ЭФҚ-ның дигидратты тәсілмен өндірісі.
Дигидратты үрдістің схемасын қоймалжың заттың айналымға еңгізудің болуы және болмау түрінің 2 үрдісі бар. Фосфор қышқылының дигидратты әдіспен өндірудегі негізгі мақсат алынған өндірістегі қоймалжың затты СаSO4 кристалдану болып табылады. Қаратау фосфоритінен алынған фосфор қышқылының шоғыры 25-27% Р2О5. Бұл үрдістің сызбасы Қазақстан техно-логиясы бойынша жүреді.
Дигидратты әдіс арқылы фосфор қышқылын алуда құрамында 0,8-1,5% фтор Н2SiF6 түрінде болады. Бұл фторды тұндыру үшін Na, K, Ba тұздарын пайдаланады.
H2SiF6 + 2NaCl = NaSiF6 + 2HCl
Бұдан басқа, Мg қосылыстарын қышқылды 80-90ºC-қа дейін қайнату арқылы алады. Фосфаттарды өндіруде тұз немесе азот қышқылын пайдалану арқылы шикізат құрамындағы сирек кездесетін элементтерді ажырату ( 70%-ға ) жүзеге асады. Фосфор қышқылында V2О5 1%-ға дейін, Fе сенеродисті ерітіндімен тұндырады. Фосфор қышқылын алуда пайда болған гипс құрамына 0,3-0,5% фосфор қышқылы пайда болады. Сондықтан бұл алынған фосфогипс тыңайтқыш ретінде пайдаланылады. Сонымен қатар фосфогипс сульфат ион алудың шикізат көзі болып табылады.
1 – фосфат бункері, 2 – күкірт қышқыл жинағы, 3 – экстрактор, 4 – вакум фильтр, 5 – фосфор қышқылын жылытқыш, 6 – концентратор, 7 – тазалағыш скруббер, 8 – тазалағыш сұйықтықтың жинағы.
20 сурет - Экстракциялық фосфор қышқылын дигидратты әдіспен өндірудің технологиялық сызбанұсқасы.
Қорытынды
Оқу барысының құрамдас бөлігінің бірі кәсіби іс-тәжірибе болып табылады. Біз бұл жылғы іс тәжірибені ЖШС-«Тараз Минералдық Тыңайтқыштар Зауыты» зауытында өтткіздік.«Казфасфат» ЖШС-нің Тараз филиалы немесе алғашқы атауы суперфосфат зауыты облыс бойынша алғашқы ірі кәсіпорын болып табылады.Өндірістік процесті жетілдірумен шығарылатын өнімнің көлемі артып келеді. Сонымен, 164мың тонна/жылына аммофосты өндірудің жобалық қуатында, аммофос цехының жеткен қуаты - 210 мың/т аммофос және 80мың/т суперфосфат, 50мың/т нитроаммофосты құрайды. Сондықтан осы өнім жобалық құрылғыларды пайдаланумен паралельді өндіреді.Өндірістік іс-тәжірибе есебінде ЖШС «Казфосфат» «Минералды тыңайтқыштар» зауытының тарихы, кәсіпорынның өндірістік құрылымы және кәсіпорынның іс-әрекетіне сипаттамасы көрсетілген. Кәсіпорынның өндірістік құрылымы бөлімінде «Минералды тыңайтқыштар» филиалының өндірістік құрылымдық бөлімшелері көрсетілген. Кәсіпорынның іс-әрекетіне сипаттама бөлімінде шығарылатын өнімнің сипаттамасы, технологиялық процесі мен сызбанұсқасы, аммофос өндірісінің материялдық балансы, аммофос өндірісінің материялдық ағындарының сызбанұсқасы, аммофос өндірісінің материялдық ағындарының кестесі және 1 т аммофосқа жұмсалатын негізгі шикізат түрлері, материялдар және энергетикалық ресурстардың шығын нормалары көрсетілген. Екінші бөлімге тоқталатын болсақ қос суперфосфат өндірісі туралы қарастырылған. Қос суперфосфат өндірісінің физика-химиялық негізі туралы мәліметтер және сонымен қатар қос суперфосфатты өндіру жолдары келтірілген. Онын ішінде қос суперфосфат өндірісінің көп ретурлы жолы және қос суперфосфатты көп ретурлы шашыратқыш кептіргіште үздіксіз өндіру жолы қарастырылған. Өндірістегі техника қауіпсіздігі бөлімінде өндірістің жалпы талаптары қамтылған.
Өндірістің техникалық қауіпсіздік шараларымен танысып аппараттарды іске қосуды, талаптарға сай жұмысатқаруды оқып үйрендік. Дербес тапсырмалар бойынша өндіріс кітапханасынан мәлімет жинақтап, лабараторияда жұмыстар атқардық. Нәтижесінде экстракциялық фосфор қышқылын алудыңкамералық өндіріс жолы жай суперфосфат өндірісіне ұқсас технологиялық үлгімен алынады. Ерекшелігі алынатын фосфогипс 3 түрлі қосылыс күйінде шығарылады. Біріншісі сусыз түрде яғни ангидрит. Екінші түрі жартылай гидрат. Үшінші дигидрат түрде.
Осыған байланысты экстракциялық фосфор қышқылы 3 түрлі әдіспен алынады. Егер үрдіс 95-100С та жүрсе сусыз тәсіл. Егер үрдіс 85-95С жүрсе жартылай гидрат тәсіл. Егер үрдіс 65-85С жүрсе дигидрат тәсілде алынады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. www.kpp.kz
2. Сейтмагзимов Ш., Молдабеков Ш., Гильманова Г.Б. Фосфор қосылыстарының технологиясы. Алматы. 2000ж. 106 бет.
3. Анарбаев А., Молдабеков Ш., Бестереков У., Жантасов Қ. Минералды тыңайтқыштар технологиясы. Алматы. 2001ж. 248 бет
4. М.Е. Технология минерльных удобрений.-Л:Химия, 2003, 352с.
5. Технология фосфорных и комплексных удобрений. Под ред. Эвенчика С. Д., Бродского А.А.-М.: Химия.2002.-464С.
6. Кочетков В. Н. Фосфор содержащие удобрения. Справочник.-М.: Химия . 2004.-400 с.
7. Шепетильникова А.М. и др. Метафосфат кальция как удобрение О питании растений. М., 2000.
8. Беремжанов Б.А. Оптимальные условия получения термофосфатов. Афтореф.дис.канд.хим.наук.г. Алматы 2000. 18с.
9. Н. Н. Постников. Термическая фосфорная кислота. Л.: Химия, 2003.
10. К.П. Мищенко, А.В. Равдель. Краткий справочник физико-химических величин.
11. Макаров Г.В. Охрана труда в химической промышленности. -Химия9, 2000.-496с.
12. Маханов Б.Б. Сатаев М.И., Өсербаев М.Т., Сатаева Л.М. Тіршілік қауіпсіздігі. – Шымкент, М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті. 2005, 243 бет, әдебиет атаулары 20.