Мұндағы Н а.қ.- айналым құралын нормалау
Нө.з-өндiрiстiк запасты нормалау,
На.ө.-аяқталмаған өндiрiстi нормалау,
Нд.ө.-дайын өнiмдi нормалау.
Нө.з. = Зағ+Зсақ+Зтран
Мұндағы Зағым – материалдардың ағымдағы запасы,
Зсақт.-материалдың сақтандыру запасы,
Зтран-материалдың транспорттық запасы
З ағым =Пм. ор.*Иа
Мұндағы Пм.ор.-орташа тәулiктiк материалға деген қажеттiлiк,
И а-материалдармен кезектi жабдықтау арасындағы интервал.
Зсақт =50% Зағым
Зтран. = Пм.ор*К,
Мұндағы К-кезеңдегi күн саны,360,90.
Өнеркәсiптiк кәсiпорындарда айналым құралдарын тиiмдi қолданудың негiзгi үш көрсеткiшi бар:
1). Айналымдылық коэффициентi(Ко) =Рп/Со,
Рп-көтерме сауда бағасындағы өнiмдi өткiзу көлемi,
Со-айналым құралының орташа қалдығы.
Ко белгiлi-бiр кезеңдегi кәсiпорынның айналым құралы жасайтын ауыспалы айналымының саны немесе айналым құралының 1 теңгесiне келетiн өткiзiлген өнiм көлемi.
2) Айналым құралын жүктеу коэффициентi, ол айналымдылық коэффициентiне керi көрсеткiш, Кз=Со/Рп,
Ол өткiзiлген өнiмнiң 1теңгесiне жұмсалған айналым құралы сомасын сипаттайды.
3) 1 айналым ұзақтығы-кезеңдегi күн санын (К) айналым коэффициентiне бөлу арқылы табылады: Т=К/Ко
Ендi осы көрсеткiштерге есеп шығарып қарайық:
Мысалы, 2000 ж. өткiзiлген өнiм көлемi 600 млн.тг., ал 2001ж. 612 млн.тг. Айналым құралының жылдық орташа қалдығы 2000 ж.-120 млн.тг.,
2001ж.-110 млн.тг.
Айналымдылық коэффициентi 2000 ж. =600 млн.тг/120 млн.тг. =5,0
2001 ж. =612 млн.тг./110млн.тг. =5,54.
1 айналым ұзақтығы 2000 ж. =360 /5 =72 күн
2001 ж. =360/5,54=65 күн.
Айналым құралын жүктеу коэффициентi 2000ж.=120млн.тг. /600млн.тг. =0,2 2001 ж. =110млн.тг/612млн.тг. =0,18
4)Өндiрiстегi айналым қорын қолдану бағасы.
Айналым қорын қолдануды жан-жақты жақсарту-өнеркәсiптiк кәсiпорындардың маңызды мiндеттерiнiң бiрi. Шикiзат, отын, қосымша материалдар, т.б. дұрыс қолданған сайын өнiмдi жасауда аз шығын кетедi, сол арқылы өнеркәсiптiк өнiм өндiрiсiнiң көлемiн арттыру мүмкiндiгi туады.
Материалдық ресурстардың шығыны-оларды өндiрiстiк тұтыну. Ол жалпы және үлестiк шығынмен сипатталады. Материалдық ресурстардың жалпы шығыны –есептi кезеңдегi барлық өндiрiстiк бағдарламаны орындауға кеткен материалдық ресурстардың жеке түрлерiнiң немесе жалпы алғандағы тұтынылуы. Материалдық ресурстардың жалпы шығыны натуралдық мәнде есептеледi, ал әртүрлi ресурстардың шығындарының қосындысы құндық мәнде анықталады.
Нақты ресурс түрiнiң үлес шығыны(m) деп өндiрiлген жарамды өнiм бiрлiгiне кеткен орташа шығынды айтады. Ол есептi кезеңде берiлген өнiм өндiрiсiне жұмсалған материалдық ресурстардың барлық санын (Q)осы өнiмнiң жарамды санына (N) бөлу арқылы анықтайды:
m =Q/N
Материалдық ресурстар шығынының жалпы сипаты ретiнде материал сиымдылық көрсеткiшi(М) көрiнедi, материалдық ресурстардың нақты шығынын өнiм бiрлiгiне қатысы ретiнде бағалайды, натуралдық, құндық мәнiнде өлшенедi. Бұл металсиымдылығы, энергиясиымдылығы, отын сиымдылығы сияқты көрсеткiштермен өзара байланысты. Натуралды, натуралды-құндық, құндық мәнiнде өлшенедi.
Материалсиымдылық түрлi көрсеткiштермен өлшенедi.:
1) үлестiк материалсиымдылық немесе өндiрiлген өнiмге кеткен материал ресурстарының үлес шығынымен: M = m = Q/N
2) бiрнеше түрдегi материал ресурстарының құндық мәнiндегi шығын шамасын өндiрiлген өнiмнiң физикалық бiрлiгiне бөлу арқылы:M = SQP / N, мұндағы Р-материалдық ресурстардың көтерме сауда бағасы.
Машина жасау өнеркәсiбiнде металды қолдану көрсеткiштерi:
Машинаның салыстырмалы металсиымдылығы См = Тмс./Кэкс, мұндағы См-салыстырмалы металсиымдылық
Тмс-машинаның металл детальдары мен бөлшектерiнiң қосынды салмақтарына тең таза салмақ, т.,кг.
Кэкс-машина қасиетiнiң негiзгi қызмет ету бiрлiгiнiң саны(трактор қуаты-ат күшi, автомобильдiң жүк көтеруi-тонна)
Металды қолдану коэффициентi (Кмқ) =SМс*Vi /Жш,
Мұндағы Мс-өнiмдi жасауға кеткен металдың таза салмағы,т.,кг.
Vi-әрбiр номенклатура бойынша шығарылған өнiм көлемi,
Жш-өнiмдi шығаруға кеткен металл түрiнiң жалпы шығыны.
Қалдық деңгейi-металды салқын күйiнде өңдеу процесiнде қалыптасқан қалдық санын тұтынылған металл санына қатынасы арқылы қарастырады.
Қд=Qқ/Qж*100|%;
Мұндағы Қд- қалдық деңгейi,
Qқ-қалдық саны
Qж-тұтынылған металл саны
7-тақырып (2 сағат).