2 чааһа. СҮРҮН ЧААҺА
«Дьоһуннааҕы кэпсэтии»: VIII—IX кылаас үөрэнээччилэригэр аналлаах
Дьарык тиэмэтэ: «Өксөкүлээх үөрэҕэ. Олох ортотун тутус. А.Е. Кулаковскай «Оттоку олук алгыһа» хоһоонугар этиллибит олох сыаннастарын тула»
Ыытыллар кэмэ: Балаҕан ыйын 4 күнэ, 2023 сыл.
Сүрүн сыала: А.Е. Кулаковскай - Өксөкүлээх Өлөксөй толкуйун, анаарыытын «Оттоку олох алгыһа» айымньытыгар олоҕуран билсиһии.
«Алгыс, үтүө тыл » диэн санаа тула кэпсэтиһии.
Үтүө тыл, алгыс үөрэҕи, сайдыыны кытта биир ситимнээҕин өйдөтүү.
Үөрэтэр сыаннаһа. Ытык өйдөбүл: Олох, билии-көрүү, төрүт үгэстэри сөргүтүү.
Ыытыллар бириэмэтэ: 30 мүнүүтэ.
Дьарык хаамыыта: Кэпсэтии, мультимедийнэй матырыйаалларга олоҕуран бииргэ үлэлээһин.
Дьарык тутулун сценарийа
I чааһа. БИЛСИҺИИ
Ханнык тиэмэҕэ кэпсэтии барарын билсиһии.
(Слайд көстөр)
«Өксөкүлээх үөрэҕэ. Билии-көрүү тулалыыр эйгэни кытта ситимэ »
УЧУУТАЛ: А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй 2027 сылга 150 сааһын туолар. Ол иһин биһиги Ил Дархаммыт Айсен Сергеевич Николаев 2022-2027 сс. Саха сиригэр Алексей Елисеевич Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй сылларынан биллэрбитэ. Быйылгы үөрэх дьылыгар биһиги «Дьоһуннааҕы кэпсэтиигэ» Өксөкүлээх Өлөксөй туһунан элбэҕи билиэхпит уонна истиэхпит. Кини курдук олоҕу киэҥник анаарарга, толкуйдуурга холонуохпут.
Алексей Елисеевич эмиэ хаһан эрэ эһиги курдук оҕо этэ. Оҕо сааһа Таатта улууһун Тыараһа нэһилиэгэр ааспыта. Кини манна 9 сааһыгар диэри эһэлээх эбэтигэр Николай Алексеевич, Ирина Алексеевна Собакиннарга олорбута. Эһэтин иитиитэ кини олоҕор олус улахан сабыдыаллаах эбит. Кэлин, улаатан баран, Өксөкүлээх Өлөксөй Саха сиригэр үөрэх-билии тэнийдэҕинэ, сахалар сайдыылаах омуктар култуураларын иҥэриннэхтэринэ, саха дьоно атын омук ааттаахтарын кытта тэҥҥэ аахсар таһымҥа тахсыа, тыыннаах хаалар суолун тобулуо диэн эрэнэ саныыра. Ол курдук, кини айбыт айымньылара баай тыллаах, ис хоһоонноох буолан тахсыбыттара. Олортон биир бастыҥ айымньынан “Оттоку олох алгыһа” буолар.
2 чааһа. СҮРҮН ЧААҺА
УЧУУТАЛ: Бастатан туран, “Оттоку олук алгыһа” хоһоон ыччаттарга ананар. Өксөкүлээх Өлөксөй бу айымньытын хас биирдии строкатынан эдэр дьоҥҥо сүбэ-соргу биэрэр. Айымньыга баар сүрүн санаа биһиги билиҥҥи олорор олохпутун кытары ситимнээх. Тоҕо диэтэххэ, айымньыга А.Е. Кулаковскай аныгы киһи бастыҥ холобурун суруйар. Дьэ, ол курдук, аныгы киһи хайдах эбитий? Кини этэринии, аныгы саха ыччата аан дойду таһымыгар, өй-санаа, үөрэх-билии, ис турук өттүнэн барытынан эппиэттиир, тэҥнэһэр саҥа ыччат буолуохтаах эбит. Холобур:
Нуучча ньургунун кытта
Туруулаһар доҕор буол,
Саха талыытын кытта
Самдайдаһар атас буол;
Үрдүк үөрэхтээхтэри кытта
Өйөнсөн үөскээ,
Бэрт мэйиилээхтэри кытта
Тэҥнэһэн сэргэстэс.
УЧУУТАЛ: Оҕолоор, бу строкалары хайдах өйдүүгүт?
(оҕолор эппиэттииллэр, быһаарсаллар).
УЧУУТАЛ: Иккиһинэн, оҕолоор, саха киһитигэр ортотунан сылдьыы диэн өйдөбүл баар. Ол аата тугуй? Саха киһитигэр ол этэҥҥэ сылдьыы диэн буолар. Дьон сиэринэн, этэҥҥэ, олорор сиргитин таптаан, харыстаан, дьону кытары үтүөтүк сыһыаннаһан, дьоннуун тэҥҥэ бииргэ алтыһан, төрөөбүт дойдугутун таптыы, дойдугутугар бэриниилээх буола улаатыахтааххыт. Ол туһунан А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй эмиэ этэр.
Холобур:
Суон норуоккар
Солбонуйар күнүгэр,
Суон дурда буол
Хара норуоккар
Хаалар күнүгэр
Хахха буол!
УЧУУТАЛ: Ол аата ааптар бу тылларынан тугу этэрий? Туох санаа үөскүүрүй эһиэхэ?
(Оҕолор эппиэттииллэр).
УЧУУТАЛ: Үсүһүнэн, киһи олоххо кэлбит аналын толоруохтаах. Бэйэтин кэнниттэн кэнчээри ыччаты тэнитэн, үтүө аатын хаалларарга дьулуһуохтаах. Ол аата, оҕолоор, киһи сирдээҕи аналын булан, көрсөн, дьиэ кэргэн тэринэн, саха сиэринэн ыал буолан, оҕо-ыччат төрөтөн бэйэтин кэннэ суол хаалларыахтаах.
Холобур:
Үрдүк үтүө аатыҥ
Үйэттэн үйэҕэ диэри,
Үрүҥ күн анныгар
Өһүккэ-омукка
Үргүлдьү сүүрэн,
Өс хоһоонугар киириэхтин...
УЧУУТАЛ: Бу маннык тылларынан Өксөкүлээх Өлөксөй ыччакка алгыс ыытан, сүбэ-соргу тиэрдэн түмүктүүр. Бу аата суруйааччы туох диэн эттэ, оҕолоор?
(Оҕолор эппиэттииллэр).
УЧУУТАЛ: Билигин Таатта улууһун Тыараһа нэһилиэгэр уһуллубут А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөйгө анаммыт видеоролигы көрүөхпүт уонна педагог, краевед Екатерина Петровна Чехордуна кэпсиирин истиэхпит.