4. Қазақстан Республикасының Конституциясы.-Алматы, 1995

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

 

С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

 

Философия кафедрасы

 

БЕКІТЕМІН

 

Гуманитарлық факультет

деканы Аубакирова Х.А.

_______________________

(қолы)

_______________________

(күні, айы, жылы)

 

Пән бағдарламасы

(Силлабус)

 

Пән: Саясаттану

Мамандығы: барлық бағыттағы мамандықтарға арналған

 

 

 

Астана, 2015 ж.

Студенттерге арналған пәннің бағдарламасы ____________________________________________________________

_________________________________________________________________

(пәннің типтік бағдарламасының атауы, кіммен және қашан бекітілді)

 

негізінде құрылған.

Жоғары оқу орындары мамандықтары үшін

________________________________________________________________

 

арналған, мамандықтың жұмыс жоспарына сәйкес бекітілген.

 

Бағдарлама (силлабус)______________________ отырысында қарастырылған.

(кафедраның атауы)

 

 

__________________________, № ______ хаттама.

(күні, айы, жылы)

 

 

Кафедра меңгерушісі ____________________ ______________ (қолы) (аты-жөні )

 

Бағдарлама (силлабус) ___________________ факультеттің

оқу-әдістемелік комиссиясында қаралды.

__________________________, № ______ хаттама.

(күні, айы, жылы)

 

Әдістемелік комиссия төрайымы __________ ______________________

(қолы) (аты-жөні)

 

СИЛЛАБУС ҚҰРЫЛЫМЫ

1. Оқытушы туралы мәлімет:

ЛЕКТОР: Абдильдина Хорлан Садуакасовна

Кеңес күндері: кафедраның жұмыс кестесі бойынша

2. Пән туралы мәлімет:

Пән: Саясаттану пәні, 2-кредит

Дәріс – 15 сағат, семинар – 15 сағат, СОӨЖ - 15 сағат, СӨЖ – 45 сағат

ОҚУ УАҚЫТЫН БӨЛУ

Семестр апталары 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 барлығы
Дәріс 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 15
Семинар 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 15
СОӨЖ 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 15
СӨЖ 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 45
Барлығы 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 90

 

3. Курс пререквизиттері:

Философия, Қазақстан тарихы, Әлеуметтану.

4. Курс постреквизиттер:

Құқық негіздері, психология, ғылым тарихы

5. Курстың қысқаша сипаты:

Жоғары оқу орындарында саясаттануды оқытылудағы басты мақсат – жастардың бойында саяси сауаттылықты қалыптастыра отырып, саяси мәдениетін жетілдіру болып табылады.

Саясаттану курсын оқу барысында жалпы саяси, эмпирикалық бағыттар негізінде қоғамдық және саяси-әлеуметтік оқиғаларды зерттеуді қалыптастырады, соның нәтижесінде студенттердің саяси мінез-құлқын және мәдениетін жетілдіреді.

Бағдарламаның құрылымы мен мазмұны: Қоғамдық өмір жүйесіндегі саясат. Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде. Саяси ғылымның қалыптасуы мен дамуындағы негізгі кезеңдер. Билік саяси құбылыс ретінде. Әлеуметтік-этникалық қауымдастықтар және ұлт саясаты. Қоғамның саяси жүйесі. Мемлекет және азаматтық қоғам. Саяси партиялар және қоғамдық қозғалыстар. Саяси режимдер. Саяси үдеріс және саяси қызмет. Саяси сана және саяси мәдениет. Саяси элита және саяси көшбасшылық. Саяси технологиялар. Әлемдік саясат және халықаралық қатынастар. Егемен Қазақстанның саяси мәселелері.

Курс мақсаты: Заманауи мемлекеттің тұрақтылығы мен әл-ауқатын қамтамасыз етудің негізгі шарты болып табылатын азаматтық саяси мәдениетті, қоғамда өркениетті ынтымақтастықта тұрудың өнері ретінде саналы түрде қалыптастыру.

Күтілетін нәтижелер:

Студенттердің бойында саясаттың негізі мен демократиялық мемлекеттің құрылымы туралы білім қалыптасады. Қазақстан мен әлемде жүріп жатқан саяси үдерістерді ұғыну мен еркін бағдарлай алуға үйренеді.

Пәнді үйрену барысында студенттер білуі тиіс:

А. Білім және түсінік: Саясаттанудың негізгі бөлімдері: саяси институттар, саяси мәдениет, саяси элита, геосаясат, саяси билік, саяси дағдарыс, модернизация, саяси режимдер туралы мағлұмат алады.

В. Білімді практикада қолдану және түсіну қабілеті: Қазақстан Республикасының саяси жүйесінің ерекшелігін, саясаттың қоғамдық өмірдегі маңызын, гуманитарлық ғылымдардың мемлекет азаматын қалыптастырудағы орнын және тұлғаның қоғамдағы саяси рөлінің қажеттілігін білетін болады.

С. Талқыға салу қабілеттілігі, идеяларды бағалау және қорытынларды тұжырымдау: Саясат теориясын, саяси ғылым мәселелерін, саясаттанудың қолданбалы әдістерін меңгере отырып, саяси оқиға туралы өзіндік пікір қалыптастыруға үйренеді.

D. Қарым-қатынас аясындағы шеберлік: Саясатқа, қоғамдық дамуға және халықаралық қатынастарға болжам жасауға байланысты көзқарас қалыптастырып, оны дәлелдеп, саяси жүйелерге салыстырмалы сараптама жасауға және зерттеулер мен бақылау жасауға тәжірибелік дағды қалыптастырады.

Е. Оқыту аясындағы шеберлік: Қазақстан мемлекетінің дамуына деген жауапкершілік қалыптасады. Мамандықтың қай түрін меңгерсе де, өз саласында еліне қызмет ету, адал болу қабілетін меңгереді.

6. Курстың мазмұны

6.1 Дәріс сабақтарының тізбесі

Тақырыптар атауы Сағат көлемі   Әдебиеттер Ағымдық бақылау %
1 Кіріспе. Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде. Саясаттанудың объектісі. Саясаттану курсының құрылымы мен пәні. Саясаттанудың басқа да қоғамдық ғылымдармен арақатынасы. Болашақ маманның тұлғалық қалыптасуындағы саясаттанудың рөлі мен маңызы. 1   НӘ: 3,7,8,9,10 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
2 Өркениеттер тарихындағы саяси білімдердің негізгі даму кезеңдері. Ежелгі Шығыс мемлекеттеріндегі саяси ілімдер. Батыстық Еуропа мен Шығыстық Араб елдері. Қайта өрлеу. Еуропалық ағарту кезеңі. ХІХ-ХХІ ғасыр. ХІХ ғасырдағы қазақ ағартушыларының саяси көзқарастары. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 3   50-100  
3 Қоғамдық өмір құрылымындағы саясат. Саясат қоғамдық құбылыс ретінде. Адам-саясаттың жоғары мақсаты. Саясаттың негізгі түрлері. Қоғамды модернизациялау кезеңіндегі егеменді Қазақстан Республикасының саясаты. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
4 Билік саяси феномен ретінде. Биліктің шығу көзі, мәні, пайда болуы. Басқарудағы билік формалары. Егеменді Қазақстандағы мемлекеттік билік. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
5 Саясат субъектілері. Саясат субъектілері. Саяси субъектілік түсінігі және саясат субъектісі ретінде тұлғаның қалыптасу шарттары. Қазақстанның әлеуметтік-саяси құрылымы. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6     50-100  
6 Қазіргі саяси жүйелер. Саяси режимдер. Саяси жүйе түсінігі. Қазіргі саяси ғылымдағы саяси режимді интерпретациялау. Саяси режимнің түрлері. Қазақстандағы саяси режим, оның эволюциясы. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
7 Мемлекет және азаматтық қоғам Мемлекет қоғамның саяси жүйесінің негізгі институты. Мемлекеттік механизмнің құрылымы. Мемлекет қызметтерін жіктеу, оның өзгеруі. Құқықтық мемлекет: пайда болу тарихы мен қазіргі амалдары. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
8 Саяси партиялар және партиялық жүйе, қоғамдық-саяси қозғалыстар мен ұйымдар. Саяси партиялар және қоғамдық-саяси қозғалыстар. Саяси партиялардың пайда болуы. Қоғамның саяси өмірінде қоғамдық-саяси қозғалыстар. Лоббизм. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
9 Сайлау және сайлау жүйелері. Сайлау саяси институт ретінде. Сайлау құқығы және қағидалары. Қазақстан Республикасындағы сайлау және сайлау жүйелері. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
10 Саяси даму және модернизация. Саяси даму. Саяси модернизация түсінігі. Қазақстан Республикасындағы саяси модернизация. 1 НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5   50-100  
11 Саясаттағы конфликт және дағдарыстық жағдайлар. Конфликт әлеуметтік құбылыс ретінде және оның саясаттағы рөлі. Саяси дағдарыс. Сыртқы және ішкі саяси дағдарыстар. 1 НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5   50-100  
12 Саяси мәдениет және саяси идеология. Саяси мәдениет түсінігі. Саяси мәдениет және қоғамдық сана. Өтпелі кезеңдегі саяси мәдениет. Саяси идеология саяси саяси сананың ықпалды түрлерінің бірі ретінде. 1 НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5   50-100  
13 Әлемдік саясат және қазіргі халықаралық қатынас. Әлемдік саясат және халықаралық қатынастар зерттеудің нысаны ретінде. Халықаралық қатынастардың негізгі субъектілері мен ұғымы. Халықаралық жүйе. Қазіргі әлемдік тәртіп. 1 НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5     50-100  
14 Халықаралық қатынас жүйесіндегі егеменді Қазақстан. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаттағы негізгі басымдықтары. Қазақстан Республикасының әлемдік аренадағы ұлттық мемлекеттік мүддерлері және сыртқы саясаттың басым міндеттері. Республикасының әскери доктринасы. 1 НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5     50-100  
15 Қазақстанның 2050 даму стратегиясы. Мемлекеттің жаңа саяси бағыты. ҚР Мемлекеттік жастар саясаты, оны жүзеге асырудың ерекшеліктері. Азаматтық қалыптасу мен жастарды патриоттық тәрбиелеу. 1 НӘ: 5,6 ҚӘ: 4,5   50-100  

6.2 Семинар сабақтарының тізбесі

Тақырыптар атауы Сағат Әдебиет Ағымдық бақылау %
1 Саясат табиғаты. Саясаттанудың негізгі парадигмалары. 1 НӘ: 3,7,8,9,10 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
2 Өркениет тарихындағы саяси білім дамуының негізгі кезеңдері.   1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 3   50-100  
3 Саяси билік және оны жүзеге асырудың механизмдері. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
4 Саяси лидерлік. Саяси элита. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
5 Қоғамның саяси жүйесі. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6     50-100  
6 Саяси тәртіптер. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
7 Демократия: тарихы және қазіргі жағдайы. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
8 Сайлау және сайлау жүйелері. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
9 Құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам. 1 НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   50-100  
10 Қазақстан Республикасындағы көппартиялық: мәселелері мен даму үрдістері. 1 НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5   50-100  
11 Саясаттағы конфликті мен дағдарыстар. 1 НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5   50-100  
12 Әлемдік саясат және халықаралық қатынас. 1 НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5   50-100  
13 Қазіргінің ғаламдық мәселелері. 1 НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5     50-100  
14 Әлемдік геосаяси кеңістіктегі қазіргі Қазақстан. ҚР сыртқы саясат басымдықтары. 1 НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5     50-100  
15 Стратегия – 2050: Қазақстан Республикасының жаңа саяси бағыты. 1 НӘ: 5,6 ҚӘ: 4,5   50-100  

 

 

7. Пән бойынша СӨЖ орындау және тапсыру кестесі

Сабақтың тақырыбы СӨЖ тапсырмалары, сабақтың мақсаты мен мазмұны Ұсынылған әдебиеттер Бақылау түрі Тапсыру мерзімі Бағалау %
1 2 3 4 5 6 7
1 Кіріспе. Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде.   1. Саясат ұғымына концептуалді сараптама жасау. 2. Саясаттанудың қызметі мен әдістерін білу. НӘ: 3,7,8,9,10 ҚӘ: 1,2,6   Ауызша сұрақ-жауап және конспект   Глоссарий бойынша тренинг 1-апта 50-100  
2 Өркениеттер тарихындағы саяси білімдердің негізгі даму кезеңдері.   Өркениет тарихындағы саяси ойдың дамуына кезеңдеп шолу жасау.   НӘ: 1-3 ҚӘ: 3   Ауызша сұрақ-жауап және конспект   Глоссарий бойынша тренинг 2-апта 50-100  
3 Қоғамдық өмір құрылымындағы саясат.   Өркениет тарихындағы саяси ойдың дамуына кезеңдеп шолу жасау.   НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   Ауызша сұрақ-жауап және конспект   Глоссарий бойынша тренинг 3-апта 50-100  
4 Билік саяси феномен ретінде.   ҚР Конституциясындағы «Қазақстан Республикасындағы билік бөлінісі мен тепе-теңдік және тежемелік жүйесіне» талдау жасау. НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   Ауызша сұрақ-жауап және аннотацияны қорғау   Глоссарий бойынша тренинг 4-апта 50-100  
5 Саясат субъектілері. «Саяси лидердің немесе саяси элитаның кейпі» тақырыбына эссе жазу НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6     Ауызша сұрақ-жауап және топпен жұмыс түрлері   Глоссарий бойынша тренинг 5-апта 50-100  
6 Қазіргі саяси жүйелер. Саяси режимдер.   Берілген критерийлер бойынша «Саяси режимдерді салыстыру» тақырыбына аналитикалық кесте құру. НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   Ауызша сұрақ-жауап және топпен жұмыс түрлері Глоссарий бойынша тренинг 6-апта 50-100  
7 Мемлекет және азаматтық қоғам   Унитарлы және федеративті мемлекеттердің конституциялық белгілерін талдау. Олардың артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсетіңіз. НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   Ауызша сұрақ-жауап және топпен жұмыс түрлері Глоссарий бойынша тренинг 7-апта 50-100  
8 Саяси партиялар және партиялық жүйе, қоғамдық-саяси қозғалыстар мен ұйымдар.   «Лоббизм және жемқорлық: екі құбылыстың шегі қай жерде өтеді» тақырыбына эссе жазу.   «Мүдделі топтар саяси партияларды ауыстыра алады ма» тақырыбына эссе жазу. НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   Ауызша сұрақ-жауап және топпен жұмыс түрлері   Глоссарий бойынша тренинг 8-апта 50-100  
9 Сайлау және сайлау жүйелері. «Егер де мен президент болсам» Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидаттың сайлауалды сөзін әзірлеу. НӘ: 1-3 ҚӘ: 1,2,6   Ауызша сұрақ-жауап және топпен жұмыс түрлері   Глоссарий бойынша тренинг 9-апта 50-100  
10 Саяси даму және модернизация. Сипаттаңыз: дәстүрлі қоғам, өтпелі қоғам, қазіргі заманғы қоғам. Қазіргі заманғы қоғамға өтудің алғышарттарын көрсетіңіз. НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5   Ауызша сұрақ-жауап және топпен жұмыс түрлері   Глоссарий бойынша тренинг   10-апта 50-100  
11 Саясаттағы конфликт және дағдарыстық жағдайлар. Қазақстан Республикасының посткеңестік кеңістіктегі жанжалдарды реттеу бойынша сыртқы саяси қызметінің негізгі бағыттарын ашу. НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5   Ауызша сұрақ-жауап және топпен жұмыс түрлері   Глоссарий бойынша тренинг 11-апта 50-100  
12 Саяси мәдениет және саяси идеология. У. Ростоу және С.Хантингтонның модернизация концепцияларының ерекшеліктерін айқындаңыз. Қазақстандағы модернизация түрін анықтаңыз. НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5   Ауызша сұрақ-жауап және топпен жұмыс түрлері   Глоссарий бойынша тренинг 12-апта 50-100  
13 Әлемдік саясат және қазіргі халықаралық қатынас. В. Парето, Г.Моска және Р.Миллстың элита теорияларының негізгі қағидаларын салыстырыңыз. Қазақстан Республикасындағы саяси элитаның түрін сыни бағалаңыз. НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5     Ауызша сұрақ-жауап және топпен жұмыс түрлері   Глоссарий бойынша тренинг 13-апта 50-100  
14 Халықаралық қатынас жүйесіндегі егеменді Қазақстан. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаттағы негізгі басымдықтары.   Қазақстан Республикасындағы 2007 ж. Конституциялық реформаның негізгі қағидаларын және жүзеге асырылуын талдаңыз. НӘ: 4-8 ҚӘ: 4,5     Ауызша сұрақ-жауап және презентация     Глоссарий бойынша тренинг 14-апта 50-100  
15 Қазақстанның 2050 даму стратегиясы. Қазақстан Республикасындағы 2007 ж. Конституциялық реформаның негізгі қағидаларын және жүзеге асырылуын талдаңыз. НӘ: 5,6 ҚӘ: 4,5   Мини - конференция 15-апта 50-100  


8. Әдебиеттер тізімі

Негізгі әдебиеттер тізімі:

1. Антология мировой политической мысли. В 5-ти томах. – М. – 1997

2. Антология социально-политической мысли Казахстана (с древнейших времен до наших дней): в 2 т. – Алматы. – Институт развития Казахстана. – 2002

3. Әлемдік саясаттану антологиясы: 10-томдық. – Алматы. – Қазақстан баспасы. – 2007

4. Қазақстан Республикасының Конституциясы.-Алматы, 1995

5. «Қазақстан-2050 стратегиясы» - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. Астана. 2012ж.

6. Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам // «Егемен Қазақстан», 2012ж. 10 шілде

7. Политология. Учебник для студентов высших учебных заведений. Под общ.ред. А.Н. Нысанбаева. Алматы. – 1998

8. Жамбылов Д.Ә. Саясаттану. Оқулық. Алматы: Жеті Жарғы, 2008.-288б.

9. Политология: Учебное пособие под ред.Байдельдинова, Л.А. Бурханова, К.Н. Соловьева А.В. – Алматы. – 2001

10. Соловьев А.И. Политология: Политическая теория, политические технологии: Учебник для студентов вузов. – М. – 2010

11. Heywood A.Polities. – N. Y.: PalgraveMacmillan. - 2007

Қосымша әдебиеттер тізімі:

1. Казахстанская политологическая энциклопедия / Под ред. Т.Т.Мустафина. – Алматы. - 1998

2. Политология в схемах и комментариях / Под ред. А.Тургаева, А. Хренова. – М.Спб., 2005

3. Марченко М.Н., Мачин И.Ф. История политических и правовых учений. – М. – 2011

4. Современные демократические пробразования в Республике Казахтан/Под ред. Б.К. Султанова. – Алматы. – 2008

5. Казахстан в глобальном мире: вызовы и сохранение идентичности. – Алматы, 2011

6. Абгарян Р.Э., Синчук Ю.В., Чащихин Б.Д. Политология и политическая теория. Учебно-методический комплекс. – М. – 2010

 

 

9. Курстың саясаты

1. Дәріс және семинар сабақтарына белсене қатысу және өзіндік жұмыстарды кестеге сәйкес орындау қажет.

2. Сабаққа кешікпей келу, сабақ үстінде өзге істермен шұғылданбау керек (ұялы телефон).

3. Сабақты себепсіз босатуға болмайды. Тек анықтама көрсеткен жағдайда босатқан сабақ тақырыбына конспект көрсетіп, сол тақырып бойынша оқытушыға жауап беру мүмкіндігіңіз бар.

4. Студент мен оқытушының арасындағы қатынас өзара сыйластық пен түсіністікке негізделуі тиіс.

 

10. Білімді бағалау жөніндегі ақпарат:

Студенттің білімін бағалау сапасын 3 түрде бақылау ұсынылады:

1. Ағымды бақылау:

- дәріс сабағына қатысу, дәріс материалдарының болуы (50-100%)

- семинар сабағына дайындықпен қатысу, сұраққа жауап беру (50-100%)

- өзіндік жұмысты орындау (СӨЖ-дің барлық түрлерін өз бетінше орындауы) (50-100%)

2. Аралық бақылау:

- екі бөлім арасындағы аралықты қарастыру, нұсқа бойынша тест тапсырмасы немесе коллоквиум (50-100%)

3. Қорытынды бақылау:

- емтихан қабылдаумен өткізіледі (50-100%)

 

11. Бағалау саясаты

Пән бойынша бағалау білімін бағалау сызбасы

  Студенттің орындайтын жұмыс түрлері балл саны min/max
І Ағымды бақылау - Дәрістер - Семинарлар - СӨЖ (тапсырмалар орындау)   (50-100%)
ІІ Аралық бақылау - Рубеждік бақылау 1 - Рубеждік бақылау 2 (50-100%)
  Қорытынды:  
ІІІ Қорытынды бақылау Емтихан (50-100%)
  Барлығы: (50-100%)

 

Емтиханда білімін бағалау сызба нұсқасы

  Емтихан бағасы Балл бойынша бағасы (%)
1 Ағымды бақылау Аралық бақылау   (50-100%) (50-100%)
2 Қорытынды бақылау (50-100%)
3 Барлығы: (50-100%)

 

Студенттердің білімін бағалау шкаласы

Әріптік жүйе бойынша бағалау Балдардың сандық эквиваленті Балдардың пайыздық өлшемі Дәстүрлі жүйе бойынша бағалау
А 4,0 95-100

Өте жақсы

А- 3,67 90-94
В+ 3,33 85-89

 

Жақсы

В 3,0 80-84
В- 2,67 75-79
С+ 2,33 70-74

 

 

Қанағаттанарлық

С 2,0 65-69
С- 1,67 60-64
D+ 1,33 55-59
D 1,0 50-54
F 0 0-49 Қанағаттанарлықсыз