Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету
Дәріс сұрақтары:
1. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі
2. Өнімнің сапасы және оның көрсеткіштері
3. Өнімінің сапасын басқару
4. Сапаны өлшеу әдістері
5. Стандарттау.
Қазіргі нарықтъқ экономика шығарылган өнімнің сапасына басқалай талап қояды. Бұл қазіргі дүниеде кез келген кәсіпорынның өміршеңдігі, оның тауарлар нарыгындағы жэне қызмет көрсетудегі орнықты жағдайы бәсекеге қабілеттілік( бәсекеге жарамдылык) деңгейін көрсетеді.
Өз кезегінде бәсекеге жарамдылык екі көрсеткішке байланысты — баға дөңгейіне және онім сапасы деңгейіне. Ал екінші фактор бірте-бірте бірінші орынға шығады. Еңбек өнімділігі, ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу өнімнің сапасына тікелей орын береді.
Өнімнің сапасы — бүл белгілі мұқтаждылықты қанағаттандыруға үлкен сөбепші болатын өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі. Өнімнің сапалылығы тек техникалық, тауар тану гана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты больш табылады. Экономикалық санаты ретінде ол түтыну қүнына тығыз байланысты. Егер де түтыну құны — бүл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал өнімнің сапалылығы —бүл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну қүнының деңгейіндегі көрінуі.
Өнімнің сапа деңгейі оның салалық көрсеткіштері жүйесі негізінде анықталады. Бұл деңгейді анықтау үшін мүның әрбір көрсеткіштерінін, сандық маңызын білу және ұңсастьқ өнім көрсеткіштерімен салыстыру қажет.
Сапасың көрсеткішін анықтау оның сандық манызын өзін өзі түсіну болып табылады. Ол үшін практикада өнімнің өзіндік ерекшелігіне байланысты мьна тәмендегі өдістер пайдаланылады:
өлшеуші әдіс (аспаптар, приборлардың көмегімен);
тіркеу әдісі — бүл тіркеуге және есептеуге негізделген. Тіркеу әдісі мынадай көрсеткіштермен, атап айт-қанда: қауіпсіздік, патенттік-қүқықтық стандарттау, сәйкестендірумен анықталуы мүмкін;
ссептеу әдісі — өнімнің сапасы жөніндегі көрсеткіштерді анықтау үшін арнайы матөматикалық үлгілерді қолдануға негізделеді;
органолептік әдіс - адам мүшесін сезу-көру, есту, дәм, түйсінуді талдауды қамтиды. Табылған маңызды-лықтың дәлдігі және растылығы адамдардың біліктілігі, даңдылыгьна және қабілеттілігіне байланысты;
социологиялық әдіс — өнім, оны нақты немесе түтынушылардың мүмкіншілігі туралы пікірлерді талдау және жинау негізінде жүзеге асырылады;
сарапшылық әдіс - мамандар тобы арқылы іске асырылады. Мысалы, дизайнерлер, дәм айырушылар.
Практакада өнімшң сапа деңгейін багалау үшін көрсеткшггер жүйесін пайдаланады. Онда өзіне қоры-тындылау Жәш өнімнің сапасы жөнідегі жеке көрсеткіштер қосылады.
Сапаны жинақтап қорыту көрсеткіштері жалпы салада немесе кәсіпорындарда онім сапасының деңгейін сипаттайды. Бүл көрсеткішке жататындар:
|
|
|
|
• сүрыптылыгы;
• маркасы;
• жүктелімі;
• пайдалы заттың мазмұны;
• өнімнің дүниежүзілік стандартына сай үлесі, т.б.
Сапа көрсеткіштері әр түрлі болады ,өнімнің өзіндіқ ерекшеліктеріне байланысты болады.
2.Тауарлардын бәсекеге жарамдылыгының көрсеткіштері.
Нарықтьқ жағдайда тұтынушының канағаттануы тауарға деген өзінің ерекшелігінің жиынтығы сатып алу сату актісінде көрінеді. Мұндай ерекшеліктің үйлесуі өндіруші мен тұтынушының мүдделерінің сақталуы негізінде тауарлар және түтынутылар талабының сипаттамасын, сол сияқты нарық жағдайында тауардың толық сәйкесті гі н бәсекенің жарамдылығы деп атайды.
Өнімнің бәсекеге жарамдылығы ерекше жағдайын қанағаттандыруына мүмкіндік беретін түтьну кешенің (сапалық және сандық) сипаттамасын анықтайды. Бәсекеге жарамдылығы өнім рынокта жеңіл және тез сатылады. Әрбір сатып алушы өзінің жеке мүқтажына ең жоғары қанағаттандыратын тауарды ғана алады. Жалпы алганда, сатып алушылар бағалармен салыстырғанда қоғамдық мұқтажына толық сәйкес келетін тауарды сатып алады. Сондықтан, сатып алушының тауарга деген қанағаттанушылык деңгеійде жеке дара корсеткіштер пікір жиынтығын құрайды, оның тағы да нарыктың пайда болу қарсаңында калыптасады.
Сонымен, тауарға бәсекенің жарамдылығын, оның сапалық және күндық сипаттамасының жиынығы деп түсінуге болады. Ол сатып алушының нақтылы мүқтажын қанағатандыруды қамтамасыз етеді және сатып алушы үшін тиімділігі үқсас тауар — бәсекелестер ерекшеленеді.
Бүл маңызды көрсеткішті анықтаудың бірнеше тәсілдері белгілі. Олардың ең коп таралғандарьна қысқаша тоқталайың.
Бірінші тәсіл. Техникаға бәсекенің жарамдылығы| анықтайтын белгісі — бүл тауарды түтыну бағасы больіп табылады. Ол мынадай фромуламен аиықталады:
Б = Б + Ш
Б,. - түтыну бағасы
Б,. — сатылу бағасы
Шт — бүл өнімді түтынушылардың шығындары
(оның барлық нормативтік мерзім ішіндегі
қызметі)
Екінші тәсіл. Тауардың бәсекелестік жарамдылығын анықтаганда бүл тәсіл екі өлшемді еске алуы мүмкін; өнімнің өзіндік қүны, тауарды сату және оның -сапалық деңгейі. Сөзсіз, бәсекеге жарамдылыға артығырақ болатын тауар оны өндіруге, сатуға кеткен шығындар ең төмен, ал сапа деңгейі бәсекелес тауарға қарағанда жогарылау болатын болса.
Үшінші тәсіл. Бүл тәсіл техішкалық деңгейін және сату бағасын есепке ала отырып, бәсекелестік тауарларды салыстыруға негізделген. Бүл тәсілге сәйкес басыңда салыстырмалы сапаның сандық көрсеткіштерінің деңгейі және базалық үлгілер (тауар) мына формуламен анықталады:
КК = Е?Қ, КК, КК,
мүнда, КК — тауар деңгейінің кешенді көрсеткіші-.
ККа — зстетико-лргоыомикалың деңгейінің кешенді
көрсеткіші;
ККТ — техникалың деңгейдің кешенді корсеткііщ КК,, — көртеткіш кешенінің сенімділігі.
Төртінші тәсіл. Бұл тәсілде бәсекеге жарамдылықтың деңгейі қалай техникалық, солай экономикалық параметрге салыстыру негізінде анықталады. Сонымсн, төхникалық параметрден тек сатып алушылар осындай сң жоғары деңгейде қызықтыратьндарды таңдайды.
Корыта айтқанда, біздің реепубликада өткізіліц жатқан нарыққа көшу сапа және өнімнің бәсекеге жарамдьілығы жөніндегі мәселеге жаңадан қарауға мәжбүр еді. Егер бүгіи емес, ол ертең бәсекелестік нарығының дамуы өнімнің сапалық даму серпінін және деңгейін арттыруға еріксіз көндіретін болады.Өнімнің сапасы – кәсіпорынның маңызды көрсеткіштерінің бірі болып саналады. Өнімнің сапасын арттыру нарықтық экономикадағы кәсіпорынның алар орнын, ғылыми-техникалық прогресс жағдайын, өндіріс тиімділігін арттыру жолдарын және кәсіпорында қолданылатын барлық ресурстарды тиімді пайдалануды анықтайды.
ГОСТ 15467-79 «Өнімнің сапасын басқару. Негізгі түсініктер. Терминдер мен анықтауларға» байланысты сапа – дегеніміз өнімнің белгілі бір сұранысты қамтамасыз ететін қасиеттерінің жиынтығы.
Сапа қасиеттерінің бірнеше көрсеткіштері бар.
Тағайындау көрсеткіштері өнімді белгілі бір бағыт бойынша қолданудан алынғын экономикалық пайдалы тиімділікті көрсетеді. өндірістік-техникалық өнімдер үшін негізгі көрсеткіш ретінде өнімділік көрсеткіші алынады. Ол бағаланатын өнімнің көмегі арқылы шығарылатын өнімнің жалпы көлемін анықтауға қажет.