Салғастырмалы (контрастивті ) әдіс
Салғастырмалы әдіс салыстырмалы әдістің бір түрі. Соңғы кездері бұл әдіс салыстырмалы-салғастырмалы әдіс деп аталып жүр. Аталмыш әдістың негізгі мақсаты – әлемнің әр түрлі тілдеріндегі айырмашылықтарды, ерекшеліктерді зерттеу. Бұл әдіс туыс және туыс емес тілдерді (ана тілі мен шетел тілін) синхрониялық зерттеулерде қолданылады, салғастырылатын тілдердің тарихы мен шығу тегіне көңіл бөлінбейді. Тек қана екі тіл салғастырылатын контрастивті әдістің бұл түрін дәстүрлі неміс лингвистикасында конфронтативті әдіс деп атайды.
Салғастырмалы әдіс арқылы шетел тіліне үйретудің әдіснамалық негіздері және жалпы аударма мен машина арқылы аударудың теориялары зерттелініп, анықталады.
Негізгі ұғымдар:
Диаморфизм (гр. dia – әр түрлі + morpe – форма, түр) – зерттеліп отырған екі тілдің корреспонденттеліп отырған элементтері арасындағы айырмашылықтар («изоморфизм» сөзіне антоним болып табылады).
Әрбір жеке элемент жүйедегі орнына, тәуелділігіне қарай және сапа ерекшеліктеріне қарай диафон (дыбыстық ерекшелік), диаглосс (лексикалық ерекшелік), диасема (семантикалық ерекшелік) және диатаксема (синтаксистік конструкция құрамындағы айырмашылық) деп аталады.
Диалингвалдық қатынастар – айырмашылығы бар екі тілдер жүйесіндегі қатынастар.
Лакуна – зерттеліп отырған тілдерде лексикалық корреспенденциялардың (сәйкестіктердің) жоқ болуы.
Уникалия – зерттеліп отырған тілдердің бірінде ғана бар сөз немесе сөз тіркесі, ал екінші тілде оған лакуна сәйкес келеді. Мысалы, шаңырақ, шапан, қобыз сөздері қазақ тілінің уникалийлері болса, орыс тілінде бұл сөздерге лакуна сәйкес келеді.
Тәсіл – зерттеушінің зерттеу материалын қарастырудағы нақты іс-әрекеті. Бұл соңғы мақсатқа жету үшін қолданған тәжірибелік тәсіл.