IV. Ответьте на следующие вопросы.
1. Siz hayatınızda öğretmenlik yaptınız mı? Ya memurluk, işçilik? 2. Bu Türkçe dersleri sizin gönlünüzce mi yapılıyor? Bunu açıkça (içten, samimi) söyleyebiliyor musunuz? 3. Sizce sağınızdaki arkadaş bencil midir, bencil değil midir? Ya solunuzdaki? 4. Doğum yeriniz neresidir? 5. Doğum tarihiniz nedir? 6. Geçiminiz nasıldır? Çok mu az mı para kazanıyorsunuz? 7. Annenizle babanız ne yılında evlendi? 8. Siz hangi ülkenin yurttaşısınız? 9. Dünyada ekonomik durumun kötüleşmesi, hayat pahalılığının artması, şehirlerin çirkinleşmesi hakkında ne düşünüyorsunuz? 10. Sizin dersten sonra nereye gitmeniz lazım? 11. Sınıfınızdaki öğrenci sayısı ne kadardır? 12. Türkiye kendi uçağını kendisi yapıyor mu? Ya Çinde öyle bir üretim var mı? 13. Dolma kaleminiz siyah mıdır? Ya arkadaşınızınki ne renktir? 14. Dün kaç saatlik mesai yaptınız? 15. Yağmurluğunuz var mı? 16. Kiminle arkadaşlık ediyorsunuz? 17. Çocukluğunuz nerede geçti? Ya gençliğiniz? 18. Avcılığı seviyor musunuz? 19. Sizce güzellik nedir? 20. Siz gözlük takar mısınız? 21. Sizce “değer” ve “fiyat” sözleri özdeş bir anlam taşıyor mu? 22. Bütün insanlara karşı kardeşlik ve sevgi sizce çocukça bir tutum mudur?
V. Переведите на турецкий язык.
1. Курица, петух и собака — домашние животные. 2. Али не любит хвалиться. 3. Солнце взошло. 4. Япония находится на востоке Азии. 5. Вы постоянно молодеете и становитесь красивее. 6. Дождя не было, небо было голубое. 7. Собрание проводится дирекцией, открытие заседания ожидается в 12 часов. 8. Товарищ Иванов выздоровел через три дня. 9. После довольно долгого (длинного) путешествия мы приехали в Анкару. 10. Мать напоила ребенка чаем. 11. Собрание было открыто председателем. 12. В экономике этой страны сильный частный сектор. 13. В сердце бедной женщины уже не осталось любви, но обострилось чувство доброты. 14. Я вас не понял. 15. Он не может понять чувств этой бедной женщины. 16. Какая месячная зарплата этого рабочего? 17. Вес этих персиков два килограмма.
Турецкие пословицы
Kalem kılıçtan keskindir.
Ölüm var, ayrılık yok.
Uyku, ölümün kardeşidir.
Üzümünü ye, bağını sorma.
Yiğidin malı meydanda.
Ağaç yaprağıyla güzeldir.
Ak akça kara gün içindir.
uyku — сон kara — черный
bağ — виноградник akça — деньги, монета
yiğit — парень, молодец
Загадки
Akşam baktım çok idi, Sabah kalktım yok idi. (yıldızlar)
Benim bir ağacım var, ağacımın on iki dalı var, her dalında otuz yaprak var, bir tarafı beyaz, bir taraf siyah. (yıl)
Hangi ağactır, yapraklarının bir tarafı siyah, bir tarafı beyaz? (gece, gündüz)
Bir baktım dört ayaklı, bir baktım iki ayaklı, bir baktım üç ayaklı. (insan)
Karşıdan baktım hiç yok, yanına vardım pek çok. (karınca)
Çarşıdan aldım bir tane, açtım baktım bin tane. (nar)
Karsıdan baktım — al, yanına vardım — dal, ağzıma attım — bal. (kiraz)
Обороты и выражения
Çocuklar! — Ребята!
(Çok) memnun olduk — Мы (очень) рады (познакомиться)
Hamdolsun! — Слава богу!
Диалог
- Günaydın, çocuklar! Ben sizin yeni Türkçe öğretmeninizim.
- Günaydın, efendim, çok memnun olduk.
- Nasılsınız?
- İyiyiz, teşekkür ederiz.
- Anneleriniz babalarınız nasıl?
- Hamdolsun, onlar da iyiler.
- Türkçe kaç ay öğreniyorsunuz?
- Beş ay.
- Size Türkçe soru sormak istiyorum, bunlara cevap vermeniz lazım.
- Hay hay, efendim, memnuniyetle.
- Bu sınıfta kaç öğrenci bulunuyor?
- Bu sınıfta yedi öğrenci bulunuyor.
- Öğrenciler nerede oturuyorlar?
- Öğrenciler sıralarda oturuyorlar.
- Etrafınızda ne bulunuyor?
- Solumuzda pencereler, sağımızda kapı bulunuyor. Karşımızda iki kara tahta, arkamızda da bir duvar var. Yukarıda tavan,
aşağıda taban var. Biz sıralarda yan yana oturuyoruz. Önlerimizde, sıraların üzerlerinde kitaplar, kalemler, defterler, silgiler
bulunuyor. Sıra altlarında çantalar var.
- Çantaların içinde neler var?
- Çantaların içinde cetveller, kağıtlar var.
- Tavanda ne var?
- Tavanda lambalar var.
- Aferin, çocuklar. Cevaplarınız için teşekkür ederim.
Контрольные упражнения
I. Прочитайте в виде одной синтагмы и переведите следующие предложения, в которых подлежащее выражено не отдельным членом (словом), а личным аффиксом. Главное ударение находится на слове, стоящем непосредственно перед сказуемым. Меняя порядок слов и ставя соответствующее слово перед сказуемым, можно выделять те или иные наиболее важные по смыслу слова. Не следует забывать, что в тех случаях, когда прямое дополнение отделено от сказуемого другими словами, оно всегда оформляется винительным падежом.
Образец 1 (подчеркнутые слова интонационно выделяются):
Вu kalemlе beş sayfa yazdım. - Я написал этой ручкой пять страниц.
Образец 2:
Вeş sayfayı bu kalemle yazdım. - Пять страниц я написал этой ручкой.
I. Bir vazife ile doğuya yollandım. Doğuya bir vazife ile yollandım.
2.Satıcıya bir elma yıkattım. Elmayı satıcıya yıkattim.
3. Size önemli bir araştırma yaptırdık. Bu önemli araştırmayı size yaptırdık.
4. Bu politika ile altına deıer kazandırdınız. Altına bu politika ile değer kazandırdınız.
5. Odalar Birliğinden bilgi aldık. Bilgiyi Odalar Birliğinden aldık.
6. Kamu kesimine yatırımlar yapıyoruz. Bu yatırımları kamu kesimine yapıyoruz.
7. Gazetelerden fiyat artışlarını izliyoruz. Fiyat artışlarını gazetelerden izliyoruz.
8. Bunun için karamsar görünüyorum. Karamsar bunun için görünüyorum.
9. Bu adama iş yaptırıyoruz. İşi bu adama yaptırıyoruz.
II. Поставьте вместо точек аффикс указанного залога.
Страдательный:
1. Bütün sorular başkanımız tarafından yanıtla…di. (bütün suallere başkanımız tarafından cevap ver…di). 2. Arslan avcılar tarafından izle…iyor. 3. Görüşmelere nerede devam ed…iyor? (Görüşmeler nerede sürdür…uyor?) 4. О belgeler nereye at…dı? 5. Karanlık odada otur…uyor mu? 6. О kadar çok içki iç…di mi? 7. Bu filmden çok etkile…dim.
Возвратный:
1. Ali seni bekliyor, bahçede gez..iyor. 2. Sabahleyin banyo yaptım, yıka…dim, giy…dim ve evden çıktım. 3. Erol durakta sevgilisini gördü ve otobüsten at…dı. 4. Bu akılsız insan çok öv…üyor.
Понудительный:
1. Karım sizi kimin yanına otur…tu? 2. Arabamı işçilere yıka…tım. 3. Öğrencileri genç öğretmene
topla…tık. 4. Bu bunalım bize çok şey düşün…dü.
Взаимный:
1. Balıkçılarla içten (samimi) bir biçimde gör…tük. 2. Onunla bu sabah selamla…madık. 3. Almanya’daki oğlumla yaz…amıyoruz. 4. Çocuklar avluda bekle…iyorlar.
III. Переведите на турецкий язык.
1. В течение последних двух дней наблюдалось увеличение цены на золото. 2. Общее экономическое положение в стране начало улучшаться. 3. Этой фирме мы заказали одно важное исследование. 4. Положение больного ухудшается. 5. Люди на остановке ожидали автобуса. 6. Этот город находится в Азии. 7. Мне нужно пойти в столовую. 8. Вам нужно остановиться у магазина одежды. 9. Председателю были заданы вопросы относительно капитала этой фирмы. 10. Эта экономическая политика плохо влияет на частный сектор. 11. Измир находится на западе Турции. 12. Его друг прогуливается у противоположной стены.
Содержание урока 8:
- Числительные
- Арифметические действия
- Дроби
- Порядковые числительные
- Обозначение времени в часах и минутах
- Настоящее-будущее время
Текст
Memur hayatı
Aydın bey Etibank’ta çalışır. Genel Müdür bay Şener’in katibidir. Ayda birkaç milyon lira kazanır, geçimi iyidir. Aydın bey her gün saat 7′de uyanır, yataktan kalkar, elini yüzünü yıkamak için banyoya gider. Yikanır, sonra giyinir ve yemek odasına yönelir. Saat 7.30′da (yedi otuzda veya yedi buçukta) kahvaltı eder, annesi, babası, karısı ve oğlu ile konuşur. Sekiz yaşındaki oğlu: “Ben bütün sayıları bilirim” der.
- Peki, say
- Sıfır, bir, iki, üç, dört, beş, altı, yedi, sekiz, dokuz, on, on bir, on iki, on üç… Sonra yirmi, otuz, kırk, elli, altmış, yetmiş, seksen, doksan, yüz, bin, milyon, milyar, trilyon.
- Aferin sana! Ya toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemleri hakkında senin bilgin var mı? Yirmi altı artı otuz üç kaç eder?
- Elli dokuz.
- Altmış sekiz eksi on altı kaç eder?
- Elli iki.
- Ya çarpım tablosunu bilir misin? Sekiz çarpı altı kaç eder?
- Kırk sekiz.
- Ya on iki bölü iki?
- Altı…
Kahvaltıdan sonra Aydın bey en güzel kravatını takar ve evden çıkar. Biraz ileride büyük bir giyim magazasının karşısındaki otobüs durağına gelir. Kaldırımda yolcular bekleşirler ve “Fiyatlarımızda %45′lik indirim” yazılı reklamları dalgınlıkla seyrederler. Son günlerde trafik aksamaz ve otobüs Aydın beyi çok bekletmez.
Aydın bey Genel Müdürün elini sıkar, “Gün aydın!” der, başka memurlarla selamlaşır. Penceredeki balıkların suyunu değiştirir, masa başına oturur, gözlüğünü takar ve kağıtlar üzerine eğilir. Genel Müdür Aydın beye birkaç yazı yazdırır. Sonra birı telefonla аrar, “Ben Mehmet Kaya, Genel Müdürle görüşmek istiyorum” der. Saat 14 için anlaşırlar. Saat 14de Aydın bey bay Kaya’yı karşılamak için merdivenden aşağı iner, onu kapıda bekler, карının önünde gezinir. Biraz sonra bay Kaya gelir, Aydın bey onu selamlar ve Genel Müdürün yanına götürür. Bay Kaya: “Garanti süresi doldu, fakat durum değişmedi, mal yok. Ben parayı çekmek için yetki aldım” diye görüşmeye başlar.
Mesai saat 17′ye kadardır, fakat buna rağmen Aydın bey iş bitmesinden bir saat önce ayrılmak ister. Genel Müdüre: “Bugün mesainin sonuna kadar kalamam, çürük dişimi çektirmek veya doldurtmak için doktora gitmem lazım” der ve ayrılır.
Комментарий к тексту
-()r + личные аффиксы I группы - аффикс настоящего-будущего времени (в скобках может быть нуль, широкая или узкая гласная):
çalışır (работает), kalkar (встает), kahvaltı eder (завтракает),
-maz - аффикс отрицательной формы настоящего будущего времени:
aksamaz (не хромает, не подводит), trafik aksamaz (уличное движение не подводит, функционирует хорошо),
-amam - форма невозможности настоящего-будущего времени:
kalamam (не могу остаться; 1-е лицо ед. числа),
En güzel gömlek - самая красивая рубашка
Aferin sana! - Какой ты молодец!
Новые слова
geçim — средства к существованию
bilgi - знания, сведения
buçuk (ğu) — половина (при целом числе)
kravat - галстук
durak(ğı) - остановка
kaldırım - тротуар
baba — отец
каrı — жена
sayı — число
toplama — сложение
artı - знак сложения; плюс
çıkarma — вычитание
eksi - знак вычитания; минус
çarpma — умножение
çarpı - знак умножения; умножить
bölme — деление
bölü - знак деления; разделить
çarpım tablosu - таблица умножения
işlem — операция
saymak — 1) полагать, считать, перечислять; 2) уважать
yazı — письмо
yazılı — 1) написанный, 2) имеющий надпись
indirim — снижение, скидка
reklam — реклама
dalgınlık (ğı) — рассеянность, задумчивость
trafik (ği) — уличное движение
gözlük(ğü) - — очки
diş — зуб
garanti — гарантия
süre — срок
yetki — полномочие
mesai — рабочий день, часы работы
çürük (ğü) - — гнилой
kötüleşmek - — ухудшаться
takmak — надевать, прицеплять
sıkmak — сжимать, пожимать
aksamak - хромать
selamlamak — приветствовать
değişmek — меняться, изменяться
değiştirmek — изменять, менять
eğilmek — сгибаться, нагибаться
dolmak — 1) наполняться, 2) истекать (о сроке)
doldurtmak — сделать пломбу (о зубе)
karşılamak — встречать
çekmek — тащить, тянуть
çektirmek — удалить (зуб)
para çekmek — снимать деньги (со счета)
Числительные
В турецком языке употребляются следующие количественные числительные:
0 — sıfır
1 — bir
2 — iki
3 - üç
4 — dört
5 — beş
6 — altı
7 — yedi
8 — sekiz
9 — dokuz
10 — on
В числительных, обозначающих числа больше десяти, ударение падает на начальный слог, например o’n bir, o’n iki,…:
11 — on bir
12 — on iki
13 — оn üç
14 — on dört
15 — on beş
16 — on altı
17 — on yedi
18 — on sekiz
19 — on dokuz
20 — yirmi
Числительные, обозначающие десятки и степень десяти:
10 - — on
20 - — yirmi
30 - — otuz
40 - - kırk
50 - - еlli
60 - — altmış
70 - — yetmiş
80 - — seksen
90 - — doksan
100 - — yüz
1000 - bin
1 000 000 - milyon
1 000 000 000 - milyar
Примеры:
22 — yirmi iki, 39 — otuz dokuz, 55 — elli beş, 49 — kırk dokuz, 181 — yüz seksen bir, 101 — yüz bir, 158 — yüz elli sekiz, 299 — iki yüz doksan dokuz, 1001 — bin bir, 1500 — bin beş yüz, 10000 — on bin, 100000 — yüz bin, 562435 — beş yüz altmış iki bin dört yüz otuz beş.
Четное число — çift sayı (rakam)
Нечетное число — tek sayı (rakam)
Четыре арифметические действия, по-турецки, dort işlem:
Toplama: 3 + 4 = 7 - üç, dört daha yedi eder или üç, artı dört eşit(tir) yedi.
Çıkarma: 6 — 4 = 2 - altıdan dört çıktı, iki kaldı или altı, eksi dört eşit(tir) iki.
Çarpma: 6 x 3 = 18 - üç kere altı, on sekiz или altı çarpı üç, eşit(tir) on sekiz.
Bölme: 12 : 4 = 3 - on iki bölü dört, eşit(tir) üç.
Возведение в квадрат - karesini alma, например: возведи три в квадрат - üçün karesini al
Возведение в куб - küpünü alma, например: возведи четыре в куб - dördün küpünü al
Степень - kuvvet, например: возведи два в пятую степень - ikinin beşinci kuvvetini al.
Два в степени минус четыре - iki üzeri eksi dort.
Квадратный корень — kare kök. Извлечение квадратного корня — kare kökün alınması, например:
извлеки квадратный корень из четырех — dördün kare kökünü al.
Извлечение кубического корня — küp kökün alınması, например:
извлеки кубический корень из двадцати семи — yirmi yedinin küp kökünü al.
Извлечение корня четвертой степени — dördüncü kökün alınması, например:
извлеки корень четвертой степени из тридцати двух — otuz ikinin dördüncü kökünü al.
Слово buçuk обозначает половину при целом числе:
1.5 — bir buçuk, 3.5 — iüç buçuk, 45.5 — kırk beş buçuk.
Половина без целого числа, т.е. 1/2, обозначается словом yarım.
При обозначении дробных чисел цифра знаменателя ставится в местном падеже,в десятичных дробях используется слово virgül (запятая) или nokta (точка):
а) 2/3 — üçte iki или iki bölü üç, 1/5 — beşte bir или bir bölü beş, 1/2 — ikide bir или bir bölü iki или yarım, 1/4 — dörtte bir или bir bölü dört или çeyrek;
б) 1.25 — bir yüzde yirmi beş или bir virgül yirmi beş, 0.2 — onda iki или sıfır virgül iki, 44.153 — kırk dört binde yüz elli üç или kırk dört virgül yüz elli üç.
В записи процентов знак процента пишется перед цифрой:
%10 — yüzde on, %1.3—yüzde bir virgül üç.
Следует помнить, что в турецком языке существительное с числительным употребляется обычно в единственном числе:
üç öğrenci (три ученика), beş kalem (пять ручек).
Если существительное имеет при себе определения, то числительное ставится, как правило, на первое место:
iki küçük masa (два маленьких столика), üç büyük ve güzel vazo (три большие и красивые вазы).
Порядковые числительные образуются при помощи аффикса -ıncı, -inci, -uncu, -üncü (после согласной основы) или -ncı, -nci, -ncu, -ncü (после гласной основы):
birinci (первый), onuncu (десятый), yirmi altınci (двадцать шестой), elli üçüncü (пятьдесят третий).
Как количественные, так и порядковые числительные могут принимать аффиксы принадлежности и аффиксы падежей. В частности, они могут выступать в роли определяемого члена двухаффиксного изафета, при этом определение может употребляться как в родительном, так и в исходном падеже:
öğrencilerden или öğrencilerin üçü (трое из учеников), ağaçlardan или ağaçların biri (одно из деревьев), sıradakilerden или siradakilerin dördüncüsü (четвертый из стоящих в очереди).
Числительные часто употребляются с так называемым нумеративом, т.е. словом, обозначающим единицу измерения или количества:
iki kilo elma (два кило яблок), üç tane kursun kalem (три штуки карандашей).
Новые слова
şişe — бутылка
fincan — чашка
tabak (ğı) — тарелка
kaşık (ğı) — ложка
kutu — коробка
bardak (ğı) — стакан
paket — пакет
tane — штука
çift — пара
gram — грамм
kilo — кило, килограмм
baş — голова, головка (при счете)
sürü — стая, стадо
Упражнение
Переведите следующие словосочетания:
а) üç şişe süt, bir kaşık şeker, dört tane sigara, iki yüz ruble para, bir tabak çorba, üç paket sigara, beş baş soğan, üç yüz gram bal, iki kutu şeftali, bir buçuk kilo elma, bir milyar lira sermaye, altı yız yirmi baş manda, bir sürü at, dört çift ayakkabı, bir fincan kahve, sekiz bardak su, yarım kilo patates;
б) пять кило соли, три пары обуви, полстакана чаю, полтора стакана воды, триста пятьдесят рублей денег, двадцать штук сигарет, три головки лука, двести граммов хлеба, три ложки сахара, две с половиной коробки конфет, пятьсот тысяч долларов капитала, четыреста голов скота, две стаи воробьев, две чашки чая.
* * *
Обратите внимание на различие в значениях конструкции с нумеративом, с одной стороны, и одноаффиксным изафетом из тех же слов — с другой:
bir şişe süt (одна бутылка молока) — bir süt şişesi (одна молочная бутылка),
iki fincan kahve (две чашки кофе) — iki kahve fincanı (две кофейные чашки),
dört tabak çorba (четыре тарелки супа) — dört çorba tabağı (четыре тарелки для супа).
Обозначение времени в часах и минутах
При обозначении времени соответствующее число ставится в местном падеже после слова saat (час):
saat 7′de (saat yedide) — в семь часов
saat 5′tе (saat beşte) — в пять часов
saat 13′tе (saat on üçte) — в тринадцать часов
saat iki buçukta или saat iki otuzda — в половине третьего
saat dört kırk beşte — в четыре часа сорок пять минут.
При другом порядке слов и употреблении слова saat в местном падеже смысл изменяется:
7 saatte (yedi saatte) — за семь часов (в течение семи часов),
iki buçuk saatte — за два с половиной часа (в течение двух с половиной часов).
Для передачи нескольких минут следующего часа число полного истекшего часа ставится в винительном падеже, затем указывается число минут (dakika — минута) и употребляется глагол geçmek (проходить) или деепричастие от этого глагола geçe:
saat 9′u on dakika geçe — десять минут десятого,
saat 10′u beş dakika geçiyor — сейчас пять минут одиннадцатого,
saat altıyı çeyrek geçiyor или geçe — четверть седьмого.
Для передачи нескольких минут, остающихся до следующего полного часа, число, обозначающее час, ставится в дательном падеже, затем указывается число минут и употребляется слово var (есть, имеется) или деепричастие kala от глагола kalmak (оставаться):
saat 12′уе yirmi var — без двадцати двенадцать,
saat 11′е beş kala — без пяти одиннадцать,
saat 4′е çeyrek kala — без четверти четыре.
Для обозначения точного часа используется слово tam (ровно, точно):
tam saat üçte (ровно в три часа).
Выражение saat yarımda означает “в половине первого”.
Упражнения
I. Переведите на русский язык.
1. Saat kaç? 2. Saat on üç. 3. Saat biri on geçiyor. 4. Saat bir buçuk. 5. Saat yirmi dört. 6. Saat on. 7. Saat on iki otuz. 8. Biri kırk geçiyor. 9. Saat üç buçuk. 10. Saat on dokuzu on geçiyor. 11. Saat bire yirmi var. 12. Saat yarım. 13. Onbire çeyrek var. 14. Saat kaçta orada olacağız? Dördü çeyrek geçe orada olacağız. 15. Saat kaçta gideceğiz? Üçü yirmi geçe gideceğiz. 16. Ahmet kaçta geldi? Üçe on kala. 17. Ya Ali kaçta geldi? O, ikiye çeyrek kala buradaydı.
II. Переведите на турецкий язык.
1. Который час? 2. Сейчас восемь часов. 3. Сейчас пять минут третьего. 4. Сейчас половина первого. 5. Сейчас двадцать часов пятьдесят пять минут. 6. Сейчас семнадцать тридцать. 7. Без четверти пять. 8. Половина первого. 9. Без пяти шесть. 10. Во сколько начинается урок? Урок начинается десять минут четвертого. 11. Когда вы пришли? Я пришел без двадцати пяти восемь. 12. Когда пришел Али? Али пришел ровно в час.