6.7.3.4. Мутацияларды қандай критерийлеріне қарай жіктеуге болады?
Дата: 2025-06-15; Просмотры: 2
Оценка:
0.00 из 5.00 — оценок
6.7.3.5. Мутациялардың жіктелуі.
6.7.3.6. Геномдық, хромосомалық және гендік мутациялар, себептері.
6.7.3.7. Геномдық, хромосомалық және гендік мутациялардың пайда болу механизмі.
Үш тілдегі түсіндірме сөздер:
| Қазақ тілінде | Орыс тілінде | Ағылшын тілінде |
| Өзгергіштік – тірі ағзалардың орта факторлар әсерінен өзгеруге және жаңа белгілерге ие болу қасиеті | Изменчивость - свойство живых организмов изменяться и приобретать новые признаки под влиянием факторов среды | Variability – property of living organisms to acquire new characteristics under the influence of environmental factors |
| Фенотиптік (модификациалық) өзгергіштік-сыртқы ортаның әсерінен генетикалық құрылымның өзгерісінсіз фенотиптің өзгеруі | Фенотипическая (модификационная) изменчивость - изменения фенотипа под действием факторов внешней среды без изменения структуры генотипа | Phenotypic (мodification) variability - сhanges in phenotype due to the influence of external environmental factors without changing the structure of genotype |
| Фенокопиялар – ортаның жағымсыз факторлары әсерінен фенотиптің өзгеруі | Фенокопии — изменения фенотипа под влиянием неблагоприятных факторов среды. | Phenocopies – changes of phenotype due to the influence of adverse environmental factors. |
| Генокопиялар – түрлі гендердің аллельдерінің негізінде фенотипттегі өзгерістің бірдей болуы. | Генокопии - одинаковые изменения фенотипа, обусловленные аллелями разных генов. | Genocopies - the same changes of phenotype controlled by alleles of different genes. |
| Морфоздар –сыртқы ортаның экстремалды немесе кездейсоқ факторынан болған сол түрге тән емес тұқымқуаламайтын өзгергіштік (модификация) | Морфозы - ненаследственные изменения (модификации), вызванные экстремальными или необычными для вида факторами внешней среды. | Morphosis - non-hereditary changes (modifications) caused by environmental factors that are extreme or unusual for a species |
| Тұқымқуалайтын өзгергіштік (генотиптік) дараның генотипінің өзгеруі сондықтан, жыныстық көбею кезінде ұрпақтарына беріледі | Наследственная (генотипическая) изменчивость проявляется в изменении генотипа особи, поэтому передается при половом размножении потомкам. | Hereditary (genotypic) variability appears to change the genotype of the individual, therefore, is transmitted by sexual reproduction descendants. |
| Комбинативтік өзгергіштік ата-анадан алынған гендердің жаңадан үйлесім түзілуінен ұрпақтарында болатын өзгергіштік | Комбинативная изменчивость – это изменчивость потомства, обусловленная возникновением новых сочетаний (комбинаций) генов родителей. | Combinative variability - is the variability of offspring due to the appearance of new combinations of the genes of parents. |
| Мутация – генетикалық материалдың тұрақты өзгерісі | Мутация - стойкое изменение генетического материала | Mutation – persistent change of genetic material |
| Мутагендік фактор – мутацияны тудыратын факторлар. Табиғи және жасанды мутагендік факторлар деп ажыратылады | Мутагенный фактор - фактор, вызывающий мутацию. Различают естественные (природные) и искусственные (вызванные человеком) мутагенные факторы | Mutagenic factors – factors causing mutation. Distinguish natural and artificial (human-induced) mutagenic factors |
| Геном дық мутаци я – хромосомалар жиынтығының өзгеруімен сипатталатын мутация | Геномные мутации – мутации, характеризующиеся изменением наборов хромосом | Genomic mutations – mutations characterising by change of sets of chromosomes |
| Полиплоидия - бұл хромосомалардың диплоидтық санының гаплоидтық жиынтығына еселеніп артуын айтады (2n+n, 2n+2n, 2n+3n және т.б). | П олиплоиди я – это увеличение диплоидного числа хромосом на целые хромосомные наборы (2n+n, 2n+2n,2n+3n и т.д.). | Polyploidy - increase in the whole sets of a diploid set of chromosomes (2n + n, 2n + 2n, 2n + 3n, etc.). |
| Гаплоидия - бұл кариотипте хромосомалардың тек гаплоидты жиынтығының болуы | Г аплоиди я – это (n) наличие в кариотипе только одинарного набора хромосом. | Haploid – (n) the presence of a single set of chromosomes in a karyotype |
| Гетероплоидия – бұл диплоидты жиынтықта жеке хромосомалар санының өзгеруі | Г етероплоиди я – это изменение количества отдельных хромосом в диплоидном наборе | Heteroploidy - a change in the number of certain individual chromosomes in the diploid set of chromosomes |
| Нулесомия (2n-2) – бұл . хромосомалардың диплоидты жиынтығында бір жұп хромосоманың болмауы. | Н улисоми я (2n-2) - это уменьшение диплоидного набора хромосом на целую пару хромосом. | Nullisom y (2n-2) - a reduction of the diploid number of chromosomes by a whole pair of chromosomes. |
| Моносомия (2n-1) – бұл диплоидты жиынтықтың бір хромосомаға кемуі. | М оносоми я (2n-1) – это уменьшение диплоидного набора хромосом на одну хромосом. | Monosomy (2n-1) - a reduction of the diploid set of chromosomes by one chromosome. |
| Трисомия (2n+1) – бұл р хромосомалардың жұбы бір хромосомаға артуы. | Т рисоми я (2n+1) - это увеличение числа хромосом в паре на одну. | Trisomy (2n + 1) - is an increase in the number of chromosomes by one chromosome in a pair. |
| Аберрация – хромосоманың құрылысының өзгеруі | Аберрация – структурное изменение хромосом | Aberrations – changes of structure of chromosomes |
| Транслокация – хромосома бөлігінің немесе геннің жаңа, өзіне тән емес орынға ( локус) сол немесе басқа хромосомаға ауысуынан хромосоманың қайта құрылу типі | Транслокация – тип хромосомной перестройки (мутации), заключающийся в переносе гена или участка хромосомы в новое, необычное положение (локус) в той же или другой хромосоме | Translocation – exchange of part of chromosomes between two or more chromosomes |
| Р еципрокт i транслокация - гомологты емес хромосомалар бiр- бiрiмен бөлiктерiмен алмасады. | Р еципрокная транслокация - две негомологичные хромосомы взаимно обмениваются участками. | Reciprocal translocations - two non-homologous chromosomes mutually exchange sections. |
| Р еципрокт i емес транслокация - бiр хромосома екiншi гомологты емес хромосоманың бөлiгiн жалғастырып өз көлемiн ұзартады. | Н ереципрокная транслокация - одна хромосома увеличивается за счет участка другой негомологичной хромосомы. | Non-reciprocal translocation - one chromosome is added a fragment from another non-homologous chromosome. |
| Робертсоновтық транслокациялар - центромера маңында үзілістерден кейін екі хромасома фрагменті центромерлеры арқылы бірігіп біреу түзеді. | Р обертсоновские транслокации - после разрывов в околоцентромерном районе два фрагмента хромосом соединяются таким образом, что их центромеры объединяются и образуют одну. | Robertsonian translocations – due to breaks near centromeric regions of chromosomes two fragments of different chromosomes are joined at their centromeres. |
| Дупликация – генетикалық материалдың көбеюіне алып келетін хромосоманың қандайда бір бөлігінің екі еселенуі. | Дупликация - удвоение какого-либо участка хромосомы, которое приводит к увеличению генетического материала. | Duplication – doubling of a segment of a chromosome, which leads to an increase in the genetic material. |
| Делеция – хромосоманың бөліктерінің үзіліп түсуі. | Делеция - утрата участков хромосом. | Deletion – mutations, characterized by loss of a small part of a chromosome. |
| Дефишенси – хромосоманың шеткі бөліктерінің үзіліп түсуі. | Дефишенси - утрата концевого участка хромосомы. | Deficiency - mutations, characterized by loss of an end part a chromosome. |
| Инверсия – хромосоманың бір бөлігінің үзіліп, 1800 бұрылып қайта өз орнына жалғануы. | Инверсия - это отрыв участка хромосомы, поворот на 180о и воссоединение с разорванными концами в новом порядке. | Inversion – a fragment of a chromosome is broken, inverted by 180 ° and inserted back into the chromosome in a wrong way. |
Разработчик: Преп. Кыдырбаева А.К.
Практикалық сабақ № 19
6.1. Тақырыбы: Геннің молекулалық биологиясы
6.2. Мақсаты: студенттерге ағза қызметінің молекулалық-генетикалық және жасушалық механизмдерін, тұқым қуалау материалының құрылымдық-функционалдық ұйымдасуын молекулалық деңгейде негізгі заманауи білімді қалыптастыру.
6.3. Оқытудың міндеттері:
- Студенттерде про – және эукариотты гендердің құрылысының ерекшеліктері туралы қазіргі заманауи білімді қалыптастыру
- Про – және эукариотты гендердің құрылысындағы айырмашылығын айқындап көрсету
- Студенттерде геннің кодтаушы және реттеуші бөліктерінің құрылымдық-функциональдық айырмашылығын түсінікті және білімді қалыптастыру
6.4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
*6.4.1. Ген, молекулалық- биологиялық құрылысы және анықтамасы.