Шүкірлік ету туралы жалпы түсініктеме
КІРІСПЕ
Әрбір нығметтің Алладан берілетіндігіне және адамдардың әрекеті себепкер екеніне кәміл сену – жүрекпен жасалатын құлшылық. Адамды Алла Тағаланың жаратқаны баршамызға аян. Ендеше, адамға берілетін әрбір артықшылық пен түрлі нығметтер де Алла тарапынан беріледі деген сөз. Әлбетте, адам жаңғалақ. Кейде жаңғалақтығынан ризықтың қайдан келіп жатқанын ұмытып, қандай да бір нығметке қол жеткізсе өзі жеткендей сезімде болады. Ал, мұсылман адам өмірдегі барлық нығметтерінің Алладан екенін мойындап, бойұсынады. Ол туралы аяттар былайша баяндайды:
«Әлемдердің Раббынан басқа, олар менің дұшпаным. Ол, мені жаратқан, маған тура жол көрсетеді. Ол, маған жегізеді де, ішкізеді. Ол, қашан ауырсам, маған шипа береді. Ол, мені өлтіреді де, сонсоң тірілтеді. Ол сондай Алла, киямет күні қателерімді жарылқауын үміт етемін».(Шуғара сүресі 77-82)
Алла Расулының (ﷺ) мүбәрак дұғаларының бірінде «Иә, Алла! Мадақ саған тән. Сен көктер мен жердің және олардың арасындағы барлық нәрсенің Реттеушісісің. Мақтау саған лайық. Сен көктер мен жердің және олардың арасындағы барлық нәрсенің Нұрысың. Мақтаулардың барлығы саған хас-дүр. Сен көктер мен жердің және олардың арасындағы барлық нәрсенің Иесісің. Мақтау саған лайық. Сен Хақсың, уәдең-хақ, Сені (ақыретте) көру-хақ, сөзің-хақ, жәннатың де хақ, тозағың да- хақ. Пайғамбарларың да хақ. Мұхаммед (ﷺ) де хақ. Қиямет күні де хақ. Иә, Алла! Саған бойсұндым, саған иман келтірдім және тәуекел еттім, саған сендім. Жалғыз саған сеніп (дұшпандармен) арпалыстым. Сенің ғана үкім беруші Ұлы зат екеніңді қабылдадым. Иә, Алла! Істеген және істемек болған, ашық және жасырып күнәларымның барлығын кешіргін. Ақырет күнінде мені бірінші тірілтетін, дүние тіршілігінде пайғамбарлығымды қияметке дейін қалдыратын да Сенсің. Сенен басқа ғибадатқа лайық тәңір жоқ, Сен ғана барсың[15]-дейді. Міне, нағыз бойұсынған құлдың дұғасы. Нағыз Пайғамбарлық дұғасы. Адамзаттың ішіндегі ең жоғары мәртебеге ие бола тұра, соған сай шүкір етудің көрінісі. Бұл дұға Алланың ақырғы Елшісінің (ﷺ) әрбір үмметінде әрдайым шүкіршілікте болу өнегесін үйретіп тұрғандай.
Адам баласы дүние тіршілігінде денсаулық пен байлық жағынан бірдей болмайтыны анық. Біреу ауру, біреу сау, біреу кедей, біреу бай, біреу бақытты, біреу бақытсыз. Бұл Алланың бір сынағы екені даусыз. Бірақ, шүкір ету үшін адам баласы қандай жағдайда да өзінен төмен адамдарға қарап, өзіне берілген нығметтерге қанағат тұтуы керек. Пайғамбарымыз бір хадисінде:
«Дүние істерінде өзінен төменге қарау, дінде (діни үкімдерді орындауда) өзінен жоғарыларға қараған адамды Алла Тағала әрі сабырлылардың, әрі шүкір етушілердің қатарында қылады. Ал, дүние тіршілігінде өзінен жоғарыларға қарап, дінде өзінен төмен болғандарды місе тұтқан адамды Алла Тағала сабырсыздар мен шүкірсіздердің қатарында қылады»,-дейді.
Жаратушы Иеміз Өзінің нығметтеріне, ырзық-несібесіне қанағат етіп жүретін шүкіршіл құлдарын жақсы көреді. Өйткені Жаратқанның берген ырзығына шүкірлік ету иманның ажырамас бөлігі болып табылады. Сондай-ақ, Алла Тағала Өзіне күпірлік қылмауға, шүкірлік етуге бұйырған. Бұл жөнінде «Бақара» сүресінің 152-аятында: «Мені естеріңе алыңдар, сонда Мен де сендерді есіме аламын. Маған шүкіршілік етіңдер, шүкірсіздік қылмаңдар», – делінген. Ендеше, Жаратқанның берген өміріне, денсаулығына, материалдық және рухани байлықтарына алғыс білдіріп, лайықты түрде шүкірлік қылу әрбір пенденің міндеті.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Шүкірлік ету туралы жалпы түсініктеме
Шүкіршілік – адамның барды қанағат тұтып, жаратылыс хикметінен ғибрат алып, тәубаға келуі. Шүкіршілік адамның рухани кемелденуімен ұлғайып, адамшылық келбетін айқындай түсетін қасиет. Шүкіршілік барға қанағат етумен тоқталмай, жаратылыс хикметіне терең бойлап, өзінің бұл дүниеде бар болуына, жарық дүниені көріп, тіршілік жасауына шүкір етуінен көрінеді. Өзгеден қате-кемістік көрсе немесе жан иелерінің кемшілігін, адамға қарағандағы әлсіздігін көргенде, өзін артық санап тәкаппарланбай, өзгедегі кемшіліктің өзінде болмағанына шүкіршілік ету адамның тәубасын ұлғайтып, рухани кемелденуіне мүмкіндік береді. Адамның жаратылыс әлеміндегі, жан иелерінің арасындағы ерекше орны мен жауапкершілігін айқындап, осындай кемел, жаратылысты иелене тұрып, Жаратушыны танудың Хақиқатқа бойлап, ғибраттанудың маңызы мен мәнін анықтайды. Жеке адамның бойындағы шүкіршілік оның тағдырға ризалығынан, әрбір оқиғаны сабырмен қарсы алуымен, бойындағы қасиеттерімен, қолында бар дүниесіне қанағат етуінен көрінеді. Шүкіршілік адамның қоршаған орта мен адамаралық қатынасын реттеп, қоғамдағы тыныштыққа, мейірбандық пен бауырмалдыққа игілікті ықпал етеді. Шүкіршілік Құран Кәрімдегі “Ей, адам баласы, сен шүкір ет, одан кейін зікір ет” деген Жаратушының бұйрығына сай адамшылық асыл мақсаттың, яғни Иманды күшейтудің негізі. Шүкіршілік – адамның қоршаған төңіректен ғибрат алып пікір етуіне де азық болатын алғышарт.
Шүкіршілік – мұсылманды өмір өткелдерінен алып өтетін өте маңызды құлшылық. Тағдырға шынайы иман келтірген адам өзіне берілген һәм берілмеген барлық несібелері үшін Аллаға шүкіршілік етеді. Мұны бұрынғылар «Аллаға қанағат ету» және «Аллаға шүкір ету» деп екіге бөлген.
Қанағат ету – пенденің қолындағы әрі қолы жетпеген несібелері үшін разы болуы болса ал, шүкір ету – кісінің қолындағы несібелері үшін Аллаға алғыс білдіруі. Бұл жөнінде Құранда:
«Мені естеріңе алыңдар, сонда Мен де сендерді есіме аламын. Маған шүкіршілік етіңдер, шүкірсіздік етпеңдер», (Бақара 152) – делінген. Ендеше, Жаратқанның берген өміріне, денсаулығына, материалдық және рухани байлықтарына алғыс білдіріп, лайықты түрде шүкірлік қылу – әрбір пенденің міндеті.
Өміріміздегі кез келген мәселенің иманға келу, шүкірлік ету арқылы шешімін тауып жататындығы белгілі. Халқымыздың «Қанағат қарын тойғызар» деп, барға қанағат жасап, жоққа салауат айтып жататындығы да осыдан деп білеміз.
Шын мәнінде, адам баласының тәкәппар кеудесі тығырыққа тірелген сәтте өзінің дәрменсіздігін мойындайды. Құдіретті бір Ұлы Күштің бар екендігіне бойұсынып, оған қолын жайып медет тілейді. Тіпті, кезінде өзін құдайға теңеп, тәңірмін деген перғауын теңіз түбіне батып бара жатып, ажал аузындағы бір мезетте: «Мұсаның Раббысына иман еттім», (Жүніс сүресі, 90-аят) – деген екен.
Дана халқымыз: «Алла беріп те сынайды, алып та сынайды», – дейді. Кезінде өз заманының заңғар тұлғасы Әбу Ханифа ғылыммен қатар сауда-саттықпен айналысты. Ғұлама қоңыртөбел тірлік кешті. Күндердің күні шәкірттеріне дәріс оқып отырған ол тауарын тасымалдаушы кеменің суға батқан жайлы хабар естиді. Алайда, тіршілік мұратын имандылыққа жеңгізген ғалым бұл хабарды естігенде «әлхамдулилла» дейді де, сабағын жалғастыра береді. Көп өтпей әлгі хабарды әкелген кісі қайта келіп: «Мырза, кешіріңіз, әлгінде әкелген хабарым тура емес екен. Малыңызды тасыған кеме аман-есен келді. Қазір жүк түсіріліп жатыр», – дейді. Әбу Ханифа тағы да: «Әлхамдулилла», – дейді. Қасындағылар бұған таң қалып, ғалымның суыт және жақсы хабарға бірдей көңілмен жайбарақат жауап бергенін сұрады. Сонда ол: «Біздің барлық күйіміз Аллаға шүкірлік ішінде болғаны жөн. Дүние – сынақ орны. Алла құлдарын кейде беріп, кейде алып сынайды. Алдыңғы хабармен Алланың мені зиянға ұшыратып сынағанын ойладым. Шүкіршілік еттім. Кейінгі хабармен Алла мені сыйлап, сынағанын ойладым және шүкіршілік еттім», – деген екен. Міне, мұны Аллаға жақындаған кісінің амал-әрекеті емес деп қалай айта аламыз?!
Тілсіз жау атанған табиғаттың тосын жағдайына тап болған адам баласы жан ұшыра айқайлап, қара басын қорғаудың қамына кіріседі. Ажалмен бетпе-бет келген адам қиындықтан құтылатын ешқандай мүмкіндігі қалмайды. Мұндай сәтте адам Жаратушыға жалбарынып, дұға жасап медетті тек Алладан күтеді. Жәрдем тек Алладан келетінін бар болмысымен және жүрегімен сезеді. Әдетте, «Жаратушы жоқ» дейтін бейбақтың өзі де жаны алқымға таяған шақта Құдайын лезде табады. Алайда, адамның көпшілігі қауіп-қатерден құтылған соң үрей мен қорқыныш сезімдерінің барлығын ұмытып кете барады. Жүрегі жайланып, түк болмағандай күй кешіп, дұғаны да жайына қалдырады. Дәл осы ақиқат Құран Кәрімде былай баяндалады:
«Ол сондай Алла, сендерді құрлықта, теңізде сапарға шығарады. Сендер отырған кеме жайлы бір желмен жылжып, адамдар онымен мәз болып бара жатқанда сұрапыл боран шығып, тұс-тұстан толқын ұрғанда, кемедегілер толқын қоршауында қалдық деп ойлайды да: «Бізді осыдан құтқарсаң, өзіңе шүкір қылар едік», – деп, Алладан шын ниеттерімен тілек тілейді. Алла оларды құтқарғаннан кейін, олар жер жүзінде орынсыз бұзықтық істейді. Ей, адамдар! Бұзықтықтарыңның зияны өздеріңе ғана тиеді, дүние тіршілігінің (баянсыз қызығына) масаттанасыңдар. Содан соң сендер алдымызға қайтып келесіңдер. Сонда істеген істеріңді айтып береміз» (Жүніс сүресі, 22-23-аяттар).
Парсы ғалымы Саъди Шерози: «Кімнің қолынан және тілінен Алла Тағаланың берген нығметтеріне лайықты түрде шүкіршілік айту келеді? Егер әр бір нығмет үшін шүкіршілік айту керек болса, адамның бір демі үшін екі рет шүкіршілік айту керек болар еді. Демнің ішке кіруі – өлімнің алдындағы өмір дегені, демнің сыртқа шығуы – өмірдің жалғасуы дегені. Егер бір дем өмірдің екі нығметінен тұрса, оған екі рет шүкіршілік айту керек болса, басқа нығметтер үшін адам баласы қашан шүкіршілік айтпақ? Демек, біз Алла Тағалаға нығметтері үшін, тым құрығанда, тілмен шүкіршілік айтуға да дәрменсізбіз. Соның үшін әрбір пенде Алла Тағалаға лайықты шүкір айта алмай жатқандығы үшін истиғфар (кешірім) тілеуі керек. Өйткені, Алла Тағаланың нығметтеріне лайықты, Оның Жаратушы зат екендігін тасдықтайтындай шүкіршілікті еш бір пенденің қолынан келмейді, – деген екен. Алла Тағала Құран Кәрімде былай баяндалады: «Ал, енді адамзат қашан Раббы оны сынай сыйлап, игілікке бөлесе: «Раббым мені сыйлады», – дейді. Қашан оны сынап, несібесін азайтса: Раббым мені қорлады, – дейді» (Фәжір 15-16).
Сабыр мен төзімділік таныту – һәм өзінің жағдайы мұнан да төмен болуы мүмкін екендігін есіне алып шүкір ету пенденің міндеті. Мұсылман өз шүкіршілігін келесі үш жағдаймен білдіре алады:
Біріншісі – Адам өзіндегі бар нығметті Алладан екенін мойындау;
Екіншісі – Сол нығметтердің бәрін сізге нәсіп еткен Алла Тағалаға тіліңізбен мадақ айтып (әлхамдулилла), құлшылығыңызбен білдіру;
Үшіншісі – Пенде ол нығметтерді тек Алла бұйырған орындарға ғана жұмсау.
Демек, Аллаға шүкіршілік еткісі келген адам жәй шүкір деп қоймай, осы үштағанды жүзеге асыруға тырысуы қажет. Сонда ғана шүкірліктің шынайы көрінісі, нақты болмысы өзінің лайықты тұрғыдағы орнын алады.
Құран Кәрімнің алғашқы сүресі Фатиха «Барлық мақтау бүкіл әлемнің Раббысы Аллаға тән» деген сөздермен басталады. Күнделікті бес уақыт намазын өтейтін жан ең кемінде намазда бұл аятты 30 мәрте қайталайды екен. Осыдан-ақ, шүкірлік етіп, Аллаға мадақ айтудың қаншалықты маңызы бар екендігіне нақты көз жеткізуге болады.
Көп жағдайларда, тіпті, қолдағы бар нәрсенің қаншалықты құнды екенін түсінбегендіктен Аллаға шүкір етпей жатамыз. Алайда, қолымызда-ғыдан айырылғанымызда ғана оның қадіріне жетіп бағалай бастаймыз. Және де осылай болуға тиісті және мұнда шүкіршілік ететін ештеңе жоқ сияқты әрекет жасаймыз.
Әсіресе, белгілі бір ауыр науқасқа шалдыққан жан өмірдің құндылығын, Алланың мейірімділігін, айналаны, қоршаған ортаны, т.б. мәселелерді жан-жақты ойлана бастайды. Соның ішінде, тыныс жолдарының қатерлі ісігі ауруына ұшыраған адамдар, тіпті, бір жұтым ауаның бағасын біледі. «Аштықта жеген құйқаның, дәмі кетпес ауыздан» деп бабаларымыз айтқандай, көбіміз қолда барда алтынның қадірін біле бермейтініміз өкінішті.
Сондықтан кейбір дұғаларымыз кешігіп яки орындалмай жатса, оның түпкі мәнісін білмегендіктен абыржып, асығудың қажеті жоқ. Жалпы, шүкірлік ету – үнемі есте сақталуға тиісті әрекет. Адам баласының өмірге шариғат көзімен қарағаны жөн. Бұл дегеніңіз – Құран ақиқаттарының құндылықтарын жүрекке терең сіңіріп, оны күнделікті өмірде қолданысқа енгізу. Сонда ғана барлық нығметтің құны мен маңызы алдымыздан жарқырап шыға келеді.
Ұлы Абай хакім: «Талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым ойлап қой – бес асыл іс көнсеңіз», – деп ғақлия айтады. Осынау өсиеттерден ғибрат алсам деген әрбір жан адамдықтың ең асыл қасиеттерінің бірі – барға қанағат, жоққа шүкіршілік ету екендігіне терең ден қоюы керек.
Әнәс ибн Маликтен (р.а.) келген хадисте айтылған:
«Шынында, Алла Тағала бір үзім нан жеп, шүкіршілік еткен және бір жұтым су ішіп, шүкіршілік еткен пендеден разы болады» (Муслим).
Адамдарға рахмет айтып, жақсылық жасау да – шүкіршілік етудің бір белгісі. Усама ибн Зайдтан (р.а.) жеткен риуаятта:
«Адамдарға алғыс білдірген жан Алла Тағалаға көп шүкіршілік етушілерден» (Ахмад).
Әрине, шүкіршілік етудің шынайы озық үлгісін Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) ғұмырынан іздегеніміз жөн. Айша (р.а.) анамыз былай деген екен:
«Алла елшісі аяқтары талғанша намаз оқитын. Бір күні: «Уа, Алланың елшісі! Осыны жасап жүрсің бе? Сенің өткен және келер күнәларың кешірілген еді ғой», – дегенімде, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): Мен шүкіршілік етуші құл болмаймын ба? – деген жауап қайтарды» (Бұхари). Пайғамбармыз (с.ғ.с.) Алланың елшісі бола тұра осындай дәрежеде шүкіршілік етсе, онда біздің жағдайымыз қалай болмақ?!
Ақиқатында, Раббымыз құлдарының шүкірлігіне мұқтаж емес. Бұл Құран Кәрімде: «Кім шүкірлік етсе, расында ол өзі үшін шүкірлік етеді. Ал кім шүкірсіздік қылса, расында Раббым Бай һәм Жомарт», – деп анық айтылған («Нәміл» сүресі, 40-аят).
Ал «Зумәр» сүресінің 7-аятында Алла Тағала: «Егер де сендер (уа, адамзат) күпірлі болсаңдар, онда Алла сендерге мұқтаж емес әрі Ол Өз құлдары үшін күпірлікті жөн көрмейді. Ал егер шүкір етсеңдер, Ол (Алла) оны (шүкірлікті) сендер үшін қабыл көреді», – дейді. Сондықтан адам баласы өзін Жаратушының аса ұлық кейіпте, күллі мақлұқаттардан артық қылып жаратқандығын әрдайым еске алып, шүкір еткені ләзім.
«Алла ештеңе білмейтін кездеріңде сендерді аналарыңның құрсақтарынан шығарып, сендерге құлақ, көз, жүрек берді. Бәлкім, шүкір етерсіңдер» («Нахыл» сүресі, 78-аят). Бұл аят арқылы өмірімізден бастап, дене мүшеміздің барлығы Алланың нығметі екенін ұғамыз. Алайда, адамзаттың бәрі бірдей Жаратушының нығметтеріне, жер бетінде берген мүмкіншіліктеріне шүкіршіл емес. Келеңсіздікке тап болса, ол сол шүкірсіз-діктің кесірінен екені сөзсіз.
Кім шүкіршіл болса, Алла Тағала оның несібесін кеңейтеді. Бұл жайында Құран Кәрімде: «Сонда Раббыларың: «Егер шүкір етсеңдер, Мен сендерге еселей түсемін. Ал шүкірсіздік қылсаңдар, расында Менің азабым қатты», – деп білдірген еді». («Ибраһим» сүресі, 7-аят), – деп көрсетілген.
Енді осы тақырыпқа қатысты хадистерге назар аударайық. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) өз үмметіне нығметке шүкір етудің сырларын түсіндіріп өткен. Суһайыбтан (р.а.) жеткен риуаятта Алла елшісі (с.ғ.с.) былай дейді: «Мүміннің ісі неткен ғажап! Шындығында оның барлық ісі қайырлы. Бұл мүміннен басқаға жазылмаған. Егер оның басында қуаныш болса, Аллаға шүкір етеді – сонысына сауап-сый алады. Егер оған бір жамандық төнсе, оған сабыр етеді – онысына да сауап алады. Алланың мұсылманға жазған әрбір тағдыры қайырлы» (Мүслім риуаят еткен).
Шариғат пайымында шүкіршіл жүрек ең үлкен байлықтардың бірі. Оған Сәубан (р.а.) жеткізген:«Алтын мен күмісті жинап, оларды Алла жолында жұмсамағандарды күйзелтуші азаппен сүйіншіле», – деген аят («Тәубе» сүресі, 34-аят) түскенде пайғамбармен (с.ғ.с.) бірге сапарда жүр едік. Аят түскен соң сахабалардың бірі: «Алтын мен күміс жайында түсті ғой. Енді қандай малды жиғанымыз дұрыс екендігін білгіміз келеді», – деді. Сонда расулулла (с.ғ.с.): «Ең жақсысы: зікір етуден талмайтын тіл, шүкір етуден талмайтын жүрек, иманына тірек болатын мүмін жұбай»,– деген хадис дәлел (Ахмет, Термези, Ибн Мәже риуаят еткен).
Пайғамбардың (с.ғ.с.) өзі шүкір етуде үмметіне үлкен үлгі. Ол (с.ғ.с.) түні бойы Раббысына құлшылық қылып, табаны жарылып кеткенше намаз оқитын еді. Сонда оған жұбайларының бірі: «Уа, Алланың елшісі! Неге олай етесіз? Сіздің бұрынғы да, кейінгі де күнәларыңыз кешірілген жоқ па?» – дегенде, адамзаттың ардақтысы (с.ғ.с.): «Олай болса, шүкір етуші пенде болуым керек емес пе?» – деп жауап береді» (Бұхари мен Мүслім риуаят еткен).
Тіршіліктің түрлі кезеңдерінде бастағы бақтың қадірін біліп, шүкір ету нағыз иманды пенденің белгісі. Бірде пайғамбар (с.ғ.с.) сахабаларына (р.а.) шығып: «Уа, сахабаларым! Қалай тұрдыңдар?», – деп сұрапты. Сонда сахабалар (р.а.): «Аллаға мүмін болып тұрдық, уа, Расулалла!», – деп жауап беріпті. Пайғамбар (с.ғ.с.): «Имандарыңның белгісі қандай?», – деп сұрапты. Сахабалар (р.а.): «Бәле-жалаға сабыр, жағдайға шүкірлік, тағдыр-қазаға разылық білдіреміз», – депті. Сонда Расулалла (с.ғ.с.): «Олай болса, Қағбаның Иесімен ант етейін, сендер нағыз мүмінсіңдер», – деген екен.
Пайғамбар (с.ғ.с.) тағы бір хадисінде былай деген: «Сорлылықтың белгісі төртеу. Олар:
1. Алланың алдында сақтаулы тұрған өткен күнәларын ұмыту;
2. Қабыл болғанын білмей бұрынғы жақсылықтарын айту;
3. Дүниеде өзінен жоғары тұрғанға қарап өкіну;
4. Діни жағынан өзінен төменге қарап шүкірлік ету.
Сонда Алла Тағала: «Мен оны қалап едім, бірақ ол мені қаламады, сондықтан оны тәрк еттім» дейді.
Ал бақыттылықтың белгісі төртеу:
1. Өткен күнәларды еске алып тұру;
2. Өткен жақсылықтарын ұмыту;
3. Өзін діни тұрғыдан өзінен жоғары адаммен салыстыру;
4. Дүниелік халін өзінен төмен адаммен салыстырып, шүкірлік ету».
Сондай-ақ, Әбубәкір Сыддықтың (р.а.) мына бір сөзі де көпке ой салары анық. Ол (р.а.): «Сегіз нәрсе сегіз нәрсенің әшекейі. Кедейліктің әшекейі – тілемсектіктен бойын тарту, нығметтің әшекейі – шүкірлік ету, бәле-қазаның әшекейі – оған сабыр ету, білімнің әшекейі – салмақтылық, шәкірттің әшеке-йі – өзін төмен ұстауы, Алладан қорқудың әшекейі – көп жылау, басқаға жақсылық жасаудың әшекейі – міндетсінбеу, намаздың әшекейі – қорқыныш-пен оқу», – деген екен.
Расында, Алла Тағаланың адамзат үшін көк пен жерден төгіп жатқан нығметтердің саны шексіз. Бұл жөнінде: «Сондай-ақ, Ол сендерге сұрағандарыңның бәрін берді. Егер Алланың нығметтерін есептейтін болсаңдар, санына жете алмайсыңдар. Расында адам өте әділетсіз әрі шүкірсіз», – деп «Ибраһим» сүресінің 34-аятында айтылған.
Сол нығметтердің бірі денсаулық пен бос уақыт. Оның қадірін біліп, Раббының разылығы үшін мүлтіксіз пайдаланып жатқан пенде кемде-кем. Сондықтан пайғамбар (с.ғ.с.): «Адамдардың көбі екі нығметтің қадірін дұрыс білмейді. Олар – денсаулық пен бос уақыт», – деп, осы айтылған екі нығметтің әрдайым назардан тыс қалатындығын үмметіне ескерткен (Хадисті Бұхари, Термези, Ибн Мәже риуаят еткен).
Мұсылман пенде нығметке қуанып, белгілі бір табысқа жеткенде Аллаға шүкіршілік қылып, мадақтап, ұлықтауы керек. Ол үшін «Әлхамдулилләһ» деп айту жеткілікті.
Шүкіршілік туралы «Кәһф» сүресінде баяндалған оқиғаның тәпсіріне назар аударайық.
Ертеде Бәни Исраил қауымында Алла Тағала мол ризық беріп байытқан ағайынды екі жігіт болатын. Оларға әкелерінен мұраға мол байлық қалған екен. Ағайындылардың біріншісі кедей-кепшіктерге көп қарасып, оларға жақсы қарым-қатынас жасайтын. Жомарт байдың үйіне келіп, садақа сұраушылардың сабы үзілмейтін. Ризық-несібесін молайтып, артықшылық берген Аллаға мақтау-мадақ айтып, асып-таспай қанағатпен күн кешкен ол Жаратушыға шүкірлік қылатын.
Ал, екіншісі Қатрус бауырына керісінше тіршілік етті. Ол байлығының бір бөлігін игілікке жұмсаудан, Алла жолындағы қайырлы іс істеуден мүлде бас тартты.
Қатрус қараса көз тоймайтын бақшалардың иесі болатын. Сондай-ақ, үйінде өрімдей ұл-қыздары да бар-ды. Ол әркімге беріле бермейтін осындай нығметтер үшін Аллаға шүкір етудің орнына шалқақтап, тәкаппарланып, талтаң басып жүретінді шығарды.
Бірде оған туысқан бауыры келді. Екеуі оның құлпырған жүзім бағының ішінде жүріп әңгімелесті. Бауырымен әңгімелесіп келе жатып, айналадағы бағының көркемдігіне масаттанған Қатрус оған: «Көрдің бе?! Менің бағым сенікінен үлкен әрі бала-шағам да көп!» – деп қарқылдап күлді. Бауырынан мұндай астамшылықты күтпеген оның көңілі түсіп қалса да сабырлылық сақтап, жанашырлықпен: «Уа, Қатрус! Мұның не асылық сөз? Бұл нығметтің Алланың саған берген сыйы әрі сынағы екендігін есіңнен шығардың ба? Ендеше Алланың берген артықшылығына асып-тасып, масаттанғанның орнына бақшаңа кіргенде шүкірлік етіп: «Машалла! Лә қууата иллә биллә!» (Бұл Алланың қалағаны! Алладан басқа күш-қуат жоқ!) десең, болмай ма? Егер менің бақшам мен бала-шағам сенікінен аз болса, оны сенікінен артық етуге Раббымның күші де, қуаты да жетеді. Немесе бақшаңа бір пәле жіберіп, сені айтақырға қалдыруға да Құдіретті. Одан кейін ештеңе де істей алмай, сорлап қалуың мүмкін. Сондықтан да бұлай асып-тасуыңның жөні жоқ», – деп насихат айтты.
Бірақ Қатрус бауырының сөзін түсінгісі де келмеді. Басын кекжитіп, жан-жағындағы әдемі көрініске қарады. «Менің ойымша, бұл бақша ешқашан да құрымайды. Мұның бәрі менің иелігім! Мен үшін Қиямет те болмайтын сияқты. Қайдан білесің, тіпті, о дүниелік болып, Раббыма қайтқан соң бұдан да үлкен ырысқа кенеліп, пейіштік болармын?» – деп өзеурей түсті.
Қатрустың мына сөзін естіген бауыры оның әбден адасқанын түсінді. Сондықтан оны райынан қайтаруға тырысып: «Сен не деп тұрсың, бауырым? Сені топырақтан жаратып, адамға айналдырған, байлыққа кенелтіп, нығметіне бөлеген Иең – Аллаға қарсы шыққаның ба, бұл? Алла қалағанына байлық беріп, қалағанын кедей етеді. Өзіңнің малыңнан менің малымның аз екендігін айтып мақтанба! Алла қаласа, малымды да, жанымды да көбейтіп, өзімді жәннаттық етер. Ол жәннаттың бақшасы дүние бақшасынан әлдеқайда артық. Бауырым, Қартус! Шектен шығып, асып-таспа! Асылық сөзің үшін Алла Тағаланың бақшаңа бір бәле жіберіп, жоқ қылып жіберуінен сақтан!», –дейді.
Әйтсе де, бауырының бұл сөзін тыңдауға Қатрустың мүлде құлқы жоқ еді. Бойын мақтаныш пен есірік кернеген ол теріс бұрылып кете барды.
Сол күні кеш түсіп, қараңғылық басып, бүкіл ауыл ұйқыға кеткен уақытта Қатрустың бақшасына Құдайдың зауалы төнді. Аяқ астынан ауылдың шетінен құйын көтеріліп, Қатрустың бақшасына бағыт алды. Ақырында кең алқапты қамтыған құтты бақша әп-сәтте қираған үйінділерге айналып шыға келді.
Ертесіне Қатрус күнделікті әдетінше үйінен шығып жан-жағына қарағанда гүл жайнаған бағын көре алмады. Оның орнындағы ойранды көріп есінен тана жаздады. Содан кейін барып бір апаттың болғанын түсінді. Өзінің кешегі асылық сөздеріне өкініп, қос жұдырығымен басын тоқпақтай берді.
Раббысының нығметін мойындамай, асып-тасқан надан бай Қатрус өзінің терістігін осылайша кеш түсініп: «Сорым-ау! Раббыма серік қоспай, шүкірлік етсемші?!» – деп ойбайлаумен болды. Оны Алланың алапатынан құтқаратын ешбір жан болмады.
Даңқ пен абыройдан бір сәтте айрылған сорлы пенде сән-салтанатты тіршіліктің көзден бір-ақ ұшқанын білді. Сосын бауырының насихат сөздерін есіне түсірді. Оның тілін алмағынына өкініп: «Мен тақыр кедейге айналдым! Балаларымның көптігі де еш пайда бермеді. Асылық сөз сөйлеп, Алланың ашу-ызасына қалдым. Уа, Раббым! Уа, Рахымдылардың Рахымдысы! Енді өзіңнен басқа құтқарушы жоқ», – деп қайғырумен болды.
Міне, Құранда баян етілген бұл оқиға шүкірсіздіктің соңы сор екенін ескертуде.
Пайғамбар (с.ғ.с.) бір хадисінде былай деген екен: «Алла Тағала кімге бес нәрсені берсе, үстеме ретінде тағы да бес нәрсе береді:
1. Кімге шүкіршілік қасиет берсе, оның ризығын үстемелейді;
2. Кімге дұғагөйлік қасиет берсе, оның дұғасын қабыл етеді;
3. Кімге истиғфар – жарылқану тіленетін қасиет берсе, оған кешірім жасайды;
4. Кімге тәубешілік қасиет берсе, оның тәубесінің қабыл болуын даярлайды;
5. Кімге садақа берушілік қасиет берсе, оның садақасын қабыл алуды даярлайды».
Шүкірлік ету адамның өзіне жасалған жақсылық үшін ризалығын білді-ріп рахмет айтуы.Өзіне берген нығмет үшін Аллһқа борышты екенін білдіру.
Құран Кәрімде: «Әй, иман келтіргендер! Сендерге берген нығметтердің халал болғандарынан жеңдер! Егер тек қана Алаһқа (табынатын) құлшылық ететін болсаңдар, Оған шүкір етіңдер» (Бақара сүресі, 172-аят).
Тағы бір аятта да: «...Кімде-кім шүкір етсе, өзі үшін еткен болып табылады. Кімде-кім күпірлік етсе, күмәнсіз Раббым ешкімнің шүкіріне мұқтаж емес» (Нәміл сүресі, 40-аят).
Жалпы, шүкірлік ету үш сатыдан тұрады, олар:
1.Тілмен шүкірлік ету