt).

Остальные формы образуются правильно по 3а спряжению.

 

66

Imperativus употребляется только от nolo: noli, nolite, – и служит для выражения запрещения.

Производный от volo malo, malui, – , malle больше хотеть, предпочитать спрягается как volo: malo, mavis, mavult, malŭmus, mavultis, malunt.

Eo

E и i чередуются. E ставится перед a, o, u , в остальных случаях – i.

Praesens indicativi activi: eo, is, it, imus, itis, eunt.

Imperfectum образуется с помощью суффикса ba, futurum I – с помощью суффикса b.

В перфектных формах удвоенное i переходит в одинарное перед s: ii, isti, iit, iĭmus, istis, ierunt (perfectum indicativi activi).

Edo

Глагол имеет параллельные формы инфекта. Неправильные – без тематического гласного перед s, t, при этом основа ed переходит в es.

Praesens: edo, es (edis), est (edit), edĭmus, estis (edĭtis), edunt.

Imperfectum: essem (edĕrem), esses (edĕres), esset (edĕret), essemus (ederemus), essetis (ederetis), essent (edĕrent).

Imperativus: es, este или ede, edĭte.

Остальные формы образуются правильно по 3а спряжению.

Fio

Глагол – полуотложительный: в инфекте имеет только действительный залог, а в перфекте только – страдательный. Не теряет тематических гласных, и кроме самостоятельных значений употребляется в значении страдательного залога к глаголу facio делать, совершать.

Praesens: fio, fis, fit, – , – , fiunt.

Imperativus: fi, fite.

Спрягается по 4 спряжению.

Imperfectum: fiebam, fiebas, fiebat, fiebamus, fiebatis, fiebant.

 

 

Текст: De theatris antiquis

theatrum, i n – театр proverbium, i n – поговорка

Athenae, arum f pl – Афины comoedia, ae f – комедия

saecŭlum, i n – век ludus, i m – игра

ante (acc.) – перед, до gladiator, oris m – гладиатор

aedifĭco 1 – строить ferus, a, um – дикий

fanum, i n – святилище, храм tigris, is m – тигр

67

orchestra, ae f – орхестра ursus, i m – медведь

aedificium, i n – здание harena, ae f – песок, арена

scaena, ae f – сцена mirmillo*, onis m – мирмиллон

tragoedia, ae f – трагедия retiarius, i m – ретиарий

chorus, i m – хор rete, is m – сеть

auxilium, i n – помощь tridens, entis m – трезубец

inde – отсюда scutum, i n – щит

gladius, i m – меч

 

Theatra antiqua Athenis saecŭlo sexto a. C. (ante Christum) aedificabantur. Theatrum primum apud fanum Dionysii dei erat. In medio theatro orchestra erat, post orchestram aedificium stabat, quod scaena appellabatur. In orchestra tragoediae agebantur et chori cantabant. In scaena autem machĭnae variae habebantur. Auxilio machinarum dei aut deae sub tecto scaenae apparebant. Inde proverbium erat: "Deus ex machĭna".

Romani quoque theatra magna sibi aedificabant. Sed in theatris non tragoediae et comoediae, sed ludi gladiatorum agebantur. Gladiatores inter se et cum bestiis feris: leonĭbus, tigrĭbus, ursis – pugnabant. Saepe in harena duo gladiatores erant: unus, qui mirmillo appellabatur, gladium et scutum habebat, alter, cui nomen retiarius erat, in manu una rete tenebat, in altĕra – tridentem.

 

Упражнения

I. Определите производными каких глаголов являются следующие глаголы: affĕro, aftŭli, aflatum, afferre приносить; auffĕro, abstŭli, ablatum, afferre уносить, удалять; infĕro, intŭli, illatum, inferre вносить, начинать; offĕro, obtŭli, oblatum, offerre предлагать; praefĕro, praetŭli, praelatum, praeferre предпочитать; нести впереди; refĕro, retŭli, relatum, referre относить; восстанавливать, сообщать; abeo, abii abĭtum, abire уходить; adeo, adii adĭtum, adire подходить; обращаться; exeo, exii exĭtum, exire выходить; ineo, inii inĭtum, inire входить; pereo, perii perĭtum, perire погибать.

II. Проспрягайте глаголы "предпочитать" и "входить" во всех временах системы инфекта и перфекта.

III. 1. Посмотрите внимательно на количественные числительные, и скажите какие из них образуются: с помощью -dĕcim; путем вычитания одного и двух из следующего десятка; присоединением -ginta; присоединением -centi или -genti 2. Как образуются порядковые числительные?

 

68

Unus, a, um - primus, a, um - 1; duo, ae, o - secundus, alter - 2; tres, tria - tertius - 3; quattuor - quartus - 4; quinque - quintus - 5; sex - sextus - 6; septem - septĭmus - 7; octo - octavus - 8; novem - nonus - 9; decem - decĭmus - 10; undĕcim - undecĭmus - 11; duodĕcim - duodecĭmus - 12; tredĕcim - tertius decĭmus - 13; quattuordĕcim - quartus decĭmus - 14; quindĕcim - quintus decĭmus - 15; sedĕcim - sextus decĭmus - 16; septendĕcim - septĭmus decĭmus - 17; duodeviginti - duodevicesĭmus - 18; undeviginti - undevicesĭmus - 19; viginti - vicesĭmus - 20; viginti unus (unus et viginti)- primus et vicesĭmus (vicesĭmus primus) - 21; viginti duo (duo et viginti) - alter et vicesĭmus (vicesĭmus alter) - 22; duodetriginta - duodetricesĭmus - 28; undetriginta - undetricesĭmus - 29; triginta - tricesĭmus - 30; quadraginta - quadragesĭmus - 40; quinquaginta - quinquagesĭmus - 50; sexaginta - sexagesĭmus - 60; septuaginta - septuagesĭmus - 70; octoginta - octogesĭmus - 80; nonaginta - nonagesĭmus - 90; centum - centesĭmus - 100; centum (et) unus - centesĭmus (et) primus - 101; ducenti, ae, a - ducentesĭmus - 200; trecenti, ae, a - trecentesĭmus - 300; quadringenti, ae, a - quadringentesĭmus - 400; quingenti, ae, a - quingentesĭmus - 500; sescenti, ae, a - sescentesĭmus - 600; septingenti, ae, a - septingentesĭmus - 700; octingenti, ae, a - octingentesĭmus - 800; nongenti, ae, a - nongentesĭmus - 900; mille - millesĭmus - 1000; duo milia - bis millesĭmus - 2000; tria milia - ter millesĭmus - 3000; quinque milia - quinquies millesĭmus - 5000; decem milia - decies millesĭmus - 10000; centum milia - centies millesĭmus - 100000.

IV. Прочтите и переведите текст.

V. Составьте 5–7 предложений со словами из текста.

VI. Укажите временные формы глаголов текста.

VII. Составьте 8–10 вопросов к тексту.

VIII. Перескажите текст.

IX. Переведите.

De Romŭlo

Roma, urbs maxĭma et caput Italiae, in ripis Tibĕris flumĭnis sita est. Ut historia dicit, Roma anno DCCLIII (septingenti quinquaginta tres) a. C. (ante Christum) a Romŭlo condĭta est. Romŭlus non solum Romae condĭtor, sed etiam primus rex Romanorum erat.

Titus Livius, rerum scriptor Romanus, in libris suis, "Ab urbe condĭta" nomĭne, fabŭlam de Romŭlo et Remo, fratre eius, narrat. In Italia urbs Alba Longa erat, cuius rex Amulius vir severus imprŏbus erat. Amulius infantes Romŭlum et Remum, nepotes suos, valde timebat et propterea ministris suis eos in flumen iacĕre iubet. Sed ministri regi saevi non obtemperant et pueros parvos in ripa flumĭnis ponunt. Lupa una, quae ad flumen bibĕre properabat, infantes invenit et lacte suo nutrit. Ita bestia

69

bona puĕris vitam servat.

Deinde Faustŭlus pastor puěros invenit et in domo sua edŭcat.

X. Выполните синтаксический разбор 4–5 предложений текста упражнения IX.

 

Sententiae

 

1. Horribĭle dictu. – Страшно сказать.

2. Curricŭlum vitae. – Биография. (Бег жизни).

3. Cui prodest? – Кому это выгодно?

4. Ad rem. – По существу дела.

5. Facĭle omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus. – Все мы, когда здоровы, легко даем правильные советы больным.

6. Amicus certus in re incerta cernĭtur. – Друг познается в беде.

7. Damnant, quod non intellegunt. – Осуждают то, чего не понимают.

8. Otium post negotium. – Отдых после дела.

 

Прочтите и выучите наизусть!

 

Дополнительные тексты

Типовые задания к текстам

1. Прочтите и переведите текст, пользуясь словами к тексту.

2. Назовите героев текста. Например: Tullia puella Romana est.

3. Выпишите и выучите наизусть реплики персонажей текста. Например: Syra : «Tullia! Iulia! Properate! Cena parata iam est… Cur, Tullia, fles?» и т. д.

4. Составьте вопросы к тексту (5–10), пользуясь таблицами 1, 2, 3.

Таблица 1

Типичный порядок слов латинского предложения

Член предложения Место в предложении Пример
Подлежащее Сказуемое Определяемое существительное Начало предложения Конец предложения Перед определяющим его прилагательным ↑Syra ancilla est?* Syra puellas ↑vocat ? Syra ↑ancilla bona est ?

Примечание*: Стрелка указывает на повышение тона, которое в вопросительном предложении заметнее, чем в повествовательном, и совпадает с логическим ударением. Логическое ударение, в зависимости от смысла предложения, может падать на любое слово предложения. Например: Syra ↑ancilla est?

70

Таблица 2

Вопросительные местоимения quis , quid

Им. quis (кто )

quid (что)

Род.

cuius (чей, чья, чьё, чьи)

Дат.

cui (кому, чему)

Вин.

quem (кого)

quid (что)
Отл.

quo (кем, чем ; от кого, от чего)

       

 

Таблица3

Вопросительные слова

Cur (почему) Propterea (поэтому ) Nam (потому что) Ut (как) Qui, quae, quod (какой, -ая, -ое) Cum (когда) Quo (куда) Ubi (где) Quantum (сколько) 1 – unus m, una f, unum n 2 – duo m,n, duae f 3 – tres m,n, tria f 4 – quattuor 5 – quinque 6 – sex 7 – septem 8 – octo 9 – novem 10 – decem

 

5. Составьте 5–7 предложений со словами к тексту.

6. Переведите 5–7 предложений текста с русского языка на латинский, пользуясь выполненным вами переводом текста.

7. Перескажите текст письменно и устно.