Салыстырмалы тарихи зерттеулердің жетістіктері мен кемшіліктері
Салыстырмалы тарихи тіл білімі тіл туралы ғылымның негізін қалады. Тілдік құбылыстарға байланысты болжамдар мен жорамалдардың орнына тірі және өлі тілдерді танып білу үшін теориялар пайда болды. Тілдің субстанциялы және функционалды қасиеттері анықталып, диахрониялық лингвистика мәселелері жаңа шешімдер тапты. Соған қарамастан салыстырмалы тарихи зерттеулердің кейбір келелі кемшіліктері де бар:
1) Тілдік тарихи үрдістерді зерттеу атомарлық (жүйелі түрде емес) сипатта болады. Ол тілдің кейбір бірліктері мен ережелерін қарастыруға мүмкіндік береді, бірақ та жазу тіліне дейінгі кезеңдер туралы мәлімет алуды қиындатады;
2) Тілдегі өзгерістердің заңы мен қайта құрастыру әдістері тек қана фонология мен морфологияда ғана мүмкін. Ал лексика, фразеология және синтаксисте ішінара ғана мүмкін;
3) ХІХ ғ. соңында шетел тілдері мен диалектілерді зерттеуге қызығушылықтың артуына қарамастан тарихи көзқарасты әсірелеу, оны тілді танып білудің жалғыз жолы ретінде қарастыру, синхронияға деген қызығушылықтың жоқтығы, осының бәрі тілді танып білуді тежей бастады.
5-тақырып. Синхронияда ішкі лингвистиканың әдіс-тәсілдері
Жоспар
1 Синхрониядағы идиографиялық әдістер
2 Тікелей құрастырушылар бойынша талдау
3 Дистрибутивті әдіс
4 Трансформациялық әдіс
5 Синхрониядағы номографиялық әдістер
6 Салғастырмалы контрастивті әдіс
7 Құрылымдық типология әдісі
Ф. Де Соссюрдің «тіл» және «сөйлеу», парадигматика мен синтагматика, синхрония мен диахрония және т.б. туралы идеяларының пайда болуымен және басқа да практикалық мақсаттарда тіл білімінде синхрониямен айналысу қажеттігі туды. Лингвистикадағы жаңа бағыт құрылымдық деген атқа ие болды. Өйткені бұл бағыт сөйлемнің ішкі құрылымын қарастыру арқылы жалпы тіл құрылымын қарастырады. Тілдерді синхронияда зерттеп қарастыру үшін лингвистикадағы жаңа бағыт жаңа әдістердің пайда болуына ықпалын тигізді. Ескі бағыттың (интра- және интерлингвистика) орнына жаңа идеографиялық және номографиялық әдістер пайда болды.
Негізгі ұғымдар
Идеографиялық әдіс (гр. іdios-ерекше, grapho-жазамын) синхронияда бір тілдің қасиеттерін зерттеуге арналған.
Номографиялық әдіс (гр. nomos-заң, grapho-жазамын) әлем тілдеріндегі жалпылықты, универсалияларды зерттеуге арналған әдіс, яғни бұл әдіс бір тіл шекарасынан шығып бірнеше тілдерді зерттейді.
Лингвистикалық зерттеулердің нәтижелері тілдің немесе тілдердің синхрониялық қалпын сипаттауға мәжбүр етіп, бұл зерттеулердің барлығын жаңа сала – дескриптивті лингвистика деп атауға негіз болды.
Синхрониядағы идиографиялық әдістер
Бұл әдістер тіл жүйесі ішінде берілген сөйлемдердегі парадигматикалық және синтагматикалық қатынастарды зерттеу үшін қолданылады. Сөйлемдер жазбаша немесе ауызша тілдерден алынады, соңғы жағдайда информанттарды пайдалануға болады.