Экологиялық зерттеулердің міндеттері мен әдістемесі.
5.3.1 тау-кен және бұрғылау жұмыстарына Геологиялық қызмет көрсету
Тау-кен және бұрғылау жұмыстарына геологиялық қызмет көрсету жұмыстарының құрамына қазбаның жергілікті жерде орналасу орнын анықтау, ұңғыма жыралары мен кернін құжаттама және сынау, ГАЖ жүргізілуін бақылау, ұңғыманың тереңдігі мен жыралардың көлемін айына кемінде екі рет бақылау өлшеулерін жүргізу, Керн жәшіктеріне керннің арасын және дұрыс салынуын бақылау кіреді.
Тау-кен қазбалары мен ұңғыма кернінің геологиялық құжаттамасы Далалық геологиялық барлау жұмыстарының соңғы және ең жауапты кезеңі болып табылады, өйткені оның орындалу сапасына барлық кейінгі қорытындылар, геологиялық барлау жұмыстарының одан әрі бағыты бойынша қорытындылар мен ұсыныстар, атап айтқанда тау-кен қазбалары мен бұрғылау ұңғымаларын салу кезектілігі мен қажеттілігі байланысты.
Геологиялық құжаттаманың құрамына: тікелей жергілікті жерде тау-кен қазбалары мен ұңғыманы қарау, көтерілген Кернді алғашқы қарау және бекіту, арықтар қабырғаларының физикалық жағдайы мен төсемнің тазалығы кіреді. Тікелей бұрғылау кезінде далалық рейс бойынша құжаттама (сипаттама, сурет салу және т. б.) жүргізіледі. (бұрғылау және Керн диаметрі, Керн шығымы және т.б.). Керннің физикалық жағдайына, оның жәшіктерге дұрыс салынуына, нақты тереңдікке және бұрғылау журналында, заттаңбаларда және таңбалауларда көрініс табуына ерекше көңіл бөлінеді. Әрбір рейстен Керн жәшіктің ернеуіндегі белгімен және агрегат пен ұңғыманың нөмірі, бұрғылаудың күні мен ауысуы және интервал, керннің метрмен және пайызбен шығуы белгіленетін биркамен белгіленуі тиіс. Керн жәшігінің шеткі жағында: жәшіктің нөмірі, учаске, профиль, ұңғыма, интервал, бұрғылау күні көрсетіледі. Жыраларды бастапқы геологиялық түсіру тек қазбаның өзінде ғана жүргізіледі.
Сурет салу кезінде құрылымдық элементтерге, қазбаны байланыстыруға, оның бағдарына, үлгілер мен сынамаларды іріктеу орындарына, олардың мөлшеріне, салмағы мен мақсатына ерекше көңіл бөлінеді. Толық Керн салынған жәшіктерді техникалық қызмет керннің соңғы құжаттамасы жүргізілетін ГРП керноскладына уақтылы әкетеді. Керннің геологиялық сипаттамасы құжаттаманың жиынтық журналында орындалады. Бұл журналда мыналар көрсетіледі:
- ұңғыма мен Керн бойынша барлық геологиялық-техникалық көрсеткіштер (бұрғылаудың басталу және аяқталу күні, бұрғылаудың тоқтатылған күні және оның себептері, бұрғылау мен Керн диаметрі, орындалған рейс, оның күні, керннің шығуы және т. б.);
- сынамалау, қайта сынамалау, бақылау және қосымша сынамалау, сынамалардың орнын ауыстыру, олардың мөлшері мен мақсаты бойынша барлық деректер РРО деректері, ал талдау алғаннан кейін кен аралықтары (сынамалары) бойынша деректер шығарылады.
Жиынтық геологиялық сипаттама, далалық сипаттамаға қарағанда, рейстер бойынша емес, геологиялық негізделген аралықтар бойынша жүргізіледі. Кенді және минералдандырылған аймақтарды бөлу үшін каротаж (ГК, КМВ) және РРО деректерін пайдалану қажет. Осы деректер бойынша барлық мүмкін байланыстардың тереңдігі нақтыланады және түзетіледі. Керн сипаттамасы мүмкіндігінше дұрыс және барынша қажетті суреттермен жүргізіледі; байланыс сипаты және олардың ұңғыма осімен кездесу бұрыштары міндетті түрде көрсетіледі. Геологиялық сипаттама фотосуреттерге сәйкес болуы және оларды толықтыруы тиіс, сондықтан құжаттама кезінде тиісті суреттерді пайдалану ұсынылады. Керн құжаттамасы процесінде сынамалау аралықтары, егжей-тегжейлі суретке түсіру үшін керннің ең қызықты орындары анықталады және таңбаланады, Кернді аралау үшін сызықтар салынады.
Кернді суреттеу және сипаттау аяқталғаннан кейін оны фотосуреттермен, каротаж деректерімен салыстырады, сынамалау аралықтары мен аралау сызықтары жазылады. Барлық деректер ДК-ге енгізіледі; барлығы толық көлемде және әдістемелік тұрғыдан дұрыс тіркелгеніне, қажет болған жағдайда керн қайта сипатталып, суретке түсірілетініне, қажетті деректер түзетілетініне көз жеткізеді. Бастапқы материал (керн, бұрғылау нәтижелері және т.б.) геологиялық құжаттамада анық көрсетілгеніне, электрондық тасығыштарда сақталғанына көз жеткізгеннен кейін керн арамен кесуге және сынауға жіберіледі.
Ұңғыма жыралары мен кернінің құжаттамасы тиісті актілермен (ұңғымаларды салу және жабу, бақылау өлшеу актілері, геологиялық және техникалық асқынулар актілері және т.б.) сүйемелденеді.
Геологиялық құжаттама геологиялық қызметтің далалық жұмыстарының негізгі құжаты болып табылады, ұқыпты және сенімді материалда орындалады (қатты сенімді түптелген кітап). Толық сынаудан, алынған нәтижелерді далалық қорытудан (разрездерді алдын ала құрудан) кейін барлық материалдармен бірге бастапқы құжаттама қағаз және электрондық түрде орындалған барлық материалдармен бірге компанияның геологиялық бөліміне ("Ай-Қараауыл" ЖШС) қорларды есептеу мен түпкілікті есепке материалдарды түпкілікті өңдеу және ресімдеу үшін жіберіледі.
Құжаттаманы жыралар және кернді ұңғымаларды жүргізеді учаскелік геолог, аға геолог, дұрыстығын және әдістемелік сауаттылығы орындалған жұмыстың ауық-ауық растайды бас (жетекші) геолог. Тірек бейіндегі ұңғыма жыралары мен кернінің құжаттамасын аға немесе жетекші геолог жүргізеді. Геологиялық құжаттама барлау процесінде кен орындарын зерттеу кезіндегі ең жауапты кезең болып табылады. Сондықтан бастапқы геологиялық құжаттардың сапасына жоғары талаптар қойылады. Олар мұқият, дәл және объективті түрде орындалуға тиіс. Бұл жерде геологиялық құжаттаманы дұрыс жүргізген кезде жасалған дұрыс емес қорытындыларды түзетуге болады, бірақ дұрыс толтырылмаған геологиялық көп жағдайларда құжаттаманы түзетуге болмайды. Геологиялық құжаттаманы жоғары білікті геологтарға тапсыру керек, өйткені құжаттаманың өзінде құжатталатын материалды іріктеу - шығармашылық элемент жасалды. Бастапқы геологиялық құжаттама кен орнының геологиялық құрылысының ерекшеліктері, пайдалы қазбалар денелерінің морфологиясы, олардың жату және ішкі құрылысы шарттары, оларда пайдалы және зиянды компоненттердің кеңістіктік бөлінуі және объектінің өнеркәсіптік құндылығын айқындайтын басқа да сипаттамалары туралы дұрыс түсінік алу үшін қажетті барлық деректердің жинақталуын қамтамасыз етеді.
Дала кітапшасындағы барлық жазбалар қарапайым қара қарындашпен немесе шарикті қаламмен жүргізілуі тиіс. Дала кітапшаларында тазартулар, түзетулер және резеңкемен өшірілуге, беттерді желімдеуге немесе үзуге жол берілмейді. Геологиялық құжаттамаға барлық өткен тау-кен қазбалары мен бұрғыланған ұңғымалар тікелей олардың ұңғыларынан кейін ұшырайды.
Геологиялық зерттеу күрделілігінің жіктелуі бойынша барлау қазбаларын 3 (метаморфизм процестеріне әсер ететін тау жыныстары; ұстамды зоналдылықпен желдеу қабықтары) және 4 (күрделі минералогиялық құрамның тау жыныстары, қиын диагностикаланатын; қалыс қалмаған зоналдылықпен желдеу қабықтары) (Т.7, С1. Жобалар мен сметаларды жасау әдістемесі, Көкшетау 2002). Тау-кен қазбаларының геологиялық құжаттамасын 2-санатты екі орындаушыдан және 3-разрядты геологиялық барлау және іздестіру жұмыстарынан тұратын өндірістік топ орындайды. Үлестік қатысу түрінде ГРП бастығы Еңбек шығынымен 100 м жыралық құжаттамасына 0,15 адам-см Керн құжаттамасының 0,14 адам-см (ИПБ №5(92)-02) пп.Және 104,105). Жалпы ұзындығы 6300м, керна10500м.
5.3.2 Геофизикалық жұмыстар
Каротаж жұмыстары барлық жобалау ұңғымаларын қамтиды (65 ұңғыма, 10500п.м.) стандартты кешен, ол мыналарды қамтиды: инклинометрия, ГК, КС, ВП. Каротаждық зерттеулерді орындау разрездің литологиялық бөлшектенуіне, кен аралықтарының бөлінуіне, олардың орналасу тереңдігі мен қуатын нақтылауға байланысты мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Кавернозды ұңғымалардағы кен орнының инженерлік-геологиялық жағдайын зерттеу үшін кавернометрия жүргізілетін болады. Мұндай ұңғымалардың болжамды көлемі 1300п құрайды. м (10%). Каротаждық зерттеулер "Топаз" ЖШС (Өскемен қаласы) мамандандырылған каротаждық станцияларымен жүргізілетін болады.
5.3.3 химия-аналитикалық жұмыстар
Кен орнының геологиялық жағдайын сапалық және сандық бағалау үшін, кендер мен сыйысымды жыныстардың заттай құрамының сипаттамасы, олардың физикалық-механикалық, минералогиялық және технологиялық қасиеттері үшін осы жобада зертханалық зерттеулер қарастырылған. Деректерге сүйене отырып, кестені 8.24; 8.30 және 8.32 төмен (кесте. 8.33) талдамалық және технологиялық зерттеулердің түрлері бойынша жобалық көлемдер келтіріледі. Жобаланған барлық зерттеулер – мысқа, қорғасынға, мырышқа, алтынға, күміске арналған геологиялық барлау жұмыстары бойынша тиісті нұсқаулықтарға әдістемелік талап етілетін ең аз қажетті зерттеулер – келісімшарттық аумақта анықталған негізгі пайдалы қазбалар. "Түсті металдар кен орындарына қорларды жіктеуді қолдану жөніндегі нұсқаулықтың..." (Көкшетау, 2002) 66-1-тармағына сәйкес "мыс кендерінің қатардағы сынамалары мысқа, сондай-ақ құрамы қуаты бойынша кен денелерін жиектеу кезінде ескерілетін ... құрауыштарына талданады... басқа пайдалы компоненттер ... және зиянды қоспалар... әдетте топтық сынама бойынша анықталады". Біздің жағдайда кен денелерін контурлау мыс бойынша жүргізіледі; күміс олардың Кендегі құрамы бойынша сандық талдау әдісімен есептелетін болады. Жобаланатын алаң біртіндеп аз минералданған жыныстарға ауысатын прожилково-бүрмеленген мыс кендерімен сипатталады. Құрамында күмісі жоғары емес монометалды кендер. Барлық химиялық-аналитикалық зерттеулер, оның ішінде технологиялық зерттеулер Алматы қаласында, "Ай-Қараауыл" ЖШС 2008 жылдан бастап ("Геоаналитика" ПИЦ ЖШС) жұмыс істейтін және тиісті шарттары бар ұйымдарда жүргізіледі.
5. Экологиялық және табиғат қорғау іс-шаралары
Жобаланатын жұмыстар ауданында қазіргі уақытта ешқандай тау-кен жұмыстары жүргізілмейтінін және бұрын жүргізілмейтінін ескере отырып, қоршаған ортаның экологиялық жағдайы қалыпты.
Экологиялық зерттеулердің міндеттері мен әдістемесі.
Кен алаңы алаңында экологиялық-геохимиялық жұмыстар арнайы жүргізілген жоқ. Геологиялық барлау және кен орнын ықтимал пайдалану кезінде жер бетіне орналастыруға жоспарланған өнеркәсіптік қалдықтар мен материалдардың қауіптілігі табиғат қорғау іс-шараларын алдын ала әзірлеуге және экологиялық жағдайдың қайтымсыз өзгеруіне жол бермеуге мүмкіндік береді.
2008-09 ж. ж. алынған талдау материалдарын өңдеу кезінде қабықты жабатын жыныстарды, кенді ығыстыратын қалыңдығын және төселетін вулканогенді шөгінді жыныстарды ашқан іздеу-барлау және карталау ұңғымаларының сынамалары бойынша нәтижелерді экологиялық көру бұрышында қорыту және түсіндіру жүргізілді. Экологиялық-геохимиялық көрсеткіштерді есептеу топырақтағы химиялық элементтердің фондық құрамын пайдалана отырып орындалған және жер үсті суларында.
Болашақ кеніштің өнеркәсіптік қалдықтарының (аршу жыныстарының, байыту қалдықтарының) және өнімдерінің (мыс кендері, концентраттары) экологиялық қауіптілігін болжау ластаушы заттардың құрамы мен шоғырлануын, көші-қон-су қасиеттерін ескере отырып, "уытты өнеркәсіптік қалдықтар жіктеуіштерінің" (Мәскеу, 1987 ж., 13.05.1987 ж. №4286-87) талаптарына сәйкес жүргізілді. IV сыныпқа дейін - өте қауіпті және қалдықтарды қауіптілік деңгейіне (тізімдеріне) жатқызу: жасыл, кәріптас, қызыл.
Экологиялық-ландшафтық жағдай, ең алдымен, ауданның экологиялық жағынан табиғи ландшафтардың басым даму саласы болып табылады. Мал шаруашылығы мен геологиялық барлау жұмыстарының нәтижесінде пайда болған техногенді-өзгертілген ландшафттар шағын аудандарды алып жатыр. Денудациялық жазықтағы ұсақ адырлы төбелердің кең дамуымен табиғи ландшафттар. Адамның қызметімен өзгертілмеген Ландшафттардың арасында Құрғақ далалар, жер бедерінің, шабындықтардың, сондай - ақ Ай, Байпа және Шолақсай өзендерінің (бағандар.прил. 6) және олардың шегінде орналасқан жер асты су көздері-бұлақтар. Адамның шаруашылық қызметі объектілерінің арасында-табиғи ортаның тозуы мен ластануының қолданыстағы және әлеуетті көздері тау-кен жұмыстары (6300м3 жыралар), бұрғылау ұңғымалары (65 ұңғыма) және топырақ жолдары болып табылады.
Топырақтың химиялық ластануының қазіргі заманғы көрінісі және жобаланатын жұмыстар ауданының беті, негізінен, табиғи - табиғи факторлармен-тау жыныстарының негізгі литологостратиграфиялық кешендерінің химиялық құрамымен, олар бойынша желденіп, мыс кендерінің шығуымен байланысты. Кең шеңбердегі материалдарды өңдеу және қорыту нәтижесінде топырақтағы экологиялық қауіпті элементтердің таралу көрінісі белгіленген,ол өңірлік жоспарда Беріктас синклиналінің жоғарғы пермьдерінің мысты кенденуге әлеуетті перспективалы жыныстарына тән элементтердің ассоциацияларымен, ал перспективалы аймақ шегінде мыс кендерінің құрамы мен олардың сыйысатын жыныстары бар. Негізгі ластаушы элементтер ретінде: қорғасын, мырыш (қауіптіліктің І сыныбы);
Молибден, никель, кобальт, мыс (қауіптіліктің ІІ сыныбы);
күміс, берилий, ниобий (қауіптіліктің IV сыныбы)
бөліп алу керек.
Топырақтың жекелеген сынамаларындағы бұл элементтердің құрамы фондық мәндерден 1,5-тен 2 есеге дейін асуы мүмкін. Литохимиялық түсірілім деректері талданды. Бұрын жүргізілген геологиялық барлау жұмыстары кезінде топырақтың, бұлақтар суының, өзендердің түбіндегі шөгінділерінің ластануын зерттеу бойынша арнайы жұмыстар жүргізілген жоқ