12 Дәріс. Саяси сана және саяси идеология
1. Қазіргі саяси идеологияның негізгі түрлері мен бағыттары
2. Саяси мәдениет және саяси әлеуметтену
Идеологияның тұжырымы. Идеологияның сендіру жүйесі ретіндегі түсініктемесі. Идеология және нормативистика. Мемлекет және идеология. Қоғамдық макроконсенсус принципі. Экологизм, ұлтшылдық идеологиясының әсері.Идеологияның саяси, құқықтық, этикалық, діни, эстетикалық философиялық тәсілдері. Саяси идеология тұжырымдары мен пікірлері. Саяси идеологияның ағартушылық дәуірдегі мәні мен бастуы. Қоғам өмірінде идеологияның қызметтері: танымдық, бағдарламалық, жұмылдыру, іске асыру, амортизациялық, бағалау қызметі. Саяси идеология теориялық тұрғыдағы топтың, таптың негізгі мүдделерін тануы. Ережелер, рухани байлықтар, бағалы бағыттар жүйесі. Саяси идеологияның санаға, жеке тұтастық сезімге ие болу қабілеті. Саяси идеологияның прогрестік, либералдық, революциялық, консервативтік, радикалыдық, реакциялық, шовинистік, ұлтшылдық т.б. түрлері. Саяси идеология және БАҚ. Саяси идеологияның либералдық, консервативтік, коммунистік, социал-демократиялық және фашистік идеологиялар. Идеология және патриотизм.
Саяси мәдениет ұғымының жалпыға бірдей ортак анықтамасы жоқ. Қазіргі саяси әдебиетте оның 30-дан астам анықтамасы кездеседі. Бұл мәселенің күрделілігімен әлі жете тексерілмегендігін білдірсе керек.
Саяси мәдениеттің мағьнасьн айқындау үшін ең алдымен оның құрылымын жақсы білген жөн. Бұл жөнінде де ғалымдар арасында келіспеушілік бар. Америкалык саясатшылар Г. Алмонд пен С. Верба саяси мәдениетті адамдардың психологиялық бағдарларының жиынтығы деп түсінеді. Бірталай саясатшылар оны саяси казыналардың, нанымдардың, нұскаулардың жиынтығы деп санайды.
Сонымен қатар баска да көзқарастар бар. Мысалы, ағылшын саясатшылары Р. Карр мен М. Бернстейн саяси мәдениетке саяси идеялар мен әлеуметтік тәжірибе, адамдардың саяси өзін-өзі ұстауы да кіреді дейді. Олардың ойынша, саяси мәдениетке әлеуметтік топтардың саяси іс-әрекеттеріндегі тәсілдерді, саяси нанымның табиғаты жөне оның мүшелерінің қазыналары жатады.
Саяси мәдениет қоғамдағы саяси өмірдің барлық салаларын қамтиды. Оған ең алдымен саяси сананың мәдениеті, адамдардың, топтардың, ұлттардың өзін-өзі мәдени ұстауы, осы саяси жүйенің шеңберінде жұмыс істейтін саяси мекемелердің мәдениеті, өкімет пен азаматтардың өзара катынастарына байланысты тарихи қалыптасқан саяси нұскаулар, казыналар жатады.
Сонымен, саяси мәдениет деп белгілі бір қоғамга немесе әлеуметтік қауымдастыққа тән саяси санамен іс-әрекеттердің ұқсастық жиынтыгын айтады.
Саяси мәдениеттің өзіндік міндеттері, қызметтері бар. Оларға танымдық, реттеушілік, тәрбиелік, біріктірушілік, қорғау, сабақтастық кызметтері жатады.
Танымдық қызметі — қоғам мен саясаттың дамуын айқындайтын зандылықтар мен принциптерді танып-білуге, субъектіні саяси салада табысты жұмыс істеуге керекті біліммен, қоғамды басқарудың әдіс-тәсілдерімен қаруландыру.
Реттеушілік қызметі — саяси жүйенің қалыпты жұмысын, дамуын, саналы қоғамдық тәртіпті камтамасыз ету, әлеуметтік-таптық, ұлттық қатынастарды реттеу.
Тәрбиелік қызметі — әркімді қоғамдық-саяси қызметке, әрекетке, саяси белсенділікке ынталандыру, табандылыкка, кеңшілікке, төзімділікке, қоғам алдында жауапкершілікке баулу.
Біріктірушілік қызметі — қазіргі өмір сүріп отырған саяси жүйені қолдау арқылы әлеуметтік топтар, таптарды біріктіру, бұқараны мемлекет пен қоғам жұмыстарын басқаруға жұмылдыру.
Қорғау қызметі — қоғамның қарыштап алға дамуына сәйкес келетін саяси құндылықтарды, казыналарды сақтау.
Сабақтастық қызметі — саяси тәжірибені бір ұрпақтан екінші ұрпаққа жалғастырып, саяси процестің тоқтаусыз ұласып дамуын қамтамасыз ететін
Жана терминдер мәдениет, әлеуметтену (социализация), субмәдениет, бихевиоризм.